Οκτώ του Μάρτη, μέρα της γυναίκας. Ας αφιερώσουμε αυτή τη μέρα του 2021 στη γυναίκα που μεγαλώνει μόνη τα παιδιά της. Στη χωρισμένη γυναίκα.
Αρκετές αυτές που μου μίλησαν. Για τη δική τους ζωή τη μοναχική. Που έχουν μέσα τους ζωή και η ζωή τις τραυμάτισε. Η καθεμία με τον δικό της λόγο. Άλλοτε κοφτερό και τραγικό συνάμα, άλλοτε ήπιο και πονεμένο…
Άγγιγμα ψυχής είναι ετούτων των γυναικών οι μαρτυρίες. Μαρτυρίες της μιας πλευράς, θα πείτε. Της γυναίκας μόνο. Ναι. Γεμίζουν ολόκληρο βιβλίο…
Η Ελευθερία μια από αυτές. Που τόλμησε και πήρε τη ζωή της στα χέρια της. Και πιστεύει ότι, αν δεν χώριζε, τα παιδιά της δεν θα ήταν όπως έγιναν. Ισορροπημένα και προκομένα.
Και βέβαια αν το ζευγάρι έχει προβλήματα και δεν τα βρίσκει πρέπει να χωρίζει, λέει. Και να μην νομίζουν ότι τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν. Έτσι κι αλλιώς τα παιδιά τα ξέρουν όλα! που λέει και το τραγούδι…
Δεν θα άλλαζα τίποτε, ειδικά τα χρόνια τα παιδικά
Δεν έχω να κρύψω τίποτε, βάλε το όνομά μου. Είμαι συμφιλιωμένη και με τη ζωή μου όπως την έζησα. Δεν θα άλλαζα τίποτε ειδικά τα πρώτα χρόνια, τα παιδικά.
Σε ένα χωριό ορεινό των Τρικάλων γεννήθηκα, Λαγκαδιά τώρα το όνομά του, Κόρμποβο παλιά.
Οι γονείς μου παντρεύτηκαν μικροί, 18 η μάνα, 16 ο πατέρας. Και οι δυο μεγάλωσαν με μητριά. Και επειδή στερήθηκαν τη μάνα τους, εμείς πήραμε πολύ αγάπη. Ζήσαμε τα τέσσερα από τα έξι παιδιά τους. Τα πρώτα δύο πέθαναν στην Κατοχή. Ο πατέρας μου ξεκίνησε να μάθει γράμματα, αλλά λόγω των καταστάσεων δεν μπόρεσε. Οι παππούδες μου και οι δυο ξέρανε γράμματα.
Από το δημοτικό ακόμα, όλα τα παιδιά ξεκινήσαμε για τα χωράφια! Και όχι μόνο· πλέναμε, καθαρίζαμε, ζυμώναμε. Από το βράδυ μοιραζόμαστε τις δουλειές της άλλης μέρας, ποιος θα κάνει τι.
Τελείωσα το δημοτικό στο χωριό. Όλα τα χρόνια είχαμε τους ίδιους δασκάλους που ήταν και ηλικιωμένοι, στην τελευταία τάξη ήρθε ένας νεαρός δάσκαλος. Μέχρι τότε στο Γυμνάσιο δεν είχε πάει κανένα κορίτσι. Ο καινούργιος δάσκαλος έβλεπε ότι εγώ ήμουν καλή μαθήτρια και κάθε βράδυ ερχόταν στο σπίτι και έλεγε στον πατέρα μου να με στείλει στο γυμνάσιο. Το σκεφτόταν ο πατέρας, γιατί είχε δυο μεγαλύτερα κορίτσια και έπρεπε να φτιάξει την προίκα για να τις παντρέψει, και η μάνα αντιδρούσε γιατί φοβόταν ότι θα… χαθώ. Τελικά ο πατέρας μου, που είχε προοδευτικές ιδέες και παρότι η κατάσταση ήταν ακόμη δύσκολη λόγω του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και στη συνέχεια του Εμφύλιου, είπε να πάω! Τελείωσα το εξατάξιο, τότε, θηλέων Τρικάλων ― και δεν πήγα βέβαια στο ιδιωτικό που είχε ένας ξάδερφος του παππού μου, ήταν αδύνατον να πληρώνουμε.
Ήμουν αθλήτρια. Τότε οι τρεις πρώτες μπαίνανε χωρίς εξετάσεις στη Γυμναστική Ακαδημία και είχα επαναπαυθεί. Αυτή τη χρονιά όμως πήρανε μόνο τις δυο πρώτες κι εγώ έμεινα απέξω! Καμία προετοιμασία για εξετάσεις, οπότε αναγκάστηκα να πάω σε ιδιωτική σχολή στην Αθήνα όπου σπούδασα παραϊατρικά επαγγέλματα.
Μου είχε εμπιστοσύνη ο πατέρας μου
Στα χρόνια του Γυμνασίου δεν είχαμε περιορισμούς από το σπίτι – ο πατέρας μου μού είχε εμπιστοσύνη – αλλά είχαμε από το σχολείο. Δεν μπορούσαμε να κυκλοφορήσουμε έξω ούτε με τον αδερφό μας. Την επόμενη μέρα έπρεπε να απολογηθούμε. Δεν υπήρχαν καφετέριες, ούτε άλλες διασκεδάσεις, οι βόλτες απαγορεύονταν στους μαθητές. Κανονικό σινεμά είδαμε πρώτη φορά με τον αδερφό μου, στα Τρίκαλα, όταν ήμουν Γ’ Γυμνασίου. Είχαμε δει όμως και στο χωριό, όταν ήμασταν στο Δημοτικό, έφερνε κάποιος και έβαζε την οθόνη μέσα σε αχυρώνες κι εμείς καθόμασταν πάνω στις μπάλες στο χορτάρι. Μια φορά –τα παιδιά πάντα ήμασταν μπροστά-μπροστά–καθώς ζουμάρισε στην ταινία, φοβηθήκαμε ότι θα μας πλακώσει ένα στρατιωτικό τανκ, που ερχόταν καταπάνω μας, και σηκωθήκαμε τρομαγμένα να φύγουμε… Ωραία παιδικά χρόνια!
Ξεκίνησα εδώ στην Αθήνα τη σχολή που είχα επιλέξει. Στο μεταξύ ήρθε και ο αδερφός μου για σπουδές.
Τα Χριστούγεννα που πήγαμε στο χωριό, λέω στον πατέρα μου: «Μπαμπά, θα σε πείραζε να φορέσω ένα παντελόνι που αγόρασα; Και βέβαια να κάνεις ό,τι σου λέει η καρδιά σου, αλλά το μυαλό σου να είναι στη θέση του και να είναι ώριμο, και να προσέχετε γιατί όλοι δεν σκέφτονται όπως εσείς».
Ερωτευτήκαμε ο ένας τον άλλον
Στην Αθήνα, στην αρχή μέναμε σε ένα θείο μας. Εκεί σε αυτή την περιοχή μένανε πολλοί Τρικαλινοί και πολλά μας ξαδέρφια. Μόνο με αυτούς κάναμε παρέα, δεν είχαμε άλλους φίλους. Και ήμουνα η μοναδική κοπέλα! Θυμάμαι, τότε ήταν η Χούντα και επειδή όλοι ήταν αριστεροί, κάθε βδομάδα ερχόταν η αστυνομία στο σπίτι και έλεγχε αν εμείς εξακολουθούμε να μένουμε εκεί.
Αυτό συνέβαινε μέχρι το Πολυτεχνείο, τότε είχαμε φύγει και μέναμε στους Αμπελοκήπους, όπου εκεί κοντά βρήκα δουλειά στο επάγγελμά μου. Από την αρχή και όλα τα χρόνια μετά ήμουν συνδικαλίστρια στον σύλλογο και στην Ομοσπονδία των υγειονομικών.
Το 1977 σε μια πορεία του Πολυτεχνείου γνώρισα τον άντρα μου από κοινούς γνωστούς. Ήταν κι εκείνος από αριστερή οικογένεια. Ερωτευτήκαμε ο ένας τον άλλον και κάναμε σχέση. Μετά από ενάμιση χρόνο παντρευτήκαμε.
Κάναμε τρία παιδιά, το πρώτο παιδί πέθανε από λάθος του γιατρού, ο οποίος είχε πάει για φαγητό και έκανε τρεις ώρες να γυρίσει! Και το παιδί, ενώ ερχόταν κανονικά και ήταν πολύ μεγάλο, πήρε στροφή και έπρεπε να γίνει καισαρική. Βγήκε μεν αλλά πέθανε σύντομα, και ευτυχώς, γιατί αν ζούσε θα ήταν ανάπηρο…
Ο άντρας μου ήταν καλός, ευγενικός, και ταιριάζαμε σαν ζευγάρι. Εκείνος είχε σπουδάσει λογιστικά και δούλευε σε τράπεζα. Στο μεταξύ είχε δώσει εξετάσεις στο διπλωματικό σώμα και πέρασε. Μια βδομάδα αφότου γεννήθηκε το επόμενο παιδί, έφυγε. Έπρεπε να πάει στην καινούργια του δουλειά που ήταν στο Ισραήλ. Μετά από λίγο καιρό εγώ παραιτήθηκα από τη δουλειά και τον ακολούθησα μαζί με το μωρό.
Εκεί αλλάξανε πολλά πράγματα…
Εκεί αλλάξανε πολλά πράγματα! Έξι μήνες μετά, πήγα με το μωρό για δυο μήνες στην Αμερική όπου ζούσε η μητέρα του με την αδερφή του, για να δουν και το μωρό. Στο μεταξύ ο πεθερός μου ζούσε στην Ελλάδα, πολύ αργότερα κατάφερε να πάει στην Αμερική, δεν του δίνανε βίζα γιατί ήταν από τους τελευταίους που είχε αποφυλακιστεί από τη Γυάρο.
Όταν γύρισα από την Αμερική τον βρήκα με γκόμενα! Δεν ξέρω αν την είχε πριν φύγω, δεν είχα αντιληφθεί κάτι. Εβραία στην καταγωγή, πολύ επικίνδυνο για τη δουλειά του. Ήταν ένα μεγάλο ρίσκο για τη μετέπειτα επαγγελματική του εξέλιξη. Τότε, μάλιστα, το Ισραήλ ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τον Λίβανο, αλλά γενικά απαγορευόταν άλλη σχέση και ειδικά με Εβραία.
Σε λίγο καιρό έμεινα έγκυος. Συνέχεια, όμως, με διαβεβαίωνε ότι δεν συμβαίνει τίποτε. Η συμπεριφορά του άλλαξε, σαν να ήθελε να με διώξει. Τα τηλέφωνα έπαιρναν και έδιναν, είδα και διάφορες φωτογραφίες, και όλα αυτά δεν επιβεβαίωναν τα λεγόμενά του, ότι δηλαδή δεν συμβαίνει κάτι.
Με ένα παιδί στο χέρι και ένα στην κοιλιά και χωρίς δουλειά πού θα πας;
Τα απογεύματα έφευγε, δεν νοιαζόταν ούτε για μένα ούτε για το παιδί, και ούτε με βοήθαγε καθόλου. Εξαφανιζόταν, είχε νεύρα, τον ενοχλούσε το παιδί… Όλο αυτό τον καιρό εγώ το δούλευα μέσα στο μυαλό μου πώς να φύγω, για να ξεφύγω από αυτό το μαρτύριο εκεί!
Οι γονείς μου, στο μεταξύ δεν ήξεραν τίποτε. Συμβουλεύτηκα, τηλεφωνικά, έναν δικηγόρο από την Ελλάδα, ο οποίος μου είπε ότι δεν μπορώ να φύγω έτσι γιατί θα θεωρηθεί εγκατάλειψη συζυγικής στέγης και υπήρχε περίπτωση το διαζύγιο να βγει σε βάρος μου. Πήγα στο ελληνικό προξενείο και με τη συμβουλή και συμβολή του έλληνα πρόξενου έφτιαξα ένα χαρτί που έλεγε ότι φεύγω γι’ αυτούς και γι’ αυτούς τους λόγους και ότι δεν μπορώ να ζήσω πια κάτω από αυτές τις συνθήκες.
Ο άντρας μου δεν το ήξερε αυτό. Του είπα ότι θέλω να πάω να δω τους γονείς μου και να δουν και αυτοί εμένα και το μωρό. Δεν είχα λεφτά για το εισιτήριο, μου το πλήρωσε εκείνος με την προϋπόθεση ότι θα γυρνούσα πίσω! Έχοντας το διαβατήριο στο χέρι και το χαρτί από τον πρόξενο, μόλις πέρασα τον έλεγχο του είπα: «Δεν θα με ξαναδείς στο Ισραήλ»! Γέλαγε! Δεν το πίστευε. «Με ένα παιδί στο χέρι και ένα στην κοιλιά, δουλειά δεν έχεις, πού θα πας; Θα ξαναγυρίσεις», μου είπε. Το ήθελε πράγματι. Ήταν άνθρωπος που ήθελε τη σιγουριά της οικογένειας. Πάντα έλεγε ότι ήμουν το λιμάνι του. Αλλά να έχει και τις γκόμενες! Μετά έμαθα ότι εξελίχτηκε σε γυναικοκατακτητή όλων των εθνικοτήτων! Και όταν ήμουν εκεί, το τηλέφωνο δεν σταμάταγε να χτυπάει και να τον ζητάνε. Του έλεγα πήρε η Ρουθ, πήρε η Μάρθα, πήρε η Σούζαν, η Εσθήρ…
Θα τα καταφέρω!
Νόμιζε ότι θα τον έχω ανάγκη και θα ξαναγύριζα. Μόλις έφτασε το αεροπλάνο στο Ελληνικό και μετά από δυο χρόνια απουσίας στο Ισραήλ, έφυγε ένα βάρος από την ψυχή μου και είπα: Θα τα καταφέρω!
Ο πεθερός μου μού έλεγε «δεν έπρεπε να κάνεις το δεύτερο»! Εγώ όμως είχα πάρει τις αποφάσεις μου και ένας λόγος που έκανα το δεύτερο παιδί ήταν να μην είναι το ένα μόνο του. Συνειδητά το έκανα και συνειδητά σκέφτηκα πώς θα ήταν πια η υπόλοιπη ζωή μου, και όχι πώς θα ήθελα να είναι. Θα ήθελα μια οικογένεια μονιασμένη, να μεγαλώσουμε μαζί τα παιδιά μας και να γεράσουμε μαζί. Αυτό ήθελα…
Και λοιπόν, εγώ που είμαι μια προσωπικότητα συγκροτημένη και με λογική, είχα αρχίσει να έχω ψυχολογικά προβλήματα. Γρήγορα όμως τα έκανα πέρα και πήρα τις αποφάσεις μου. Και ξαναεπανέλαβα ότι εγώ τώρα θα τα καταφέρω! Και τα κατάφερα.
Εγώ άντρα για τα μάτια του κόσμου δεν τον θέλω!
Στην αρχή έμεινα στην Αθήνα στο σπίτι των γονιών μου, είχαν στο μεταξύ μετακομίσει από το χωριό. Σιγά σιγά είχα αρχίσει να τους προετοιμάζω ότι δεν θα γυρίσω στο Ισραήλ, γιατί ο άντρας που παντρεύτηκα δεν ήταν αυτός που έδειχνε στην αρχή.
Κι εγώ, κυρία Γεωργία, να σας πω την αλήθεια, μετά κατάλαβα ότι ήταν ένας ανασφαλής άνθρωπος. Ζούσε μόνος του, από 18 χρονών. Ο πατέρας του ήταν στη φυλακή από όταν ήταν 14. Τρώγανε όλοι μαζί στο τραπέζι το μεσημεριανό τους, και μπήκε μέσα η αστυνομία και τον πήρε μπροστά στα μάτια του, ήταν η Χούντα τότε. Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια για να τον ξαναδεί. Αυτό του στοίχισε πάρα πολύ! Σε λίγα χρόνια έφυγε και η μάνα του με την αδερφή του, πήγαν στην Αμερική για ένα μήνα, για να δουν έναν θείο και έμειναν εκεί.
Διαμορφώθηκε σε άνθρωπο με πολλές ανασφάλειες και δεν ήθελε να αναλαμβάνει ευθύνες. Όταν έκλαιγε το παιδί ή λερωνόταν ή ήθελε να φάει, μου έλεγε: «πάρε το παιδί σου»!
Δεν περνάω καλά με αυτόν τον άνθρωπο, δεν κάνει για οικογένεια, γυρνάει με άλλες γυναίκες, η ζωή μου κατάντησε ανυπόφορη! Αυτά είπα στους γονείς μου. «Αν δεν περνάς καλά, εγώ δεν σε γέννησα να είσαι με κάποιον που να σε βασανίζει», μού είπε ο πατέρας μου. Πάρε εσύ τη απόφασή σου και μείς είμαστε εδώ! Ο δε αδερφός μου μού είπε «να μην σε ενοχλεί το ότι θα χωρίσεις, θα δεις σε λίγα χρόνια τι θα γίνεται με τα διαζύγια»! Η μάνα μου μού έλεγε «να πάρεις τα παιδιά σου και να πας στον άντρα σου»! Κι εγώ της έλεγα, «έναν άντρα για τα μάτια του κόσμου δεν τον θέλω! Τον θέλω για μένα και για τα παιδιά! Από τη στιγμή που δεν είναι έτσι, δεν μπορώ να είμαι μαζί του».
Εγώ, παρόλο που ήμουν έγκυος στον πέμπτο μήνα, το άλλο ήταν 17 μηνών, έπιασα δουλειά σε μια κλινική στον τεχνητό νεφρό εκεί που δούλευα πριν πάω στο Ισραήλ. Δούλευα μέχρι την τελευταία στιγμή που γέννησα, γιατί δεν είχα τα απαιτούμενα ένσημα για να πάρω την άδεια τοκετού. Με τους γονείς μου έμεινα σύνολο έξι μήνες, μετά νοίκιασα εκεί κοντά. Γέννησα τον Οκτώβρη, 20 μέρες μετά τον τοκετό ξαναπήγα στη δουλειά, τα παιδιά τα κράταγε η μάνα μου.
Και βέβαια χρωστάω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου για τον τρόπο που μας μεγάλωσαν, ώστε να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες της ζωής. Και στα αδέρφια μου χρωστάω ευγνωμοσύνη για την αγάπη τους και τη φροντίδα που είχαμε και έχουμε ο ένας για τον άλλον.
«Ήρθα για τα μάτια του κόσμου», μου είπε!
Ήρθε ο πατέρας τους από το Ισραήλ όταν γέννησα, και έμεινε πέντε μέρες στους γονείς μου. Ήρθε στο μαιευτήριο, τακτοποίησε τα χαρτιά, και ό,τι χρειαζόταν, και πλήρωσε και τη διαφορά του ταμείου. Ήρθα «για τα μάτια του κόσμου», μου είπε. Και έφυγε.
Ήμουν πολύ χαρούμενη που έβλεπα τα παιδιά να μεγαλώνουν με ηρεμία, παρά τις δυσκολίες. Τα πήγα στον παιδικό σταθμό και η ζωή μου προχωρούσε κανονικά. Στην αρχή ο μικρός που δεν είχε γνωρίσει τον πατέρα του φώναζε μπαμπά τον πατέρα μου και τον αδερφό μου, αυτούς είχαν σαν αντρικό πρότυπο. Παρόλο που εκείνη την εποχή η χωρισμένη γυναίκα και τα παιδιά της ήταν δακτυλοδεικτούμενα, εγώ, επειδή δεν είχα κανένα πρόβλημα και δεν ζούσα με αυτή τη νοοτροπία, έτσι και τα παιδιά μου δεν έφεραν το κόμπλεξ των χωρισμένων γονιών.
Διατροφή μας έδωσε μετά πέντε-έξι χρόνια, στα ενδιάμεσα τίποτε! Και αυτά μετά από δικαστήριο που έκανα, όταν έμαθα ότι έπαιρνε πάρα πολλά επιδόματα λόγω των παιδιών. Πριν δεν το ήξερα! Και έβγαλε το δικαστήριο μια πάρα πολύ καλή διατροφή. Και με τον δικό μου το μισθό περνούσαμε πολύ καλά.
Την έκοψε τη διατροφή πριν την ώρα της, γιατί παραιτήθηκε από τη δουλειά και πήγε στην Αμερική, όπου ήταν οι γονείς του, και δεν είχε πια εισόδημα φανερό. Φοβήθηκε όμως μήπως του κάνω πάλι δικαστήριο και δεν μπορεί να γυρίσει στην Ελλάδα και άρχισε να δίνει ένα μικρό ποσό, που ούτε για τα φροντιστήρια των παιδιών δεν έφτανε!
Θα μπορούσα να βάλω τα παιδιά να του κάνουν αγωγή μετά, επειδή σπούδαζαν, να τους έδινε κάποιο βοήθημα. Δεν το ήθελα να έρθουν σε τέτοια αντιπαράθεση με τον πατέρα τους. Τελικά τα επιδόματα των παιδιών τα πήρα εγώ μετά.
Εσύ έκανες για τη διαιώνιση του είδους!
Το 1990 είχα πάει με τα παιδιά, που ήταν τότε οχτώ και δέκα χρονών στην Αμερική, στους παππούδες, στα πεθερικά μου, παρόλο που και αυτοί έρχονταν τακτικά στην Ελλάδα και τα έβλεπαν. Ο παππούς τους ήταν πάρα πολύ καλός άνθρωπος και πολύ βοηθητικός. Αυτό το ταξίδι ήταν πολύ διδακτικό για τα παιδιά, είδαν και έμαθαν πολλά, αγάπησαν τις ξένες γλώσσες, γνώρισαν έναν άλλον κόσμο.
Μετά από τέσσερα χρόνια τα ξαναέστειλα στην Αμερική και τότε τα είδε και ο πατέρας τους, ο οποίος κατά καιρούς μου επαναλάμβανε ότι «εγώ σε παντρεύτηκα εσένα γιατί έβλεπα ότι κάνεις για οικογένεια και για παιδιά, για τη διαιώνιση του είδους»! Ποτέ δεν τον κατηγόρησα στα παιδιά μου, ό,τι μάθαιναν από τους άλλους.
Τα ξαναείδε όταν και τα δυο είχαν ήδη μπει στο πανεπιστήμιο! Και πώς τα καμάρωνε! Σαν γύφτικο σκεπάρνι…
Έτσι κι αλλιώς τα παιδιά τα ξέρουν όλα
Όμως πολλά ζευγάρια στις μέρες μας ζουν κάτω από την ίδια στέγη, ενώ δεν ταιριάζουν και έχουν πολλά προβλήματα, δηλητηριάζοντας τη ζωή τους. Δεν χωρίζουν ή γιατί δεν τολμούν ή γιατί υπάρχουν πολλά οικονομικά προβλήματα επειδή στη χώρα μας δεν υπάρχει κράτος πρόνοιας και στήριξης στις μονογονεϊκές οικογένειες.
Επίσης πιστεύω ότι τα παιδιά μου, αν δεν χώριζα και υπέμενα μια εξευτελιστική ζωή, δεν θα ήταν όπως είναι σήμερα, ισορροπημένα και προκομμένα. Και να μην νομίζουμε ότι τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν. Είναι μεγάλο λάθος! Έτσι κι αλλιώς τα παιδιά τα ξέρουν όλα, που λέει και το τραγούδι…
Έχω κάνει τη δική μου ζωή
Και γίνανε πολύ καλά παιδιά. Και βρήκανε δουλειά στο αντικείμενό τους. Κι εγώ είμαι γιαγιά δυο εγγονών, και είμαι πολύ χαρούμενη! Και όσον αφορά την προσωπική μου ζωή, μπορώ να πω ήταν ευτυχισμένη. Δεν ήμουν ποτέ μόνη, αλλά πάντα έξω από τον κύκλο των παιδιών. Έχω κάνει ξεχωριστά τη δική μου ζωή. Ούτε τα ενοχλώ ούτε με ενοχλούν. Όταν θέλουν τη βοήθειά μου, την έχουν απλόχερα…
