Διαβάζοντας το βιβλίο «Ψυχοστασία» της Αλεξάνδρας Σαμοθράκη αναρωτήθηκα αν με κάποιο μαγικό τρόπο οι αντιδράσεις μας στα ποικίλης φύσης γεγονότα, στα οποία είτε εμπλεκόμαστε άμεσα ή ερχόμαστε σε επαφή χωρίς δική μας πρωτοβουλία κατά τη διάρκεια της ζωής μας, ήταν σαν αυτές του ήρωα, πώς θα είχαν διαμορφωθεί οι ζωές μας. Πώς, δηλαδή, θα ήμασταν εάν το χιούμορ και η ειρωνεία κυριαρχούσαν στον λόγο μας και στη συμπεριφορά μας απέναντι ακόμα και στα πιο τραγικά συμβάντα. Πώς θα βιώναμε τη ζωή μας εάν τα τραγικά γεγονότα τα βλέπαμε και από μια άλλη σκοπιά πέρα από την αναμενόμενη, τη συνηθισμένη. Ή ακόμα, για να το θέσω πιο απλά, εάν η οπτική μας απέναντι στην καθημερινότητα ήταν χιουμοριστική, σαρκαστική και ειρωνική. Αν ήταν αυτοσαρκαστική. Εάν δεν παίρναμε στα σοβαρά τίποτα, χωρίς αυτό να σημαίνει κάποιου είδους παραίτηση από τη ζωή. Τουναντίον, η ενεργητική συμμετοχή μας κάτω από αυτή τη συνθήκη θα ήταν μάλλον πιο χρήσιμη για εμάς. Θα ήταν αυτοπροστατευτική. Είναι δύσκολο, είναι μάλλον ακατόρθωτο για πάρα πολλούς. Είναι ίσως και ουτοπικό να ονειρεύεται κανείς κάτι τέτοιο, είναι σαν να επιθυμεί να αλλάξει το μοντέλο της συμπεριφοράς μας, που έχει διαμορφωθεί μέσα στις χιλιετηρίδες αλλά και μέσα από κοινωνικούς και πολιτισμικούς κανόνες.
Όμως αυτό δε σημαίνει πως μια τέτοια σκέψη είναι απορριπτική. Πως δεν αξίζει να τη δούμε, να την αναλύσουμε, να την έχουμε στα υπ’ όψιν ως ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο. Από αυτή τη σκοπιά, η πρόταση της Αλεξάνδρας έχει μεγάλο ενδιαφέρον: Να βάλουμε το χιούμορ στη ζωή μας. Την ειρωνεία, τον σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό. Να αποδομούμε έτσι δυσάρεστες καταστάσεις και γεγονότα ή απλές καθημερινές «ενοχλήσεις», π.χ. η παρεμβατική μαμά που δεν θα κάνει ποτέ πίσω. Η αποδόμηση μέσω του χιούμορ ελαφρύνει το βάρος, την πίεση, το άγχος, δίνει μια άλλη ερμηνεία στα πράγματα και μας βοηθά να τα ξεπερνάμε σχετικά ανώδυνα.
Μεγάλο ενδιαφέρον βρήκα στο πολιτικό «στίγμα» του βιβλίου από την πλευρά της αντίδρασης των ανθρώπων όταν το όραμά τους για έναν καλύτερο κόσμο κατακρημνίζεται. Τι κάνουν τότε; Πώς αντιδρούν; Σε αντίθεση με τον κύριο ήρωα, που δεν χάνει ευκαιρία να διακωμωδεί και να ειρωνεύεται, εκείνοι μπαίνουν στον φαύλο κύκλο της εκδίκησης αλλά και της αυτοκαταστροφής. Ο νέος, όμορφος κόσμος, που είχαν στο μυαλό τους, ήταν απλά ένα γέννημα της φαντασίας τους. Ο αφανισμός των συνοδοιπόρων τους αλλά και των ίδιων ήταν ο δρόμος που επέλεξαν όταν το όνειρο χάθηκε. Η μονοδιάστατη σκέψη τους δεν τους επέτρεψε καμιά εναλλακτική. Όπως και η αλλαγή, που επιθυμούσαν για τον κόσμο, βασίστηκε στο ίδιο είδος σκέψης, χωρίς να υπολογίσουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ο ήρωάς μας βγαίνει αλώβητος από το πεδίο που μπλέκει. Η μη συμβατική στάση του απέναντι στα γεγονότα και οι εναλλακτικές που εφαρμόζει τον σώζουν. Δεν γίνετε θύμα, γιατί δεν θυματοποιεί τον εαυτό του. Και γιατί κυρίως δεν θεωρεί τον εαυτό του κάτι σημαντικό και είναι συμφιλιωμένος με τα κενά του και με τις ατέλειές του. Ο ήρωάς μας εμπλέκεται στην κόλαση των άλλων μόνο που αυτή δεν γίνεται και δική του.
Η Ψυχοστασία είναι ένα βιβλίο με συναρπαστικό ρυθμό που σε τραβά και δεν θέλεις να το σταματήσεις παρά μόνο αναγκαστικά, όταν η ιστορία φτάνει στο τέλος της. Και τότε ακόμα μπορεί και να αναρωτηθείς αν θα υπάρξει και μέρος δεύτερο.
Το κείμενο του Πάνου Ζώη, που σήμερα δημοσιεύεται στο agon.gr, ήταν η ομιλία του στην εκδήλωση της Τετάρτης.
