Οι εργασίες έχουν ξεκινήσει εδώ και λίγες ημέρες από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και θα απαιτηθεί διάστημα δύο σχεδόν ετών, μέχρι το τέλος του 2023, εωσότου ολοκληρωθεί το έργο και το μνημείο είναι ξανά επισκέψιμο.
Ο βαθμός δυσκολίας έγκειται στο ότι το χαρακτηρισμένο από το 1925 μνημείο, του οποίου η λειτουργία σταμάτησε το 1926, βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση και έχει την εικόνα εγκαταλελειμμένου κτιρίου, με έντονα τα σημάδια τόσο από τη φθορά του χρόνου, όσο και πιθανές σεισμικές δονήσεις ή καθιζήσεις του εδάφους. Υποχώρηση τμημάτων των θόλων, έντονες ρωγμώσεις και πεσμένες τοιχοποιίες είναι η εικόνα που αντικρίζει κάποιος σήμερα «Αν και η υπηρεσία είχε επέμβει σωστικά την περίοδο 1965-66, δυστυχώς δεν απετράπη η κατάρρευση του θόλου στον ψυχρό χώρο», εξηγεί ο αρχιτέκτονας μηχανικός της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χρήστος Τσακούμης, ο οποίος είναι ο υπεύθυνος του έργου.
Σε πρώτο στάδιο εκτελούνται εργασίες καθαρισμού από τη βλάστηση στο έδαφος και πάνω στις τοιχοποιίες, λαμβάνονται άμεσα μέτρα στήριξης, καθώς διενεργούνται και κάποιες διερευνητικές ανασκαφικές τομές. Θα ακολουθήσουν καθαιρέσεις ετοιμόρροπων τμημάτων θολοδομίας, εργασίες απομάκρυνσης και διαλογής οικοδομικών υλικών από το εσωτερικό του ψυχρού χώρου, καθαρισμοί και επισκευές δαπέδων, αποκατάσταση των δαπέδων του χώρου της εισόδου, ανακατασκευή πεσσών, επισκευή όλων των τοιχοποιιών, συντήρηση σωζόμενων επιχρισμάτων στο εσωτερικό του μνημείου, καθαρισμός και συντήρηση των διακοσμητικών μοτίβων στον θερμό χώρο, ανακατασκευή τρούλων και διαμόρφωση φωτιστικών οπών, τοποθέτηση κουφωμάτων και ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, τοποθέτηση διαδρόμων πρόσβασης κοινού, διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου. Μέρος του έργου αποτελούν, επίσης, η έκδοση πληροφοριακού υλικού, η τοποθέτηση πληροφοριακών πινακίδων και η διοργάνωση ημερίδας και φωτογραφικής έκθεσης.
Στα μέσα Φεβρουαρίου δημοπρατήθηκε και το δεύτερο υποέργο που αφορά τη μίσθωση ικριωμάτων, αντιστηρίξεων και θολοτύπων, ενώ σύντομα αναμένεται να προχωρήσει και το τρίτο υποέργο που αφορά την προμήθεια των υλικών.
Το μοναδικό στην Ήπειρο
Το κτίριο των Οθωμανικών λουτρών (χαμάμ) είναι το μοναδικό στην Ήπειρο σωζόμενο δημόσιο λουτρό της Οθωμανικής περιόδου και υπολογίζεται ότι κτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα, αρχές του 17ου. Μαζί με το συγκρότημα του Τζαμιού Ασλάν Πασσά, του Μεντρεσσέ, της Εστίας και της Βιβλιοθήκης αποτελούν μια ενότητα διατηρητέων Οθωμανικών μνημείων με θρησκευτική, κοινωνική και εκπαιδευτική χρήση στην περιοχή της ΒΑ Ακρόπολης.
«Η διάταξη του μνημείου είναι η τυπική διάταξη. Έχει τον ψυχρό χώρο, έχει έναν ενδιάμεσο χώρο για να εγκλιματιστείς πριν μπεις στον θερμό χώρο, και μετά έχει τον θερμό χώρο. Μία ιδιαιτερότητα που έχει, είναι τα μικρά δωμάτια στον θερμό χώρο, δωμάτια ατμών που μπορούσε να μπει κάποιος ιδιωτικά», σημειώνει ο κ. Τσακούμης, διαβεβαιώνοντας ότι μετά την αποκατάσταση θα είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον μνημείο για τους επισκέπτες.
Ένα ιδιαίτερο στοιχείο είναι ότι διαθέτει μιχράμπ, μια ημικυκλική εσοχή στο τείχος που υποδεικνύει την κατεύθυνση προς τη Μέκκα κατά την οποία ο μουσουλμάνος πρέπει να στραφεί κατά την διάρκεια της προσευχής.
Θα μπορούσε να λειτουργήσει ως χαμάμ;
Όταν είχε στο παρελθόν επιχειρηθεί εκ νέου να βρεθεί χρηματοδότηση για την αποκατάσταση των Οθωμανικών Λουτρών, υπήρχε η σκέψη να ξαναγίνουν λειτουργικά, αποκτώντας την αρχική τους χρήση ως χαμάμ. Κάτι, όμως, που πέρα από εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό, θα αλλοίωνε και τον χαρακτήρα του μνημείου.
«Θα άλλαζε η μορφή του μνημείου. Για να λειτουργήσει ως χαμάμ, θα έπρεπε να εκσυγχρονιστεί. Αν και γενικά πιστεύω ότι η λειτουργία των μνημείων βοηθά στην επιβίωσή τους, αυτή είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση», σχολίασε ο κ. Τσακούμης.
Ωστόσο, το ότι δε θα λειτουργήσει ως χαμάμ, δε σημαίνει ότι ο επισκέπτης δε θα αντιλαμβάνεται ότι εισέρχεται σε ένα χαμάμ. Και σε αυτό θα βοηθούν κατά κύριο λόγο δύο στοιχεία.
Το πρώτο και σημαντικότερο είναι τα τμήματα του υπόκαυστου συστήματος θέρμανσης, τα οποία διατηρούνται αναλλοίωτα και κυρίως οι στυλίσκοι πάνω στους οποίους στηριζόταν το υπερυψωμένο δάπεδο, ώστε στον ενδιάμεσο χώρο με το έδαφος να κυκλοφορεί ο καυτός αέρας, που διοχετευόταν από τη δεξαμενή νερού. Το δάπεδο δε θα αποκατασταθεί, ωστόσο θα τοποθετηθούν μεταλλικοί διάδρομοι για την κυκλοφορία των επισκεπτών στους εσωτερικούς χώρους.
Το δεύτερο στοιχείο είναι οι φεγγίδες, οι οπές στους θόλους δηλαδή, που καλύπτονταν με κώδωνες από φυσητό γυαλί και εξασφάλιζαν τον φωτισμό του χώρου, καθώς δεν υπήρχαν παράθυρα. Και, επίσης, ορατά είναι και άλλα στοιχεία, όπως για παράδειγμα οι σωληνώσεις.
Το Πάρκο Πολιτισμού
Το έργο αποκατάστασης και ανάδειξης των Οθωμανικών Λουτρών, με συνολικό προϋπολογισμό 1,3 εκατομμύρια ευρώ και χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, είναι το πρώτο από τα έργα που θα οδηγήσουν στη δημιουργία ενός ανοιχτού Πάρκου Πολιτισμού στο Κάστρο των Ιωαννίνων.
Το Πάρκο Πολιτισμού περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης του δήμου Ιωαννιτών και υλοποιείται στο πλαίσιο της προγραμματικής σύμβασης, που εγκρίθηκε και υπογράφηκε από τον δήμο Ιωαννιτών, την περιφέρεια Ηπείρου και το υπουργείο Πολιτισμού.
Εκτός της αποκατάστασης των Οθωμανικών Λουτρών, έχει ήδη δημοπρατηθεί το υποέργο «Διαμόρφωση πλατείας Γλυκηδών, οδών Ιστορικού Προκοπίου, Γλυκηδών και Σουγδουρή στο Κάστρο Ιωαννίνων», συνολικού προϋπολογισμού 2.300.000 ευρώ, ενώ εκκρεμεί το δεύτερο υποέργο της πράξης «Διασύνδεση, ανάπλαση, αναβάθμιση και ανάδειξη κοινόχρηστων χώρων, υφιστάμενου δικτύου πεζόδρομων, κοινόχρηστων οδών και πλατειών στο Κάστρο Ιωαννίνων», που περιλαμβάνει την υπογειοποίηση δικτύων στην ίδια περιοχή.
Για το επόμενο ΕΣΠΑ οδεύουν οι παρεμβάσεις στο Τζαμί Ασλάν Πασά, τον Μεντρεσέ και τη Βιβλιοθήκη, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία των μελετών.
