Χαρακτηριστικά αυτών των κοινωνιών είναι η στενοκεφαλιά, η άγνοια και η (συχνά ωμή) επιθετικότητα απέναντι σε ιδέες, ιδεολογίες, νοοτροπίες, τρόπους ζωής, επιστημονικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα κοινωνιών που βρίσκονται εκτός της δικής τους κλειστής – ημιαπομονωμένης περιοχής. Όλοι οι εκτός είναι «άλλοι», και δεν έχουν καμιά δουλειά με «εμάς».
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της «νοοτροπίας νησιού», είναι ότι αναπαράγεται σαν καρκινικό κύτταρο: μέσα στο ίδιο το «νησί» δημιουργούνται αμέτρητα «νησιά» και αντίστοιχες εχθρότητες. Στην πράξη το έχουν δει όλοι όσοι ταξίδεψαν π.χ. σε νησάκια της χώρας μας, από την έχθρα και αλληλοϋπονόμευση μεταξύ των κεφαλοχωρίων ή των λιμένων, μέχρι τις βεντέτες μεταξύ γειτονικών χωριών και την άτυπη απαγόρευση σύναψης γάμων μεταξύ των εχθρών «χωριανών». Μπορεί να το δει όμως και σε τεράστια νησιά όπως η Αγγλία, υπάρχει άραγε κάποιος από μας που να μην του φαίνονται από γραφικές έως γελοίες οι κόντρες μεταξύ Άγγλων , Σκωτσέζων, Ουαλών κ.λπ., με μεταξύ τους κοινό παρανομαστή την απόλυτη υπεροψία;
Δυστυχώς, κατά κάποιον τρόπο ολόκληρη η χώρα μας μέχρι σχετικά πρόσφατα ήταν «νησί» (και γεωγραφικώς μάλιστα, μέχρι να «μπουν» η Βουλγαρία και η Ρουμανία, δεν είχαμε χερσαία σύνορα με καμία άλλη χώρα της ΕΕ), και η island mentality συνεχίζει να είναι ολοζώντανη σε πλείστες όσες εκδηλώσεις του δημόσιου βίου μας.
Η Ήπειρος πάλι, ήταν «νησί» μέσα στο «νησί», επικοινωνούσε με τον έξω κόσμο μόνο εφόσον δεν χιόνιζε στην Κατάρα, δεν φύσαγε στο Αντίρριο και το Ιόνιο, και δεν είχε ομίχλη ή αέρα στο αεροδρόμιο Ιωαννίνων. Τα δε βόρεια σύνορά της ήταν τα πιο καλά σφραγισμένα σύνορα επί σχεδόν 50 χρόνια.
Και μπορεί τα έργα και άλλα πράγματα που έγιναν να μας υπενθύμισαν ότι τόσο η Ελλάδα όσο και η Ήπειρος ήταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που λέγαμε για τους εαυτούς μας, («γεωγραφική απομόνωση» λέγαμε, ενώ αποτελούμε πανάρχαιο διεθνούς σημασίας κόμβο, δεν λέγαμε «πολιτιστική απομόνωση»- έργα πολιτισμού είναι και οι οδικοί άξονες… Δεν λέγαμε καν «συγκοινωνιακή», λέγαμε «γεωγραφική απομόνωση» για μια περιοχή που βρίσκεται στο γεωγραφικό κέντρο βάρους Ευρώπης-Ασίας-Αφρικής!), οι «νησιώτικες νοοτροπίες» όμως δεν αλλάζουν αμέσως. Πολύ συχνά απαιτούνται και μια και δυο και τρεις γενιές…
Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν υπάρχει αρκετός χρόνος, όποια κοινωνία δεν συμμετάσχει ενεργά και ποιοτικά στην παγκοσμιοποιημένη Κοινωνία της Πληροφορίας, της Επικοινωνίας και της Γνώσης, σε 30-40 χρόνια θα βαίνει προς εξαφάνιση είτε προς κάποιον ιδιότυπο κήπο με… απειλούμενα είδη. Και οι «νοοτροπίες νησιού», που, ενώ επικαλούνται μονοπωλιακώς το καλό του «νησιού», στην πράξη υπονομεύουν όσο τίποτε άλλο την προκοπή του, ή θα εκλείψουν ή θα μας εκλείψουν.
Θα αναφέρω εδώ 2-3 μικρά σχετικά τοπικά παραδείγματα από τη μεταπολιτευτική μας τοπική Ιστορία.
Ηπειρώτης πολιτικός με μεγάλη σταδιοδρομία, όταν εκλέχτηκε πρώτη φορά, διαπίστωσε ότι σε κάποιο γειτονικό χωριό των Ιωαννίνων, τον είχαν ψηφίσει όλοι οι κάτοικοι. Όταν έγινε υπουργός, αποφάσισε να τους κάνει μία έκπληξη για να τους δείξει την ευγνωμοσύνη του και μεσολάβησε ώστε να γίνει ο δρόμος προς τα Γιάννινα. Στις επόμενες εκλογές δεν πήρε ούτε έναν σταυρό από το χωριό, οι κάτοικοι πίστευαν ότι ο δρόμος για τα Γιάννινα θα τους κατάστρεφε, αφού θα πήγαιναν τα παιδιά τους στα Γιάννινα και θα χάλαγαν! Αυτό που τελικά έγινε βέβαια ήταν το αντίθετο από την πεποίθησή τους, σήμερα πίνουν νερό στο όνομα του εν λόγω και τον θεωρούν ως αυτόν που γλύτωσε το χωριό από την ερήμωση.
Πριν 25 χρόνια, με αφορμή κάποιες ζημιές που είχαν γίνει σε μια περιοχή, η κυβέρνηση δεσμεύτηκε για ένα ευρύτερο σχέδιο ανάπλασής της και ζήτησε από τη Γ.Γ. περιφέρειας Ηπείρου μία πρόταση. Η Γ.Γ. έφτιαξε ένα σχέδιο μετατροπής της περιοχής στην πρώτη «πράσινη κοιλάδα» της Ευρώπης. Με πλήρη αποκατάσταση των ζημιών όπου υπήρχαν, αλλά και βιοκλιματικές παρεμβάσεις στα σπίτια που δεν είχαν πληγεί ώστε να γίνει ο πρώτος βιοκλιματικός οικισμός πανευρωπαϊκώς, με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων, πιστοποιημένη βιολογική γεωργία-κτηνοτροφία-πτηνοτροφία και ονομασίες προέλευσης, ανάπτυξη και προώθηση «πράσινων» μορφών τουρισμού κ.λπ. Ο τότε υπουργός ενθουσιάστηκε και ανακοίνωσε ότι θα καλύψει πλήρως το σχέδιο, όσο και αν κατέληγε το τελικό κόστος. Ο δήμαρχος και άλλα τοπικά στελέχη επίσης ενθουσιάστηκαν, δηλώσεις στα κανάλια κ.λπ., κ.λπ. Επιστρέφει ο δήμαρχος στο χωριό και κόντεψαν να τον λιντσάρουν: «τι είναι αυτά; Θα μας φέρεις εδώ τους Αθηναίους να κάνουν κουμάντο και δεν δίνεις τις ζημιές στον τοπικό εργολάβο να δουλέψουν τα παιδιά μας στην εργολαβία». Ο δήμαρχος επέστρεψε σαν βρεγμένη γάτα στη Γ.Γ. ζητώντας να μη γίνει το σχέδιο και απλώς να επισκευαστούν οι ζημιές… 25 χρόνια μετά η περιοχή είναι εν πολλοίς σε χειρότερη κατάσταση σε όλους τους παραγωγικούς τομείς, ενώ άλλα μέρη που πολύ αργότερα ακολούθησαν το σχέδιο που ήταν για τους δικούς μας, εντός ή εκτός Ελλάδος, αποτελούν πλέον αναπτυξιακά υποδείγματα.
Πριν τρεις δεκαετίες σχεδόν, ανήσυχος πρόεδρος κάπως απομακρυσμένης κοινότητας με εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον, έψαχνε ιδέες για τουρισμό ώστε να τις πει στους χωριανούς του. Όταν του προτάθηκε να οργανώσουν διαδρομές με άλογα στα απίστευτα τοπία, απάντησε συνεσταλμένα «το καταλαβαίνω ότι έχει προοπτική, αλλά πώς να το πω στους κατοίκους; Αυτοί βόγκηξαν μέχρι να φύγουν από τα άλογα και να παν στο ΙΧ, να τους πω “γυρίστε πίσω”»; Τελικώς, έστω πολύ αργότερα, έβαλαν και άλογα, έχασαν μόνο τη μόνιμη διαφήμιση που θα είχαν ως οι πρώτοι του είδους, μικρό το κακό σ’ αυτή την περίπτωση…
Θα αναφέρω όμως και δύο μεγάλα παραδείγματα, ένα με αίσια και ένα με δυσμενή κατάληξη:
Όταν ο α. Στ. Τσιτσιμελής ήταν ακόμα βουλευτής Αγρινίου, έγραψε ένα άρθρο σε μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα η οποία τότε «έλυνε και έδενε», με θέμα την αναγκαιότητα της κατασκευής της Ιόνιας οδού (δικός του ο όρος και του χρωστάμε την ονομασία τουλάχιστον ενός από τα τούνελ). Η εφημερίδα παρουσίασε το θέμα βάζοντας ένα σκίτσο με τον ίδιο περίπου σαν τσέλιγκα και στο στυλ «θέλει και Ιόνια οδό ο βλάχος». Το «νησί» της Αθήνας σ’ αυτή την περίπτωση έβλεπε την πρόταση γελοία. Ευτυχώς αργότερα ως περιφερειάρχης κατάφερε να βάλει τις βάσεις για την υπόθεση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και οι μετέπειτα περιφερειάρχες (εκτός από τον ανεκδιήγητο διάδοχό του), εργάστηκαν συστηματικά και έχουμε την Ιόνια.
Πολλές φορές στο παρελθόν η κεντρική διοίκηση θέλησε να δώσει μια λύση για την Παμβώτιδα, πάντα άλλαξε γνώμη μπροστά στο εμπόδιο των «τοπικών αντιστάσεων» και του συνακόλουθου πολιτικού κόστους. Τοπικές αντιστάσεις, δηλαδή «νησί», μέσα σε άλλο «νησί», μέσα σε άλλο «νησί» κ.ο.κ.
Αυτό το τελευταίο θα μονοπωλήσει το δεύτερο μέρος του άρθρου, και θα δικαιολογήσει και τον τίτλο του ως προς τα «μυστικά του… βάλτου».
