Στις πιο σκοτεινές μέρες του χειμώνα, εκεί στα τέλη του Δεκέμβρη κάθε χρόνου, κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, αιώνες πριν την «άφιξη”» του Χριστού, οι βορειοευρωπαϊκοί λαοί γιόρταζαν τη νίκη του ήλιου και του φωτός επί του σκοταδιού. Κάνοντας γιορτές όπου οι άνθρωποι μαζεύονταν, τρώγανε και τραγουδούσαν, ανάβοντας φωτιές για να κρατήσουν μακριά το σκοτάδι. Στο πλαίσιο αυτών των γιορτών, στόλιζαν επίσης τα σπίτια τους με γκι και αειθαλή δέντρα, όπως τα έλατα, γιατί τα θεωρούσαν φορείς του φωτός και της επελαύνουσας άνοιξης. Το έθιμο αυτό πήραν αργότερα οι Ρωμαίοι κι αρχίσαν και αυτοί να στολίζουν με έλατα -που διακοσμούσαν με κομμάτια μετάλλου- τους ναούς τους. Από τους ναούς ως το σημερινό χριστουγεννιάτικο δέντρο, ο δρόμος είναι πολύ μικρός, ορατός σε όλους. Στη Ρώμη, αντίστοιχα, που οι χειμώνες δεν ήταν τόσο σκληροί όσο εκείνοι του ευρωπαϊκού βορρά, την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο γιόρταζαν τα Saturnalia- μια γιορτή προς τιμή του Κρόνου, θεού της γεωργίας που εισήγαγαν από την Ελλάδα, τραγουδώντας κάλαντα, όχι ως θρησκευτικά τραγούδια αλλά ως παραδοσιακά αγροτικά τραγούδια. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν επίσης τον Θεό Ήλιο (Sol), αλλά και τη γέννηση του Μίθρα, θεού του ήλιου, που έφεραν γυρνώντας οι λεγεώνες τους από την Ανατολή και στην πορεία ταυτίστηκε με τον Sol.
Στα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού, η γέννηση του Χριστού δεν γιορταζόταν. Γιορταζόταν κυρίως η Σταύρωσή του το Πάσχα και τα Θεοφάνεια. Η εκκλησία, όμως, τον 4ο αιώνα (το 336 μ.Χ.) αποφάσισε, προφανώς σε μια προσπάθεια απορρόφησης των παραδόσεων των αντιπάλων παγανιστικών θρησκειών, να εορταστούν τα Χριστούγεννα, ως εορτή γέννησης του Χριστού, του υιού του Θεού. Η 25η Δεκεμβρίου, ημέρα που γιορτάζονταν μέχρι τότε το φως του θεού Ήλιου (Sun), επιλέχθηκε να συμβολίζει την ημέρα «εξανθρωπισμού» του Υιού (Son) του χριστιανικού Θεού, που χάρισε και εκείνος το φως του στις ψυχές των ανθρώπων. Ακόμα και η ηχητική ομοιότητα του Sun (Ήλιου) με τον Son (Υιό) εντυπωσιάζει! Τέλος πάντων, μέχρι τον 8ο αιώνα, ο Χριστιανισμός είχε καταφέρει να καταστεί κυρίαρχη θρησκεία σε όλη την Ευρώπη και τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν πλέον σε μια ατμόσφαιρα γιορτής και διακοπών, ως η μοναδική πλέον επικρατούσα γιορτή της χρονικής περιόδου αυτής. Και αυτό συνεχίζεται ως τις μέρες μας με μια μικρή εξαίρεση, που συνέβη στις αρχές του 17ου αιώνα, που τα Χριστούγεννα κηρύχθηκαν παράνομα (στην Αγγλία και στη Βοστώνη των ΗΠΑ) εξαιτίας των ιδεών της Μεταρρύθμισης του Λούθηρου και του Προτεσταντισμού, με αποτέλεσμα να μοιράζεται εκείνο τον καιρό πρόστιμο σε όποιον τυχόν τα γιόρταζε! Κι αν στη Δύση ο Father Christmas είναι ο Άγιος Νικόλαος, στην Ελλάδα καταλήξαμε να φέρνει τα δώρα ο Άγιος Βασίλης. Για αυτό τον λόγο, ενώ σε όλες τις άλλες χώρες ο Santa Claus επισκέπτεται τα σπίτια τα Χριστούγεννα, στην Ελλάδα τον δεχόμαστε με μια εβδομάδα καθυστέρηση την Πρωτοχρονιά, που είναι και η ημέρα της γιορτής του (Άγιος Βασίλειος). Έχοντας όμως, στη συλλογική συνείδηση όλων μας, την ίδια εικόνα: αυτήν ενός ηλικιωμένου με λευκό μούσι, κόκκινη φορεσιά και έναν σάκο παιγνιδιών, εικόνα που οφείλουμε στη λογοτεχνία και στην αγορά (διαφήμιση της Coca-Cola από το 1930).
Στις μέρες μας, η γενικευμένη επέκταση της αγοράς σε μέρη που δεν της ανήκουν έχει συντελέσει στην προϊούσα εκκοσμίκευση και αποχριστιανοποίηση της γιορτής. Η αγορά ταυτόχρονα έχει συμβάλει αποφασιστικά στην επέκταση των αρχικών δρώμενων των παραδοσιακών Χριστουγέννων, έτσι ώστε να αυξήσει τον παραγόμενο κύκλο εργασιών και συνεπώς τον τζίρο τους. Δημιουργώντας στο τέλος μια εορτή ακόρεστης, απύθμενης επιθυμίας και πλεονάζουσας απόλαυσης. Όπου το δείπνο των Χριστουγέννων (με τα γουρουνόπουλα, τις γεμιστές γαλοπούλες, τις πουτίγκες, τα μελομακάρονα και τους κουραμπιέδες, τις δίπλες, τα πανετόνε κ.λπ.) αντιπροσωπεύει την υλική αφθονία, την οικογενειακή ευτυχία αλλά και την ενότητα. Όπου τα ηλεκτρικά λαμπιόνια, που εκτοξεύουν τους λογαριασμούς της ΔΕΗ φωτίζοντας το σπίτι, ξεχειλίζουν στον κήπο και σταματούν πάνω στον φράκτη αγκομαχώντας να πείσουν πως συμβάλλουν στη γιορτή του φωτός. Όπου η ανταλλαγή δώρων εξυπηρετεί την χαρά του καταναλωτισμού μας και της πλεονεξίας μας, όχι τη φιλανθρωπία και την ανιδιοτέλεια του μοιράσματος. Όπου η νοσταλγία και η παιδική ηλικία προωθεί ουσιαστικά το μάρκετιγκ και την εμπορικότητα, υπερακοντίζοντας τα κέρδη. Σε μια γιορτή όπου η αφθονία, το φως, τα δώρα, η νοσταλγία και η παιδική ηλικία θα ‘πρεπε να αποτελούν το περίβλημα της γιορτής κι όχι τον πυρήνα της.
Εμείς όμως γιορτάζουμε με φανατισμό τα Χριστούγεννα! Αποδεικνύοντας πως έχουμε ανάγκη τους μύθους, ακόμα κι αυτούς που δημιουργούνται από θρησκείες. Αφού η κοινή πίστη μας σε αυτούς προάγει τον αγελαίο χαρακτήρα μας και μάς ομαδοποιεί. Ορίζοντας ένα «εμείς» (όλων ημών που πιστεύουμε σε αυτόν τον μύθο) κόντρα στους «άλλους”» (που πιστεύουν σε άλλους μύθους)! Ένα «εμείς» που μας κάνει να αισθανόμαστε πιο ασφαλείς. Και μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τον κόσμο και να προσανατολίζουμε τους εαυτούς τους στη ζωή μας. Και να διευκολυνόμαστε στην επικοινωνία μεταξύ μας, αφού η πίστη στους μύθους δημιουργεί ευταξία και κανονικότητα. Ας είναι οι μύθοι αυτοί γεμάτοι από εσωτερικές αντιφάσεις – η διαρκής προσπάθεια να συμβιβαστούν αυτές οι αντιφάσεις οδηγεί στην αλλαγή και στην εξέλιξη των πολιτισμών. Στο τέλος – τέλος τι σημασία έχει αν υπήρξαν πράγματι Χριστούγεννα, σημασία έχει ότι εκατομμύρια άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτά υπήρξαν και τούτο έχει τεράστια επίδραση τόσο στους ίδιους όσο και στην ιστορία!
