Μια πόλη πρέπει να δίνει το στίγμα της. Προσφιλής ο λαϊκός στίχος: «Τα Γιάνεννα: πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα», ανήκει πια σε ένα παρελθόν που το αναπολούμε, όταν έδινε ένα στίγμα στη πόλη οικονομικό και πολιτιστικό, άγνωστο σήμερα.
«Γρόσια και Γράμματα»
Τα Γιάννενα ούτε στα «γρόσια» ούτε στα «γράμματα» είναι πρώτα -ένας λόγος παραπάνω στη σημερινή εποχή που η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Για τα άρματα δεν γίνεται λόγος, τα έχουμε αφήσει στο μουσείο. Βέβαια, ας είμαστε ρεαλιστές: οι πρωτιές σε αρκετές περιπτώσεις, όσον αφορά το υπερτιμημένο μερικές φορές «ένδοξο παρελθόν», ανήκουν στη σφαίρα του θρύλου και της υπερβολής ιδιαίτερα η πρωτιά στα «γρόσια», αφού στα «γράμματα» πράγματι η πόλη έχει να επιδείξει αξιόλογες επιδόσεις κατά την ιστορική της διαδρομή.
Ποιο είναι το στίγμα, που δίνει η πόλη μας στη σύγχρονη εποχή, οικονομικό και πολιτιστικό, μια και ξεκινήσαμε το σημερινό άρθρο με τη γνωστή ρήση για τα «γρόσια και τα γράμματα»; Στο παρελθόν ανατρέχουμε για να το βρούμε. Στους Ηπειρώτες Ευεργέτες, άντε και στους εμπόρους σαν τον Ρόβα του δημοτικού τραγουδιού, που εμπορεύονταν στη Βλαχιά -για τα «γρόσια»- στον νεοελληνικό διαφωτισμό και στους Ηπειρώτες Διδασκάλους του Γένους -για τα «γράμματα». Οι μεμονωμένες αξιόλογες περιπτώσεις, ο οποίες υπάρχουν, δεν δίνουν ασφαλώς το στίγμα μιας πόλης και μιας εποχής, το οποίο απαιτεί καθολικότητα και διάρκεια. Η οικονομική και πνευματική άνθηση για να δώσει το στίγμα της στην πόλη, θέλει πρωτίστως οργάνωση και είναι άρρηκτα δεμένη με τη συνεργασία τοπικών φορέων, ιδιωτών και τοπικής αυτοδιοίκησης. Ένα χελιδόνι δεν φέρει την άνοιξη είτε ελεύθερο είτε αυτοδιοικητικό. Για κρατικό δεν γίνεται λόγος -γραφειοκρατικό θα είναι με φτερούγες τσακισμένες, κουρασμένες, δημοσιοϋπαλληλικές. Απαιτείται συνεργασία τοπικών φορέων και προπάντων έμπνευση.
Πολιτιστική Πρωτεύουσα
Με αφορμή τη διαδικασία για την επιλογή της πόλης μας ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021, υπήρξε μια καλή ευκαιρία για να αποκτηθεί σχετική εμπειρία συνεργασίας ανάδειξης -αν μη τι άλλο- του χαμένου στίγματος της πόλης. Η δημοτική αρχή τόλμησε τότε να ξεφύγει από τα στενά πλαίσια μιας πόλης της περιφέρειας, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας μπορούσε να εξελιχθεί και σε σημαντικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης της πόλης, δίνοντας αφορμή για αστική ανάπλαση, πολιτιστικό τουρισμό, στήριξη δεσμών και συνεργασιών ανάμεσα στους δημιουργικούς πυλώνες της πόλης. Η μη επιλογή της πόλης δημιούργησε τότε θλίψη και αναθέματα, γνωστή επωδός στις αποτυχίες, πλην όμως θεωρούμε την όλη διαδικασία ως μια εμπειρία για να γίνει, έστω και τώρα ή στο άμεσο μέλλον, μια αρχή για ανεύρεση του στίγματος. Η συμπαράσταση του κόσμου στο όνειρο τότε που αγκάλιασε τον θεσμό και η συμμετοχή αρκετών φορέων και ιδιωτών στην ομάδα σχεδιασμού του φακέλου με επικεφαλής τη σκηνοθέτιδα Νικαίτη Κοντούρη, παρά τις γκρίνιες, ήταν ένα ενδιαφέρον πείραμα και αυτό είναι όντως παρακαταθήκη, που πρέπει να το δούμε χωρίς παρωπίδες. Εκείνη η εμπειρία θα έπρεπε να αξιολογηθεί και να χρησιμοποιηθεί ως μαγιά και ως αφετηρία, προκειμένου να κερδίσει η πόλη έναν φορέα, που δεν θα μεταβάλλεται σε ιμπρεσάριο πολιτιστικών εκδηλώσεων, αλλά θα δώσει το σημερινό στίγμα της πόλης που δεν υπάρχει. Δύσκολο το εγχείρημα, αλλά αξίζει τον κόπο. Τόσος κόσμος μαζεύτηκε σε χρόνο ρεκόρ και προσέφερε τις εξειδικευμένες υπηρεσίες του στον κοινό στόχο της πολιτιστικής πρωτεύουσας, γιατί να μη χρησιμοποιηθεί για έναν άλλο ίσως ανώτερο στόχο; Θέλει όμως το εγχείρημα κυρίως οργάνωση, ικανότητες των υπευθύνων που θα το αναλάβουν, όραμα και θέληση για προσφορά.
Το Διάζωμα
Θυμίζουμε ως παράδειγμα συνύπαρξης πολιτισμού και οικονομικής ανάπτυξης το μη κερδοσκοπικό Σωματείο «Διάζωμα», στο οποίο ανήκει η ιδέα και ο σχεδιασμός αναπτυξιακών προγραμμάτων, σχεδιασμός που στοχεύει στην ανάδειξη και προστασία των μνημείων σε συνάρτηση ιδιαίτερα με τον τομέα του τουρισμού. Ψυχή του εγχειρήματος ο Σταύρος Μπένος, πρώην δήμαρχος Καλαμάτας, πρώην υφυπουργός, στη συνέχεια υπουργός Πολιτισμού, πρόεδρος του Σωματείου. Ο σχεδιασμός των αναπτυξιακών Προγραμμάτων Πολιτιστικών Διαδρομών στα αρχαία θέατρα της Ηπείρου αφορά διαδρομές, που αποτελούν εξειδικευμένα και επώνυμα τουριστικά προϊόντα. Η Πολιτιστική Διαδρομή Ηπείρου αποτελείται από διαδρομή 344 χ.λ.μ. Ο Σταύρος Μπένος και η ομάδα του δούλεψαν όμως και δουλεύουν χρόνια πάνω στον στόχο με οργάνωση, θέληση και σωστό σχεδιασμό.
Μουσείο Αργυροτεχνίας
Η ιδέα δεν είναι ανεδαφική, μεγαλεπήβολη, ρομαντική, όπως ίσως θα έλεγαν ορισμένοι συνηθισμένοι στα… συνηθισμένα. Στα Γιάννενα ήρθε μια γυναίκα άσχετη με την πόλη, που «τάραξε τα νερά της λίμνης», δημιούργησε όμως ένα έργο συγκερασμού οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας, που μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη ζητούμενη ταυτότητα, έτσι ώστε να πάψει να τη χαρακτηρίζει ο Αλή Πασάς και το τζαμί του Κάστρου, του οποίου ο μιναρές έγινε το σήμα κατατεθέν της.
Πρόκειται για τη Σοφία Στάικου, επί 16 χρόνια πρόεδρο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Το ίδρυμα επί της προεδρίας της δημιούργησε εννέα τοπικά μουσεία, που κρατούν ζωντανές και σε ενεργό διάλογο με τη σύγχρονη οικονομία και κοινωνία ορισμένες εμβληματικές διαδικασίες παραγωγής και προϊόντων της Ελλάδας. Μουσεία τα οποία έχουν επισκεφθεί ως τώρα δύο εκατομμύρια άτομα, μεταξύ των οποίων πρώτο και καλύτερο το μουσείο Αργυροτεχνίας στα Γιάννενα. Τη Σοφία Στάικου εκφράζει περισσότερο το Μουσείο Ιωαννίνων: «με γοητεύει το μυστηριακό στοιχείο, το γεγονός ότι είναι ένα μουσείο με προθήκες που αιωρούνται, με αυτή την αίσθηση ότι όλα μπορούν να αλλάξουν και βρίσκεται μέσα σε ένα αυστηρό πέτρινο περίβλημα στους στρατώνες στο κάστρο των Ιωαννίνων μπροστά από τη λίμνη» και πανηγυρίζει λέγοντας με ανακούφιση ότι «μόλις άνοιξε και η νότια πύλη που συνδέει το Κάστρο απευθείας με τη λίμνη» (Πηγή: Protagon.gr)
Προϊόντα με ονοματεπώνυμα και ταυτότητες
Στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, τοπικά προϊόντα έδωσαν το στίγμα τους σε πόλεις, όπου οικονομικά και συγχρόνως πολιτιστικά στοιχεία, άρρηκτα συνδεδεμένα και τα δύο, έδωσαν χαρακτηριστική ταυτότητα με την οποία η καθεμία απ’ αυτές συνεχίζει την πορεία της στο διάβα του χρόνου. Τα μαστιχόδενδρα και η μαστίχα με όλα της τα προϊόντα, που έδωσαν το στίγμα στο νησί της Χίου. Η πόλη Γκρας (Grasse) της Γαλλικής Ριβιέρας, με τα περίφημα αρώματα και το επώνυμο μουσείο αρωμάτων από τον 17ο αιώνα, η Γαλλική Κονιάκ (Cognac), πόλη με το επώνυμο ποτό ποικιλία μπράντι προστατευμένη ονομασία προέλευσης κατοχυρωμένο σε παγκόσμιο επίπεδο. Η περιοχή της Καμπανίας (Champagne), όνομα περιοχής συνώνυμη της σαμπάνιας. Η ιταλική Πάρμα με τα περίφημα αλλαντικά, το πορτογαλικό συγκρότημα νησιών στον Ατλαντικό Μαδέρα με το επώνυμο πασίγνωστο κρασί και πολλές άλλες.
Το ζήτημα του στίγματος, της ταυτότητας της πόλης μας, που θα την κάνει να ξεχωρίζει, δεν το επιτυγχάνουν ούτε νόμοι, ούτε προεδρικά διατάγματα, ούτε αποφάσεις δημοτικού συμβουλίου. Είμαστε εμείς οι ίδιοι που σχεδιάζουμε το μέλλον ο καθένας στον τομέα του κι όλοι μαζί. Η τοπική αυτοδιοίκηση, το πανεπιστήμιο, τα επαγγελματικά επιμελητήρια, σωματεία και σύλλογοι, καλλιτεχνικές ομάδες και όλοι οι ενεργοί πολίτες, φορείς, ιδιώτες και μοναχικοί καλλιτέχνες, σαν κομμάτια ενός παζλ είναι εδώ, ή, ως Γιαννιώτες της διασποράς, θα είναι εδώ. Χρειάζεται κάποιος να συντονίσει το όλο εγχείρημα. Ιδού και η ουσία του προβλήματος, αλλά απαιτείται τόλμη για κάτι τέτοιο, γιατί γνωρίζουμε ότι όλοι μας δυστυχώς περιμένουμε στη γωνία για κριτική. Εν πάση περιπτώσει, υπάρχουν στη πόλη μας πρόσωπα ικανά που μπορούν να αναλάβουν να φέρουν το έργο σε πέρας, αρκεί να υπάρξει η αρχή με το συντονιστικό όργανο ανοιχτό σε πρόσωπα, αλλά και ανοιχτό στις νέες προκλήσεις. Μακριά πάντως η μιζέρια, η οποία είναι γνωστό ότι κάπου βρίσκεται κρυμμένη και ξιφουλκεί, γι’ αυτό η κατάσταση παραμένει στάσιμη στην πόλη και μείναμε ουσιαστικά με τον μιναρέ και τον Αλή Πασά ως ταυτότητα. Όποιον και αν ρωτήσει κανείς για τα Γιάννενα, στον Αλή Πασά θα αναφερθεί. Όχι βέβαια πως έχουμε κάτι με τα μνημεία -τα οποιαδήποτε μνημεία- ή τα ιστορικά πρόσωπα, αφού μαρτυρούν και αυτά την παράδοση και την ιστορία της πόλης, αλλά όχι μόνο αυτά, όποια και να είναι, και σε κάθε περίπτωση δεν αποτελούν την ταυτότητα της πόλης. Ο Αλή πασάς, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα άλλωστε, αποτελεί ένα μικρό κομμάτι της ιστορίας της. Αδικεί την πόλη και την ιστορία της αυτή η ταυτότητα, η οποία περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη μικρή χρονική περίοδο και βεβαίως όχι την καλύτερη.
Η Αργυροτεχνία σήμα κατατεθέν
Η αργυροτεχνία ήταν από δεκάδες χρόνια παραδοσιακή γιαννιώτικη τέχνη και με το σπαθί της -ή μάλλον με το φιλιγκράν της (Filigree: τεχνική της αργυροτεχνίας) για να κυριολεκτούμε- έκανε τα Γιάννενα συνώνυμα της τέχνης του ασημιού, άσχετα αν δεν βρήκε επίσημη ανταπόκριση για να καταστεί και τυπικά ως «σήμα κατατεθέν» της πόλης συμβολίζοντας συγχρόνως ένα προϊόν, μια απαράμιλλη λαϊκή τέχνη και μια πόλη. Ποτέ δεν είναι αργά. Στην πόλη υπάρχει από μερικά χρόνια το Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας (ΚΕΠΑΒΙ), το οποίο λειτουργεί με τν μορφή ανώνυμης εταιρείας με εργαστήρια παραδοσιακής αργυροτεχνίας, πωλητήρια χειροποίητων ειδών της γιαννιώτικης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εκθετήρια, που εξασφαλίζουν τη γνησιότητα και την ποιότητα των προϊόντων. Η παραδοσιακή αργυροτεχνία, με το ΚΕΠΑΒΙ και το θαυμάσιο μουσείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στο Κάστρο, βρήκε μια διπλή έδρα αντάξια μιας τέχνης συνυφασμένης με τα Γιάννενα και τους ονομαστούς επώνυμους και ανώνυμους τεχνίτες της. Η παραδοσιακή αργυροτεχνία μπορεί να παίξει ένα ρόλο πολιτιστικό, οικονομικό και παραδοσιακό στη φυσιογνωμία της πόλης, αρκεί να δούμε το θέμα σοβαρά και να θέσουμε στόχους. Το παραδοσιακό αυτό προϊόν λαϊκής τέχνης να μπορεί πλέον να εκπορθήσει τα ψεύτικα «τουριστικά» Made in Taiwan ή China είδη που έχουν κατακλύσει τουριστικούς προορισμούς σε όλη την Ελλάδα. Φυσικά και στην περιοχή μας. Πλαστικά ομοιώματα από τσολιαδάκια, αληπασάδες, παρθενώνες και τζαμιά Made in Taiwan ανακατεύονται στα τουριστικά καλάθια και προθήκες με είδη λαϊκής τέχνης που φαίνεται ως γιαννιώτικη, αλλά είναι απομίμηση Made in China. Δεν θα εξαφανίσει εντελώς την απομίμηση -πρόκειται για μάστιγα αλλά ελπίζουμε να την περιορίσει με τη φανερή ποιότητά της φυσικά και την προστασία της γνησιότητας, εφόσον η γιαννιώτικη λαϊκή τέχνη γίνει συνώνυμο της πόλης. Εδώ απαιτείται η συνδρομή όλων των φορέων, που αναφέρουμε πιο πάνω, με τον κατάλληλο συντονισμό και την οργάνωση που αρμόζει.
Η γιαννιώτικη τέχνη ως πολιτιστικό προϊόν, με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) -αν επιτευχθεί, δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο εγχείρημα- και συγχρόνως ως σήμα κατατεθέν της πόλης με το ΚΕΠΑΒΙ και το Μουσείο Αργυροτεχνίας του Κάστρου, με τις παράπλευρες, επιλεγμένες, συναφείς ή παρεμφερείς εκδηλώσεις, που διοργανώνονται εκεί, μπορεί να αποτελέσουν τον πόλο έλξης και μαζί διαφήμιση της πόλης και των προϊόντων της. Συγχρόνως, με την αξιοποίηση και την αναβάθμιση του Κέντρου Παραδοσιακής Βιοτεχνίας (ΚΕΠΑΒΙ), το οποίο να παίξει τον πραγματικό ρόλο για τον οποίο ιδρύθηκε -ή να το αφήσουν να παίξει- αλλά και τη συνεργασία και άλλων τοπικών φορέων και επιχειρήσεων, που από τη φύση του αντικειμένου εργασίας τους, μπορούν να συνδυάσουν πολιτισμό και οικονομική ανάπτυξη, είναι δυνατή στο μέλλον η δημιουργία ενός πόλου, όπου η δημιουργική και μελετημένη συνένωση των στοιχείων αυτών θα δώσουν το χαμένο στίγμα της περιοχής μας. Σημαντική συνεισφορά μπορεί και πρέπει να έχει εδώ το Πνευματικό Κέντρο του δήμου, ως ενιαίος οργανισμός με αρκετό προσωπικό από το οποίο λίγο έστω εξειδικευμένο, αλλά μπορεί στο σύνολό του να ενεργοποιηθεί και να φέρει αποτελέσματα. Πιστεύουμε ότι θα είναι θετική η προσφορά του, αν δραστηριοποιηθεί για έναν τέτοιο σκοπό, γεγονός που θα αιτιολογήσει την ύπαρξή του ενδυναμώνοντας και υλοποιώντας έτσι τους δικούς του στόχους για πολιτιστική προσφορά στον τόπο. Οι επιτυχίες των παραπάνω πόλεων, κυρίως ευρωπαϊκών, τις οποίες χρησιμοποιήσαμε ως παραδείγματα δεν έγιναν παρά μόνο μετά από πολύχρονη συνεργασία των πολιτών, που έβαλαν το πετραδάκι τους είτε ως ειδικοί στον κάθε τομέα επιστήμονες, καλλιτέχνες, ιδιοκτήτες, εργαζόμενοι επιχειρήσεων του τάδε ή δείνα προϊόντος που άφησε τη σφραγίδα και το όνομά του στην πόλη, είτε ως αυτοδιοικητικά στελέχη με την κάλυψη βεβαίως αυτοδιοικητικών φορέων με όραμα και όρεξη για δουλειά και προσφορά.
Παράπλευρες ωφέλειες
Ανεξάρτητα πάντως από την έκβαση του βασικού στόχου, που θα είναι η ταυτότητα της πόλης πέραν της ιστορίας της η οποία είναι φυσικά δεδομένη, επιτυχία έτσι κι αλλιώς θα είναι το καβαφικό κέρδος από την πορεία στη δική μας Ιθάκη, γιατί, με την προσπάθεια για την οικονομική μαζί και πολιτιστική ταυτότητα, θα υπάρχουν σε αυτή την ενδιαφέρουσα νομίζουμε πορεία οι παράπλευρες ωφέλειες. Οι ωφέλειες αυτές θα είναι οικονομικές με την ανάδειξη και άλλων τοπικών προϊόντων (όπως αμπέλου, γάλακτος) ή τοπικών υπηρεσιών (τουριστικών με προβολή διεθνώς των αξιοθέατων ολόκληρου του νομού, εκδηλώσεων προβολής των προϊόντων κ.ά.), που θα μπορούν να πάρουν με την ποιότητά τους τη θέση στη διαφήμιση και την προβολή της περιοχής, γεγονός που θα έχει αμφίδρομη δράση. Ωφέλειες όμως και πολιτιστικές, διότι ελπίζουμε να δραστηριοποιηθούν όλες αυτές οι δυνάμεις οι κατακερματισμένες στον χώρο, όπου νέοι με ικανότητες και θέληση για προσφορά παλεύουν για μια θέση στον ήλιο με θέατρο, μουσική, κινηματογράφο κ.λπ., όταν δίπλα τους ένας γραφειοκρατικός «πολιτισμός», με το όποιο τίτλο, έχει το όνομα και οι φερέλπιδες νέοι μόνο τη χάρη, χωρίς άλλη βοήθεια από πουθενά. Τουλάχιστον, αν μη τι άλλο και πέραν του βασικού στόχου της ταυτότητας της πόλης, έστω «να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα» με το οικονομικό και πολιτιστικό προσκλητήριο.
————————————————————————————————————————————————————————-
Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις αποτέλεσαν οι επερχόμενες εκλογές στην τοπική αυτοδιοίκηση. Να βοηθήσουμε έτσι ώστε ίσως να ξεφύγει και ο προεκλογικός αγώνας από τη συνηθισμένη αντιπαράθεση. Ένας προβληματισμός είναι. Μια αφετηρία για διάλογο και αντιπαράθεση απόψεων. Ίσως να δημιουργήσει τη σπίθα για… «ανάφλεξη» ακόμη και έντονης συζήτησης, με νέες προτάσεις πάνω στο θέμα που πραγματεύεται το σημερινό κείμενο. Ευκαιρία και για τις αυτοδιοικητικές παρατάξεις να δουν το θέμα από τη δική τους πλευρά με νέες ιδέες, ενίσχυση των όσων πραγματεύεται το κείμενο ή επαναφορά ίσως παλαιότερων απόψεων πάνω στο ίδιο θέμα ή παραπλήσιο και τον εμπλουτισμό του με υλοποιήσιμες προτάσεις.
