Στο προηγούμενο άρθρο μας «Ανοσία Αγέλης: Θρίαμβος των Εμβολίων» τονίσαμε: «Αν το ανοσολογικό τείχος, όπως κάθε τείχος, μείνει ασυντήρητο –διότι η κοινωνία με τα χρόνια αποξεχνιέται ή αμφιβάλει (αντιεμβολιαστικό κίνημα)– και το ύψος του κατέβει κάτω από το όριο ασφαλείας, τότε επιδημία ξεσπά, αναγκαστικά, όπως έγινε τα περασμένα χρόνια με την ιλαρά που επανεμφανίστηκε στην Ευρώπη από την οποία είχε εξαφανιστεί. Αν ένα νόσημα δεν έχει ξεριζωθεί τελείως από τη Γη και αδρανήσεις, αργά ή γρήγορα, το ξέσπασμα της επιδημίας είναι αναπόφευκτο. Τότε, εκείνοι που την πληρώνουν, είναι οι ανεμβολίαστοι. Περισσότερα σε επόμενο άρθρο.» Σήμερα παρουσιάζουμε τι συμβαίνει όταν η ανοσία αγέλης, το ανοσολογικό τείχος της κοινωνίας, καταρρέει.
Πριν 38 χρόνια ακριβώς: Μια ξεχασμένη (!) επιδημία
Τον Μάρτιο του 1983 εκδηλώθηκε επιδημία ιλαράς στην Ελλάδα, από την οποία πέθαναν δύο παιδιά στη Λήμνο από μεθιλαρική πνευμονία. Στον νομό Ιωαννίνων η επιδημία εξαπλώθηκε αφού είχε απλωθεί σε άλλες περιοχές της χώρας και μετά τους θανάτους της Λήμνου. Και συνέβη πανικός. Τον περιγράφει η εικόνα (δεδομένα της Διεύθυνσης Υγιεινής του Νομού). 1
Μέχρι το ξέσπασμα της επιδημίας, οι εμβολιασμοί διατηρούνταν σ’ ένα λίγο-πολύ σταθερό επίπεδο με μηνιαίες μικροδιακυμάνσεις: τετάνου (Τ στην εικόνα) 80 εμβόλια το μήνα (ε/μ), διφθερίτιδας–τετάνου (DT, το «διπλό») 423, διφθερίτιδας–τετάνου–κοκίτη (DΤΡ, «τριπλό”) 197, Τ+DΤ+DΤΡ 701, πολιομυελίτιδας (Sabin) 1010, ιλαράς 7.
Τον Απρίλη σημειώθηκε απότομη άνοδος των εμβολιασμών ιλαράς, από 13 τον Μάρτιο, 1792 τον Απρίλιο, 138 φορές πάνω, 13.685% αύξηση (272 φορές, 27.061% αύξηση, αν συγκρίνομε με τα κατά μέσον όρο 7 τους προηγούμενους 15 μήνες), με πολύ υψηλή οξύαιχμη κορυφή, που τον αμέσως επόμενο μήνα ακολουθήθηκε από εξίσου απότομη πτώση (283 τον Μάιο, 6,3 φορές λιγότεροι), για να εγκατασταθεί τους επόμενους έξι μήνες ένα χαμηλό επίπεδο εμβολιασμών (47), υψηλότερο μεν από το προεπιδημικό αλλά με τάσεις συνεχούς υποχώρησης.
Η επιδημία ιλαράς συμπαρέσυρε και τους άλλους εμβολιασμούς. Μετά την οξεία εισβολή της, άρχισε βραδεία ανοδική πορεία διάρκειας 3 μηνών (DT), 4 (Sabin) και 5 (DTP, T), η οποία ακολουθήθηκε από μια εξίσου βαθμιαία πτωτική πορεία, που πιθανότατα συνεχίστηκε και μετά τον Νοέμβρη 1983. Μάλιστα έγιναν και λίγοι εμβολιασμοί ερυθράς και παρωτίτιδας, ανύπαρκτοι πριν την επιδημία (δεν παρουσιάζονται στην εικόνα).
Τα περισσότερα επιπλέον εμβόλια (2331) ήταν βέβαια της ιλαράς (2378 τους 11 πρώτους μήνες του 1983 μείον 47 τους ίδιους μήνες του 1982). Λιγότερα των Τ+DT+DTP (1070 = 9127-8057). Και πολύ λιγότερα της πολιομυελίτιδας (316 = 11653-11337).
Γιατί;
Αμαρτίες γιατρών (γονείς τε και) τέκνα παιδεύουσιν
Οι γονείς είχαν προτιμήσει να αφήσουν τα παιδιά τους τελείως ανεμβολίαστα κατά της ιλαράς και μισοεμβολιασμένα κατά των τετάνου, διφθερίτιδας, κοκίτη, αντανακλώντας επιφυλάξεις των γιατρών για παρενέργειες των εμβολίων ιλαράς και κοκίτη (μέρος του τριπλού DTP, γι αυτό και τα παιδιά ήταν μισοεμβολιασμένα και για τέτανο και διφθερίτιδα). Το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας δεν βαρύνονταν με επιφυλάξεις.
Τα 7 εμβόλια της ιλαράς ήταν ανεπαρκέστατη κοινωνική δόση και η ανοσία της αγέλης κατέρρευσε. Το ανοσολογικό τείχος κατά της ιλαράς ξεθεμελιώθηκε. Το ξέσπασμα επιδημίας ήταν αναπόφευκτο. Οι επιφυλάξεις κατά του εμβολίου της ιλαράς ξανάφεραν την επιδημία της στην Ευρώπη.
Οι επιφυλάξεις κατά του εμβολίου του κοκίτη ξανάφεραν την επιδημία του στην Αγγλία (1977-79) και στην Ιαπωνία (1980-81). Η Αγγλία το πλήρωσε με 28 θανάτους, 5000 εισαγωγές σε νοσοκομεία, 200 πνευμονίες, 83 περιπτώσεις σπασμών, μέση διάρκεια αρρώστιας 1012 εβδομάδες και άγνωστα απώτερα αποτελέσματα, έναντι 2 θανάτων από νευρολογικές εκδηλώσεις μετά DTP απ’ τους οποίους ο ένας μάλλον δεν σχετίζονταν με το εμβόλιο. Η επιδημία δεν αστειεύεται.
Εμείς είχαμε μόνο δύο θανάτους… Αρκετούς για να παραμερίσουν ταχύτατα κάθε επιφύλαξη και να προκαλέσουν μαζικό εμβολιαστικό κύμα με οποιοδήποτε εμβόλιο υπήρχε διαθέσιμο, με αποτέλεσμα την εντός μιας-δύο ημερών εξάντληση των αποθεμάτων ειρηνικής περιόδου. Κανένας απολύτως από κείνους που είχαν επιφυλάξεις εναντίον τού εμβολίου δεν εναντιώθηκε στον μαζικό εμβολιασμό. Ο θάνατος από τη νόσο την ίδια έκανε και τον πιο παθιασμένο αμφισβητία του ανθιλαρικού εμβολίου να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Και τους γονείς να παρακούσουν τις οδηγίες τους και πατείς με πατώ σε στο Τμήμα Εμβολιασμών της Νομαρχίας. Μάλιστα παρέκαμψαν και τις επιφυλάξεις κατά του αντικοκιτικού εμβολίου και οι εμβολιασμοί Τ+DT+DTP αυξήθηκαν κατά 1070. Αρκετοί γονείς (316) θυμήθηκαν ότι είχαν ξεχάσει το αντιπολιομυελιτικό εμβόλιο. Και κάποιοι προχώρησαν και σε εμβόλια ερυθράς (41) και παρωτίτιδας (107).
Όσο μεγαλύτερες οι προεπιδημικές επιφυλάξεις, τόσο περισσότερα τα μετεπιδημικά εμβόλια! Με όσο περισσότερες επιφυλάξεις βαρύνεται ένα εμβόλιο τόσο μεγαλύτερο ανεμβολίαστο πλεόνασμα παραμένει και άρα, με την άρση των επιφυλάξεων που επιβάλει η επιδημία, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες εμβολιασμού με το συγκεκριμένο εμβόλιο υπάρχουν. Αυτό ακριβώς συνέβη στο Νομό Ιωαννίνων το 1983.
Τα τέσσερα κύματα: Επιδημίας, Ζήτησης, Προσφοράς, Εμβολιασμών
Τα 4 κύματα δεν συμπίπτουν. Το επιδημικό (δεν φαίνεται στην εικόνα) προηγήθηκε κατά σχεδόν ένα μήνα: οξεία εισβολή και έκρηξη τον Μάρτη, ύφεση τον Απρίλη και βαθμιαία απόσβεση τους επόμενους 4-5 μήνες. Το εμβολιαστικό (εικόνα), ανύπαρκτο από Νοέμβριο 1982 μέχρι και Μάρτιο 1983, οξεία μεγάλη αύξηση και κορύφωση τον Απρίλιο, σημαντική μείωση τον επόμενο μήνα, βαθμιαία παραπέρα μείωση από Ιούνιο μέχρι και Νοέμβριο 1983.
Ανάμεσα επιδημικού και εμβολιαστικού κύματος, τα κύματα ζήτησης και προσφοράς.
Η ζήτηση εκτοξεύθηκε στα 4000 εμβόλια στα τέλη Μαρτίου – αρχές Απριλίου, αλλά η προσφορά χρειάστηκε τρεις εβδομάδες για να φτάσει στα 1800 εμβόλια τέλη Απριλίου, από όταν και κάλυπτε πλήρως την εν τω μεταξύ φθίνουσα ζήτηση, επειδή το επιδημικό κύμα είχε αρχίσει να κοπάζει από τα μέσα Απριλίου. Τόσο κατά την προεπιδημική όσο και κατά την μετεπιδημική περίοδο υπήρχε απόθεμα τριπλάσιο της ζήτησης (υπερβάλλουσα προσφορά), που, στη φάση της επιδημικής έκρηξης εξαντλήθηκε εν ριπή οφθαλμού και υπερφαλαγγίστηκε από υπερβάλλουσα ζήτηση.
Το επιδημικό κύμα κάμπτεται πριν κορυφωθεί η ζήτηση, και η ζήτηση κάμπτεται πριν κορυφωθεί η προσφορά. Η προσφορά εμβολίων αρχίζει ν’ ανταποκρίνεται στη ζήτηση όταν η επιδημία παρέρχεται. Ο αριθμός των ατόμων που ζητούν να εμβολιαστούν θα είναι πολύ μεγαλύτερος εκείνου που νοσούν, ο δε αριθμός αυτών που τελικά εμβολιάζονται θα είναι μικρότερος εκείνου που ζητούσαν: Ένα καθόλου ευκαταφρόνητο πλεόνασμα παιδικού πληθυσμού τελικά παρέμεινε ανεμβολίαστο κατά της ιλαράς: 4000 εμβόλια ζητήθηκαν, 2378 παιδιά εμβολιάστηκαν ως τέλος Νοεμβρίου 1983, 1620 (το 41% της συνολικής ζήτησης) παρέμεινε ανεμβολίαστο, όχι τώρα λόγω ανεπάρκειας της προσφοράς όπως κατά την επιδημική έκρηξη, αλλά λόγω του ότι η ζήτηση κόπασε μετά την κάμψη της επιδημίας.
Και με τις επιφυλάξεις κατά του εμβολίου του κοκίτη (Ρ στο DTP) τι συνέβη; 12πλάσια κρούσματα κοκίτη δηλώθηκαν το 1983 (180) από ό,τι το 1982 (15). Εξελίχτηκε σε επιδημία υφέρπουσα ενδημία; Μάλλον όχι: η επιδημία ιλαράς, ευαισθητοποιώντας τους γιατρούς, αύξησε και τις δηλώσεις κρουσμάτων κοκίτη (παράπλευρη ωφέλεια). Ωστόσο, ευαισθητοποιώντας τους γονείς, 89 επιπλέον τού έως τότε μέσου μηνιαίου όρου εμβολίασαν τα παιδιά τους καί κατά του κοκίτη το 8μηνο Απρίλιος–Νοέμβριος: 709 DTP δεν θα είχαν γίνει εάν δεν είχε επιπέσει η ιλαρά (δεύτερη παράπλευρη ωφέλεια).
Προφύλαξε ο μαζικός εμβολιασμός; Τι έδειξαν τα δύο «φυσικά πειράματα»;
Θα προφύλασσε από την τότε επιδημία αν είχε πραγματοποιηθεί περίπου 45 μέρες νωρίτερα από τότε που πραγματοποιήθηκε, τον Φεβρουάριο, όχι τον Απρίλιο. Ο κατόπιν εορτής εμβολιασμός τα πιο πολλά παιδιά τα προφύλαξε εναντίον μελλοντικών επιδημιών, σε μερικά πρόσθεσε στους (πραγματικούς) κινδύνους της νόσου τούς (όποιους) κινδύνους του εμβολίου, και λίγα τα προφύλαξε εναντίον της επιδημίας εκείνης.
Στο φυσικό «πείραμα» των δύο θανάτων της Λήμνου, που τάχτηκε κατηγορηματικά εναντίον της νόσου λύνοντας βίαια τις επιφυλάξεις εναντίον του εμβολίου, ο μαζικός εμβολιασμός πρόσθεσε ένα ακόμα φυσικό «πείραμα»: της αθροιστικής συνύπαρξης των δύο κινδύνων σε μερικά παιδιά. Μέχρι 23-1-1984 δεν είχε δηλωθεί στην Διεύθυνση Υγιεινής καμιά μετεμβολιαστική επιπλοκή: Και το δεύτερο πείραμα τάχθηκε υπέρ του εμβολίου.
Κάθε επιδημία που ξεσπά σε μια κοινωνία που διαθέτει αποτελεσματικό εμβόλιο είναι ένα κοινωνικό πείραμα: Ας γκρεμίσουμε το ανοσολογικό μας τείχος, την ανοσία αγέλης μας, να δούμε τι θα γίνει.
Το πόρισμα του κοινωνικού πειράματος του 1983 ήταν κατηγορηματικό: «Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν» (ο ορισμός των εμβολίων).
Η συμπυκνωμένη σοφία που απεικονίζουν οι λαϊκές παροιμίες δεν είναι τυχαία.
Στο επόμενο «Τα 40 κύματα της επιδημίας»: Οι ευθύνες του Κράτους, Οι ευθύνες του Τύπου, Το δέντρο ή το δάσος; Δια ταύτα!
1Πηγή: Δημολιάτης Γ, Μαραγκού-Αθανασίου Ι, Χαριλόη-Ευστρατίου Λ. «Εμβόλιο ή Επιδημία; Οι γιατροί πρέπει να διαλέξουν! Μια Επιδημιολογική Οικονομική και Κοινωνιολογική ανάλυση της επιδημίας Ιλαράς της άνοιξης του 1983 στην Ελλάδα », Μateria Μedica Greca (MMG) 1985, 13(4): 580-592.
