«Ο ίδιος ο άνθρωπος έχει γίνει η μεγαλύτερή μας απειλή και η μοναδική μας ελπίδα»
Τζ. Στάινμπεκ, Άνθρωποι και ποντίκια
Μία από τις προκλήσεις των ημερών ίσως είναι για κάποιους από εμάς η ικανότητα του να εμπεριέξουμε τα παράδοξα και τις αντιφάσεις με τις οποίες μας φέρνει αντιμέτωπους ο δραστικός ιός. Μία διελκυστίνδα πολλαπλών επιπέδων, που μας τεντώνει στα όριά μας: εμείς και η φύση, εμείς και οι επιλογές μας, εμείς και η οικογένειά μας, εμείς και οι άλλοι, εμείς και ο εαυτός μας. Δύσκολες αναμετρήσεις σε μια σπειροειδή διαδικασία που θα πάρει καιρό. Μα σήμερα, ας συζητήσουμε για την τέχνη και τους ανθρώπους της…
Κάποια από τα σημαντικότερα, πιο αξιόπιστα και δημοφιλή εργαλεία επιβίωσης, ανακούφισης, άμβλυνσης του πόνου, επικοινωνίας και ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας αυτής της περιόδου, εδράζουν στη συναρπαστική χώρα της Τέχνης. Είναι έργα Τέχνης καινούρια, παλιά, διαχρονικά, αναγκαία. Αποκαλύπτουν διαστάσεις της ύπαρξής μας στο φως και ταυτόχρονα εσωκλείουν τα μυστικά της ύπαρξης σε μορφή κώδικα, καλά κρυμμένα στη σκιά. Θέτουν ερωτήματα ουσίας και συνοδοιπορούν χωρίς να απαιτούν. Ανιχνεύουν τις πληγές όσο καλά κρυμμένες και αν είναι. Αντέχουν, εμψυχώνουν, ξεσηκώνουν. Ενθαρρύνουν τη συναισθηματική έκφραση και καλωσορίζουν την οικεία τους μελαγχολία. Τα έργα τέχνης εξάλλου, ως γνωστόν, πηγάζουν συνήθως από περιόδους οδύνης, κρίσης, μετάβασης, δοκιμασίας, τεντωμένου σχοινιού και άλλων μεταιχμιακών εμπειριών των δημιουργών τους και των κοινωνιών μέσα στις οποίες «γεννήθηκαν». Το δικό μας ίαμα συνδέεται άρρηκτα με τη συχνά επίπονη μεταμόρφωση κάποιου άλλου. Παράλληλα, ανακαλύπτουμε ότι οι δημιουργοί του εδώ και τώρα, αυτοί που με τα έργα τους, τον χρόνο τους, την ψυχή τους, μας στηρίζουν και θα στηρίξουν πιθανότατα και άλλους στο εγγύς ή απώτερο μέλλον, είναι οι τελευταίοι που σκέφτεται ο μηχανισμός, το σύστημα, να στηρίξει. Διότι, με τους καλλιτέχνες θα ασχολούμαστε τώρα;
Με τους καλλιτέχνες και δημιουργούς, που ήδη έχουν καλλιεργήσει ποικιλοτρόπως την επινοητικότητά τους, την υπομονή τους, τον πολυμήχανο εαυτό τους για να παράγουν και ταυτόχρονα να επιβιώνουν στη διάρκεια της 10ετούς κρίσης, που ολοκληρώνεται φέτος – για να εγκαινιαστεί μία καινούρια;
Σκέφτομαι αυτές τις μέρες… πώς θα ήταν αυτή η ιστορική καραντίνα χωρίς βιβλία, μουσική, παραστάσεις και ταινίες. Χωρίς καμβάδες και πινέλα. Χωρίς ποιήματα και τραγούδια. Παγώνω. Με πιάνει δύσπνοια. Παύση. Προέχει να βγούμε όλοι υγιείς από αυτό. Ναι, οπωσδήποτε. Μόνο που υγεία δεν είναι μόνο η απουσία του Covid-19. Φαίνεται ότι η Τέχνη -ο σκοπός της οποίας είναι να δώσει στη ζωή σχήμα κατά τον Σαίξπηρ- και τα έργα της είναι άμεσα συνυφασμένα με την υγεία, την εξέλιξη και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας:
- Μέσα από την ολόπλευρη ανάπτυξη του εγκεφάλου που μπορούν να πυροδοτήσουν και να ενισχύσουν
- Μέσα από την ενεργό εμπλοκή όλων των αισθήσεων, την παροχή βιωμάτων που διακινούν πολλές εσωτερικές περιοχές, σε έναν κόσμο όλο και πιο ψηφιοποιημένο, αποστειρωμένο…
- Μέσα από τη δημιουργία ενός χώρου προς εξερεύνηση, δημιουργία, κοινωνικοποίηση, έμπνευση και μοίρασμα
- Μέσα από τις εμπεριεχόμενες πληροφορίες που φέρουν, σχετικά με το εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο
- Μέσα από τη συναισθηματική συν-κίνηση, την ενεργοποίηση, την πρόσβαση και τη σύνδεση με το προσωπικό μας υλικό, διεργασία που συμβάλλει μέγιστα στη νοηματοδότηση του κόσμου και της ζωής
- Μέσα από το χώρο έκφρασης συναισθημάτων που δημιουργούν, οριοθετούν και φιλοξενούν τα έργα τέχνης
- Μέσα από την άρση των συνόρων και το εμπεριέχειν του διαφορετικού, μέσα από την ένωση χώρου και χρόνου σε έναν νέο τόπο
- Μέσα από την καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και τη διεύρυνση των οριζόντων μας
- Μέσα από όλα αυτά που μας έχουν διαμορφώσει και δε χωράνε σε λόγια και περιγραφές
Να λοιπόν που μέσα από τη συνάντησή μας με έναν φουριόζο ιό, διανύουμε μια περίοδο ανακατάταξης της πυραμίδας της ιεραρχίας σπουδαιότητας: φαίνεται ξεκάθαρα πια ότι αυτοί που είναι απολύτως απαραίτητοι για τη ζωή είναι όσοι σχετίζονται με την υγεία, την τροφή, σωματική και πνευματική και την καθαριότητα. Το πώς αντανακλάται αυτή η επίγνωση σε πρακτικό επίπεδο στήριξης των σχετικών ομάδων εργαζομένων, είναι μία ακόμη παραδοξότητα, ειδικά αν συγκρίνει κανείς τα μέτρα που αφορούν τους μεν, σε σχέση με τα μέτρα που αφορούν τους πάσης φύσεως «– άρχες», καναλάρχες, κλιν(ικ)άρχες, κ.τ.λ. Ειδικότερα οι άνθρωποι της τέχνης, χρειάστηκε να ζητήσουν ξεχωριστά ένα… βοήθημα, να υπενθυμίσουν την ύπαρξή τους, να διεκδικήσουν τα αυτονόητα.
Ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας, ανησυχώ βαθιά για την επίδραση αυτής της παγκόσμιας κρίσης στον ψυχισμό πολλών από εμάς. Νιώθω ότι είναι μια καλή –ύστατη- στιγμή για πράξεις που θα στηρίξουν τους πραγματικά σημαντικούς κρίκους της αλυσίδας της ζωής μας και της υγείας μας. Μόνο να μην ξεχάσουμε όσους δημιουργούν τα αντίδοτα της υπαρξιακής μας αποδόμησης, τα ελιξίρια της ζωής. Σε κάθε περίπτωση, προτείνω ένθερμα την κατάλυση στο καταφύγιο της Τέχνης και είμαι σίγουρη –όσο και ο Picasso που το διατύπωσε- ότι η Τέχνη θα συνεχίσει όπως πάντα, αδιάλειπτα και πιστά, να ξεπλένει από τις ψυχές μας τη σκόνη της καθημερινότητας.
