Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid -19) δεν έχει δημιουργήσει κίνδυνο μόνο για την δημόσια υγεία αλλά και δραστικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία, την ρουτίνα και τις επιλογές τροφίμων των καταναλωτών. Ο κλάδος των τροφίμων παγκοσμίως επηρεάζεται από τους καταναλωτές όλων των ηλικιών, διαφορετικών εθνικοτήτων και διατροφικών προτιμήσεων.
Ένα μεγάλο μέρος των διατροφικών συμπεριφορών των ανθρώπων είναι συνήθειες. Οι συνήθειες διαμορφώνονται καθώς οι άνθρωποι επιδιώκουν στόχους και με την επανάληψη σε συγκεκριμένα πλαίσια των συνηθειών τους, αυτές γίνονται αυτόματες και δύσκολα αλλάζουν, με αποτέλεσμα οι επιλογές τροφίμων να είναι πολύ σταθερές στην ενήλικη ζωή.
Ωστόσο, όταν οι καταναλωτές υφίστανται αλλαγές στο κοινωνικό και οικογενειακό τους πλαίσιο (περιβάλλον) και οι συνήθειες τους είναι ευάλωτες σε αλλαγές, καθώς εμπλέκονται σε μια νέα μη αυτόματη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Έτσι, οι αποφάσεις επιλογής τροφίμων προκύπτουν από τις προσωπικές διατροφικές αξίες του ατόμου, οι οποίες διαμορφώνονται από τα γεγονότα της ζωής, προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
Τα κίνητρα επιλογής τροφίμων (Food choice motives – FCM) αφορούν τους λόγους για την επιλογή ή την κατανάλωση των συγκεκριμένων τροφίμων. Ειδικότερα, η επιστημονική κοινότητα με την αντίστοιχη βιβλιογραφία διαχρονικά έχει καθορίσει 10 παραμέτρους για τα κίνητρα επιλογής τροφίμων (FCM) που είναι: Η ΥΓΙΕΙΝΗ, η ΕΥΚΟΛΙΑ, Η ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, Η ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ, Η ΗΘΙΚΗ ΑΞΙΑ, Η ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ, Η ΔΙΑΘΕΣΗ, Η ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ, Η ΤΙΜΗ, ΚΑΙ Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΑΓΟΡΑΣ του τροφίμου.
Η βιβλιογραφική έρευνα που εκπονήσαμε αξιολογώντας πάνω από 110 διεθνείς επιστημονικές εργασίες των τελευταίων τριών ετών (2020 – 2021), κατέληξε σε πολύ σημαντικά συμπεράσματα ως προς τις αλλαγές των καταναλωτών στην επιλογή των τροφίμων και των διατροφικών συνηθειών τους λόγω της πανδημίας, που καταγράφονται περιληπτικά και ανά παράμετρο ακολούθως:
Υγεία:
Κατά την διάρκεια της πανδημίας αυτοί που επηρεάστηκαν περισσότερο ήταν οι παχύσαρκοι, οι υπέρβαροι και οι γυναίκες διότι οι ομάδες αυτές είχαν προβλήματα στον έλεγχο του βάρους τους λόγω της μειωμένης άσκησης και της αύξησης κατανάλωσης τροφίμων με πολλές θερμίδες, όπως γλυκίσματα και σνακ.
Ευκολία:
Πρόκειται για τα «έτοιμα τρόφιμα» δηλαδή, τα τρόφιμα εκείνα που είναι σχεδιασμένα για εύκολη και γρήγορη κατανάλωση. Τέτοια τρόφιμα είναι τα κατεψυγμένα ή διατηρημένα με απλή ψύξη τρόφιμα, τα έτοιμα γεύματα, τα γλυκίσματα, τα σνακ και τα ποτά, το επεξεργασμένο κρέας και τυρί, τα κονσερβοποιημένα προϊόντα και τα έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα προς πώληση.
Αισθητηριακή ελκυστικότητα:
Πρόκειται για την γεύση, την οσμή, την υφή και την εμφάνιση των τροφίμων, η οποία δεν επηρεάστηκε από όλες τις ομάδες των καταναλωτών. Τα τρόφιμα που τους άρεσαν και πριν την πανδημία, συνέχισαν να τους αρέσουν. Ενώ όσο αφορά την διατροφική ποιότητα των τροφίμων, μερίδα καταναλωτών έγιναν πιο ευαίσθητοι, ξοδεύοντας περισσότερα χρήματα και καταναλώνοντας περισσότερο θρεπτικά τρόφιμα, όπως φρούτα και λαχανικά.
Διατροφική ποιότητα:
Πρόκειται για τα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων που προάγουν την υγεία των καταναλωτών και καλύπτουν τις διατροφικές τους ανάγκες. Επιπλέον καταναλώνονται σε καθημερινή βάση με διαφορετικό συνδυασμό ανά γεύμα.
Ηθική αξία:
Αφορούν στις αλλαγές της συμπεριφοράς της κατανάλωσης τροφίμων, από καταναλωτές πιο σκεπτόμενους, χωρίς σπατάλες τροφίμων και λιγότερο συχνών αγορών, με πιο προσεκτικά σχεδιασμένα γεύματα και κατανάλωσης μακροπρόθεσμα αποθηκευμένων τροφίμων.
Διαιτητική αξία:
Αφορά την αντίληψη της διατροφικής αξίας του τρόφιμου. Κατά την διάρκεια της πανδημίας περισσότερο οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι εμφάνισαν μια ανησυχία ως προς τον έλεγχο του βάρους τους λόγω του εγκλεισμού και της μείωσης σωματικής άσκησης.
Διάθεση και άγχος:
Αφορά την σύνδεση της διάθεσης με την καθημερινή διατροφή των καταναλωτών. Η διάθεση και το άγχος, οδήγησαν σε υπερκατανάλωση τροφών. Μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων, όπως γλυκά, λιπαρά τρόφιμα και αλμυρά σνακ, καταναλώθηκαν για συναισθηματικούς λόγους.
Εξοικείωση:
Αφορά τη γνωστική ικανότητα εφαρμογής της γνώσης που αποκτάται μέσω της εμπειρίας σε αντικείμενα ή ερεθίσματα. Οι καταναλωτές έχουν την τάση να επιλέγουν τρόφιμα που τους θυμίζουν παράδοση, προσωπικές εμπειρίες, ενηλικίωση, εφηβεία, παιδική ηλικία, και δεν προέκυψαν σημαντικές αλλαγές στην περίοδο του κορωνοϊού.
Τιμές:
Αφορά τον σημαντικότερο παράγοντα επιλογής τροφίμων. Μελέτες δείξανε κατά την πανδημία ότι οι υψηλές τιμές έχουν σημαντικά αρνητικό αντίκτυπο στην διατροφική κατάσταση και την υγεία, σε κατηγορίες καταναλωτών που είναι στα όρια της φτώχιας και δεν έχουν πρόσβαση σε supermarket και παντοπωλεία, ώστε να συγκρίνουν και να επιλέξουν.
Συχνότητα αγοράς:
Tο χαμηλό εισόδημα των καταναλωτών τους οδηγεί στο να ψωνίζουν λιγότερο και σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, γεγονός που επηρεάζει τη βιωσιμότητα και τη διάρκεια ζωής των ευπαθών τροφίμων, όπως είναι τα λαχανικά και τα φρέσκα φρούτα. Oι ηλεκτρονικές αγορές έγιναν η πρώτη επιλογή κατά τη διάρκεια του περιορισμού στο σπίτι και οι ηλεκτρονικές αγορές τροφίμων αυξήθηκε σημαντικά τόσο για τα τρόφιμα τα ποτά. Παρατηρείται ήδη μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα νοικοκυριά αγοράζουν, προετοιμάζουν και καταναλώνουν τρόφιμα. Επιπλέον, αυξήθηκαν οι αγορές των παραδοσιακών τροφίμων και οι προσπάθειες των καταναλωτών να μάθουν να χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις νέες τεχνολογίες και τις πληρωμές με πιστωτικές κάρτες ώστε να απλοποιηθούν οι αγορές τροφίμων και η αποφυγή του συνωστισμού, με αποτέλεσμα της άνθισης του κλάδου «delivery».
Η έρευνά μας, κατέληξε σε 10 συγκεκριμένες προτάσεις για κάθε ένα από τα 10 κύρια κίνητρα επιλογής τροφίμων που εξετάστηκαν, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρακτική και θεωρητική βάση για την ανάπτυξη ενός “νέου” οδικού χάρτη (road map) FCM που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους διευθυντές λιανικής πώλησης, τις εταιρείες τροφίμων και κάθε άλλο μέρος που εμπλέκεται στην αγροδιατροφική αλυσίδα. Αυτές οι προτάσεις είναι οι ακόλουθες:
Επισημάνσεις εξυπηρέτησης των επιλογών των «νέων» καταναλωτών τροφίμων
- Όσον αφορά το κίνητρο της υγείας, θα πρέπει να δοθεί εκ νέου έμφαση στη σωματική δραστηριότητα ώστε να επανέλθουν οι κανονικές συνθήκες και οι καταναλωτές θα πρέπει να κατευθυνθούν σε υγιεινά και όχι σε πρόχειρα τρόφιμα μετά την πανδημία.
- Όσον αφορά το κίνητρο της ευκολίας, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην αγορά τροφίμων που παίρνονται από έξω και έτοιμων γευμάτων, δεδομένου ότι θα χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο από τους καταναλωτές στη νέα εποχή.
- Όσον αφορά το κίνητρο της αισθητηριακής ελκυστικότητας, δεν προβλέπονται σημαντικές αλλαγές επιλογής τροφίμων για τους καταναλωτές στο μέλλον.
- Όσον αφορά το κίνητρο της διατροφικής ποιότητας, οι καταναλωτές που επιλέγουν τα τρόφιμά τους στο μέλλον θα δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις διατροφικές τους ενδείξεις.
- Όσον αφορά το κίνητρο της ηθικής αξίας, οι καταναλωτές θα εξετάζουν περισσότερο τα απόβλητα τροφίμων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις όταν επιλέγουν τα τρόφιμά τους στο μέλλον.
- Όσον αφορά το κίνητρο της διαιτητικής αξίας, θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε ένα ισορροπημένο σωματικό βάρος με σωστή επιλογή τροφίμων για μια υγιή ζωή, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερες διαταραχές, μετά την πανδημία
- Όσον αφορά το κίνητρο της διάθεσης και του άγχους, η επιστροφή σε φυσιολογικές ψυχικές συνθήκες, μετά το τέλος των αποκλεισμών, θα πρέπει να μειώσει την ασυνήθιστη και επικίνδυνη αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
- Όσον αφορά το κίνητρο της εξοικείωσης, οι καταναλωτές πρόκειται να το χρησιμοποιήσουν ως σημαντικό κριτήριο για την αγορά τροφίμων μέσω του διαδικτύου στο μέλλον και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξεταστεί πιο προσεκτικά άμεσα.
- Όσον αφορά το κίνητρο της τιμής, οι καταναλωτές θα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από αυτό για την επιλογή και την αγορά τροφίμων στο μέλλον, οπότε θα αποτελέσει το κίνητρο προτεραιότητάς τους.
- Όσον αφορά το κίνητρο της συχνότητας αγορών, οι καταναλωτές θα αποφεύγουν στο μέλλον να ψωνίζουν αυτοπροσώπως και θα στρέφονται όλο και περισσότερο στην ηλεκτρονική αγορά και παράδοση τροφίμων.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα ως άνω αποτελέσματα και ευρήματα μελέτης ανασκόπησης (review) της υπογράφουσας βρίσκονται στο δημοσιευμένο σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό άρθρο της:
«Exploring the Impact of COVID-19 Pandemic on Food Choice Motives: A Systematic Review» D.Skalkos, Z.C. Kalyva, Sustainability 2023, 15, 1606. https://doi.org/10.3390/su15021606.
