Αν ψάξει κανείς τα αρχεία του κράτους, θα ανακαλύψει ότι δεν πέθανε κανείς στην Ελλάδα στο διάστημα μεταξύ 15 Φεβρουαρίου και 1 Μαρτίου του 1923. Τη θετική αυτή όμως συγκυρία συνοδεύει και μια άλλη αρνητική: Μέσα στο ίδιο διάστημα δεν υπήρξε ούτε μια γέννα στη χώρα. Αλλά ούτε και ένα συμβόλαιο, ούτε μια δίκη, ούτε μια αγοροπωλησία!
Θα με πιστέψετε αν σας πω ότι στο τέλος εκείνης της χρονιάς η Πρωτοχρονιά γιορτάστηκε πριν τα Χριστούγεννα;
Μαντέψατε ίσως το λόγο.
Τη χρονιά εκείνη η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ευθυγραμμίσει το πολιτικό ημερολόγιο του κράτους με εκείνο της Δύσης, δηλαδή με το Γρηγοριανό. Ως τότε, κράτος και εκκλησία ακολουθούσαν το Ιουλιανό ή «παλιό» ημερολόγιο. Συνέπεια αυτής της μεταβολής ήταν ότι μετά την Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου ξημέρωσε η Πέμπτη 1 Μαρτίου 1923 (Εικ. 1). Οπότε μέσα στο 1923, η Ελλάδα γνώρισε στην κυριολεξία «χαμένο χρόνο». Έχασε 13 μέρες.
Εκείνο που προκαλεί εντύπωση, όταν ανατρέξει κανείς τις εφημερίδες της εποχής (τις οποίες μπορεί να βρει στο διαδίκτυο στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής), είναι το πόσο λίγο απασχόλησε το θέμα αυτό τον τύπο της εποχής. Είχε άλλες πολύ μεγαλύτερες σκοτούρες ο τόπος τότε.
Εικόνα 1: Από εφημερίδα της εποχής, η μεταβολή μέσα σε μια μέρα από 15 Φεβρουαρίου σε 1 Μαρτίου.
Η μεταφορά από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο
Η απόφαση για την αλλαγή του ημερολογίου πάρθηκε μόλις ένα μήνα πριν, στις 16 Ιανουαρίου. Αρκούσε τότε ένας μήνας προετοιμασία για να εφαρμοστεί το μέτρο! Δεν υπήρχαν, βλέπετε, τότε όλα τα ηλεκτρονικά συστήματα που συντονίζουν αυτόματα τις δραστηριότητές μας και τις συγχρονίζουν με το ημερολόγιο.
Δεν υπήρχαν μεν τα ηλεκτρονικά συστήματα, χρειάστηκε ωστόσο να προσδιοριστούν οι πρακτικές λεπτομέρειες για την αλλαγή στο ημερολόγιο. Μερικά παραδείγματα: Τι θα χρωστούσε ένας ενοικιαστής για τον μήνα Φεβρουάριο του 1923; Πώς θα επηρεάζονταν οι μηνιαίοι μισθοί; Αντίστοιχα, ποιο θα ήταν το αντίκτυπο για τα ετήσια συμβόλαια, με δεδομένο ότι το έτος 1923 θα έχανε 13 μέρες;
Διαβάζουμε στις εφημερίδες τις εποχής λίγες μέρες αφού εγκρίθηκε το νομοσχέδιο:
«Πᾶσα ἀνεξαιρέτως προθεσμία (δημοσία, δικαστικὴ, ἐμπορικὴ, ἀστικὴ) ἥτις θἀ ἔληγεν ἀπὸ τῆς 15 Φεβρουαρίου μέχρι 1 Μαρτίου παρόντος ἡμερολογίου παρεκτείνεται ἐπί ισαρίθμους ἡμέρας ἀπό τῆς 1ης Μαρτίου νέου ἡμερολογίου. Π.χ ἐὰν ὁρισθῇ δικάσιμος ὑποθέσεὼς τινος ἡ 20 Φεβρουαρίου παλαιοῦ ἡμερολογίου ἤ ἄν ὤφειλε νὰ καταβάλῃ τις ποσὸν τι τὴν 20ὴν Φεβρουαρίου παλαιοῦ ἡμερολογίου διὰ τῆς ἀλλαγῆς τοῦ ἡμερολογίου, ὡς δικάσιμος καὶ ἡ ἡμέρα τῆς καταβολῆς ὁρίζεται ἡ 5η Μαρτίου νέου ἡμερολογίου».
Για την πληρωμή των μισθών και των ενοικίων το μήνα Φεβρουάριο 1923, δημοσιεύτηκε η ακόλουθη διευκρίνηση:
«Περὶ τῶν κατὰ μῆνα ὀφειλομένων μισθῶν, ἐνοικίων, συντάξεων, τροφείων, κ.λ.π. ἐδόθη ἤδη ἐπανειλημμένως ἡ ἐξήγησις, ὅτι ἐξαιρετικῶς διὰ τὸν μῆνα Φεβρουάριον θὰ καταβληθῇ ποσὸν ἀντίστοιχον πρὸς 17 πλήρεις ἡμέρας. Καί τοῦτο ὀφείλεται εἰς τὸν ὑπολογισμὸν τοῦ μηνὸς πολιτικῶς, ἤτοι μὲ 30 ἡμέρας, νὰ καταβληθῶσι δηλαδὴ διὰ τὸν μῆνα Φεβρουάριον, τὰ δέκα ἑπτὰ τριακοστὰ πάσης μηνιαίας ὀφειλῆς. Π.χ. ἄν τις ὀφείλει δραχμὰς 300 δι’ ἐνοίκιον, θὰ καταβάλῃ δραχμὰς 170 διὰ τὸν Φεβρουάριον, ἀπὸ τῆς 1 δὲ Μαρτίου νέου ἡμερολογίου θὰ ἐπαναληφθῇ ἀκεραία ἡ πληρωμὴ τῶν 300 δραχμῶν».
Επειδή η εκκλησία δεν μεταφέρθηκε αμέσως στο Γρηγοριανό ημερολόγιο (αυτό έγινε τον Μάρτιο του 1924), χρειάστηκε και μια σχετική διευκρίνιση πάνω σε αυτό το θέμα:
«Καθ’ ὅσον δ’ ἀφορᾷ τὸ ἐκκλησιαστικὸν μέρος τοῦ ἡμερολογίου, θὰ ἐξακολουθήση τὸ σήμερον ἰσχῦον (παλαῖον) ἡμερολόγιον, δηλαδὴ πᾶσαι αἱ θρησκευτικαὶ ἑορταὶ θὰ ἑορτάζωνται δέκα τρεῖς ἡμέρας βραδύτερον, ἤτοι τὰ Χριστούγεννα θὰ ἑορτάζωνται τὴν 7 ἱανουαρίου νέου ἡμερολογίου, ἡ ἑορτὴ τοῦ ἁγίου Βασιλείου τὴν 14 Ἰανουαρίου κτλ. Ἐνῶ ἡ πρὼτη τοῦ ἔτους, καθότι ἑορτὴ πολιτικὴ καὶ ούχί θρησκευτικὴ, θὰ ἑορτάζηται τὴν 1 Ἰανουαρίου νέου ἡμερολογίου, ἤτοι ἑπτὰ ἡμέρας πρὸ τῶν Χριστουγέννων.» (Εικ. 2).
Αυτό που δεν ξεκαθάρισαν ωστόσο τα νομοσχέδια και οι εφημερίδες είναι το εξής: Πώς εξήγησαν τη χρονιά εκείνη οι γονείς στα παιδιά, που γιόρταζαν τη γέννησή τους μεταξύ 16-28 Φεβρουαρίου, το γεγονός ότι εκείνη τη χρονιά δεν θα είχαν γενέθλια;
Τι είπαν άραγε οι γονείς τους στον δεκατετράχρονο Παντελή Πρεβελάκη (γεννημένο στις 18 Φεβρουαρίου του 1909), στον δεκαεξάχρονο Άγγελο Τερζάκη (γεννημένο στις 16 Φεβρουαρίου του 1907), ή στον δεκαεπτάχρονο Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα (γεννημένο στις 27 Φεβρουαρίου του 1906);
Δεν θα αναφερθώ βέβαια στον Μίνω Αργυράκη, με γενέθλια στις 27 Φεβρουαρίου του 1919, ο οποίος είχε χάσει τον πατέρα του μόλις τρεις μήνες μετά τη γέννησή του, ή στη Διδώ Σωτηρίου, γεννημένη στις 18 Φεβρουαρίου του 1909. Γεννημένα και τα δύο παιδιά στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, ζούσαν τότε τις πρώτες μέρες της προσφυγιάς τους στην Αττική μετά την καταστροφή της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. Όσο συμβολική κι αν είναι για τον κάθε άνθρωπο η μέρα των γενεθλίων του, τα παιδιά αυτά είχαν άλλες έγνοιες τότε.
Χαμένος χρόνος αλλά και χαμένοι τόποι
Αλλά και ολόκληρη η χώρα είχε μεγαλύτερες έγνοιες τότε. Γι’ αυτό άλλωστε η απόφαση για την αλλαγή του ημερολογίου δεν εμφανίστηκε καν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Ήταν δευτερεύουσα είδηση τότε.
Στα πρωτοσέλιδα δέσποζαν τα προβλήματα των προσφύγων, οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου, η αγροτική μεταρρύθμιση με αφορμή τις άνευ προηγουμένου πληθυσμιακές μεταβολές και μετακινήσεις, η οικονομική κρίση και οι διακυμάνσεις στο συνάλλαγμα, οι προστριβές με τους Ιταλούς (οι οποίοι τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς κατέλαβαν προσωρινά την Κέρκυρα), ο εθνικός διχασμός. Αλλά και η προοπτική των κρατικών αποφάσεων για ανταλλαγή πληθυσμών, όχι μόνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στη Λοζάνη, αλλά και μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.
Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο δημοσίευμα από την Τετάρτη 11 Ιανουαρίου με τίτλο ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΩΣ: «’Αθρόα καταφθάνουσιν τηλεγραφικῶς εἰς τὰ Γραφεῖα τῆς Κοινῆς Ἐπιτροπῆς τῶν Ἀλυτρὼτων τὰ ἐκ τῶν διαφόρων Νομῶν τῆς Ἑλλάδος ψηφίσματα τῶν προσφύγων τῆς Μ. Ἀσίας, τοῦ Πόντου καὶ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, δι’ ὦν οἱ ἐν Ἑλλάδι Ἀλύτρωτοι Ἕλληνες καὶ Ἀρμένιοι (συμμετεχόντων τῶν Κιρκασίων καὶ Τούρκων) εἰς πάνδημα συλλαλητήρια διαμαρτύρονται κατὰ τῆς ἀποφάσεως τῆς ὑποεπιτροπῆς τῆς Συνδιασκέψεως τῆς Λωζάνης καὶ διαδηλοῦσιν ὅτι οὐδεμία συνθήκη βίας δύναται νὰ καταπνίξῃ ἱστορικὸν καὶ ἐθνικόν δικαίωμα γηγενῶν Ἑλληνικῶν πληθυσμῶν περὶ παλιννοστήσεως καὶ κατοικίας των εἰς τὰς προγονικὰς χὼρας καὶ ἑστίας των.» Τα τηλεγραφικά ψηφίσματα είχαν φτάσει από τη Θεσσαλονίκη, τη Σπάρτη, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά, τη Λακωνία, την Κοζάνη, τα Χανιά, το Μεσολόγγι, τα Γρεβενά, τα Σιάτιστα, την Ιτέα, το Λαύριο, την Άμφισσα, την Καρδίτσα, τη Λαμία, την Καλαμπάκα, την Αλεξανδρούπολη, το Ναύπλιο, την Καστοριά, την Πρέβεζα, την Μονεμβασιά και την Αίγινα.
Την Πέμπτη 12 Ιανουαρίου διαβάζουμε την απάντηση της ελληνικής αντιπροσωπείας στα τηλεγραφήματα αυτά: «Ὁ κ. Βενιζέλος ἀνέγνωσε μετὰ βαθείας συγκινήσεως τὸ τόσον εὔγλωττον ψήφισμα κατὰ τῆς ἀναγκαστηκῆς ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν. Ἀτυχῶς ἡ τουρκικὴ ἐπιμονὴ ὅπως μὴ ἐπιτραπῇ ἡ ἐπάνοδος τῶν προσφύγων καὶ συμπληρθωθῇ ἡ ἀπέλασις τῶν ὑπολειφθέντων Ἑλλήνων ἐν Τουρκίᾳ εἶνε τόσον ἰσχυρὰ καὶ ὁ πόθος τῶν Δυνάμεων διὰ τὴν ταχεῖαν σύναψιν τῆς εἰρήνης τόσον ζωηρὸς, ὥστε παρὰ τὴν θαρραλέαν ἀποδοκιμασίαν ἥτις διετυπὼθη ὑπὸ τῶν ἀντιπροσὼπων τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας, τῆς Ἰταλίας καὶ τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, οὐδεὶς εἶνε διατεθευμένος νὰ ἐπιβάλῃ εἰς τοὺς Τούρκους τὴν παλιννόστησιν τῶν προσφύγων καὶ νὰ ἐγγυηθῇ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῶν μετὰ τὴν παλιννόστησιν. Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει, ἡ Ἑλληνικὴ Ἀντιπροσωπεία, ἰσχυρῶς ἐπίσης ἀποκρούσασα τὸν άναγκαστικὸν ἐκπατρισμὸν, ἠναγκάσθη νὰ ζητήσῃ ὅπως ἐν περιπτὼσει μὴ ἐπιτεύξεως τῆς παλιννοστήσεως, ὑποχρεωθῶσι τοὐλάχιστον καὶ οἱ Μωαμεθανοὶ τῆς Ἑλλάδος νὰ ἀπέλθωσι τῆς χὼρας, ὅπως ἀφ’ ἑνός μὲν διευκολυνθῇ ἐν μέρει ἡ ἐγκατάστασις τῶν προσφύγων, ἀφ’ ἑτέρου δὲ καταστῇ δυνατὴ ἡ παροχὴ πρὸς τοὺς πρόσφυγας ἀποζημιὼσεως διὰ τὰς ἐγκαταλειφθείσας ἀκινήτους περιουσίας των. Ἡ Ἑλληνικὴ Ἀντιπροσωπεία ἐδέχθη νὰ ἐξαιρεθῶσι τῆς ὑποχρεωτικῆς ἀνταλλαγῆς οἱ Μωαμεθανοὶ τῆς Δυτικῆς Θράκης εἰς ἀντάλλαγμα τῆς παραμονῆς τῶν Ἑλλήνων τῆς Κων/πόλεως.»
Χαμένοι τόποι δηλαδή, μαζί με τον χαμένο χρόνο το 1923.
Όπως αναφέραμε, η απόφαση για την αλλαγή του ημερολογίου πάρθηκε στις 16 Ιανουαρίου 1923 από την «επαναστατική» κυβέρνηση του Στυλιανού Γονατά. Η κυβέρνηση αυτή είχε σχηματιστεί μετά το κίνημα στη Λέσβο στις 11 Σεπτεμβρίου 1922 των Γονατά-Πλαστήρα αμέσως μετά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.
Μόλις μία βδομάδα πριν την απόφαση για την αλλαγή του ημερολογίου, στις 9 Ιανουαρίου είχε ορκιστεί ως υπουργός Εσωτερικών ο πρώην Γενικός Διοικητής Λέσβου (Εικ. 3). Έγραψε γι’ αυτόν η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στις 10 Ιανουαρίου:
«Ὁ νέος ἀνὴρ καθ’ ὅλην τὴν σημασίαν τῆς λέξεως. Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν τετραγωνικὸν νοῦν καὶ τὰς μεγὰλας ὁρμάς. Εἰς ἡλικίαν νεωτάτην ἀκόμη διωρίσθη τὸ 1914 Νομάρχης Λέσβου. Κατὰ τὸ 1917 διωρίσθη Γενικὸς Διοικητὴς τῆς νήσου ταύτης καὶ κατόπιν τῆς Χίου, ὁπόθεν παρῃτήθη πρὸ τῶν ἐκλογῶν τοῦ 1919 διὰ νὰ ἐκτεθῇ ὡς ὑποψήφιος βουλευτὴς Λέσβου. Τὸ γεγονὸς καὶ μόνον ὅτι κατὰ τὰς ἐκλογὰς τοῦ Νοεμβρίου ὁ Βενιζελισμὸς ἐπολέμησε λυσσωδῶς τὴν ἐκλογὴν του, ὑστερήσαντος ἐν τούτοις κατὰ ὀλίγας μόνον ψήφους τῶν ἀντιπάλων του, ἀποδεικνύει ἀρκούντως φρονοῦμεν τὴν ἀξίαν τοῦ ἀνδρός. Σπουδάσας τὰς πολιτικὰς ἐπιστήμας ἐν Γερμανίᾳ ἐγνὼρισε νὰ ἐφαρμόσῃ κατὰ τὴν διετίαν τῆς ἐν Ἀρχιπελάγει διοικήσεὼς του ὅλα τὰ διδάγματα ἐκεῖνα ἅτινα ἐξασφαλίζουν τὴν εύνομίαν. Ἀμείλικτος διὼκτης τῶν κομμάτων προσὼπων, εἶνε ὁ ἐκ τῶν πρὼτων ὑψὼσας τὴν σημαίαν τῶν κομμάτων ἀρχῶν. Ὁ κ. Παπανδρέου δις ὑπουργὸς τῶν ἐσωτερικῶν εὑρίσκει πρὸ αὐτοῦ στάδιον δράσεως τόσον εὐρύ, ὅσον καὶ ὁ διακαὴς πόθος του νὰ ἴδῃ την Ἑλλάδα ἀναγεννωμένην μακρὰν τῆς πολιτικῆς σαπήλας.»
Χαμένος χρόνος στην κυριολεξία για την Ελλάδα οι 13 μέρες μεταξύ 16-28 Φεβρουαρίου 1923. Ανάμεσα τους και η 21η Φεβρουαρίου, δέκατη επέτειος από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον στρατό του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου. Του Κωνσταντίνου, ο θάνατος του οποίου στο Παλέρμο στις 11 Ιανουαρίου του 1923 δεν αναφέρθηκε την επομένη στις αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής λόγω της λογοκρισίας. Κηδεύτηκε στις 14 Ιανουαρίου στη Νάπολη της Ιταλίας. Η σορός του μεταφέρθηκε στο Τατόι στις 22 Νοεμβρίου του 1936 επί δικτατορίας Μεταξά.
Η επιδημία και οι μάσκες
Αλλά το έτος 1923 έχει και ένα άλλο στοιχείο που θυμίζει το 2020. Θα με πιστέψετε αν σας πω ότι τη χρονιά εκείνη απαγορεύτηκαν οι μάσκες λόγω επιδημίας; Κι’ όμως!
Διαβάζουμε σε εφημερίδα της εποχής στις 19 Ιανουαρίου 1923:
«Ἡ Διεύθυνσις τῆς ἀστυνομίας διὰ μιᾶς διαταγῆς της ἐκδοθείσης προχθὲς, εἰδοποίησε το Ἀθηναϊκὸν κοινὸν, ὅτι κατὰ τὰς ἐφετεινὰς Ἀπόκρεω θὰ ἀπαγορευθῇ ὄχι μὸνον ἡ χρῆσις τῆς προσωπίδος, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ἀποκρηάτικη μεταμφίεσις. Ἡ διαταγὴ τῆς ἀστυνομίας καθορίζει, ὅτι αἰτία τῆς ἀπαγορεύσεως εἶνε οἱ φόβοι μεταδόσεως τῶν ἐπιδημιῶν διᾶ τῶν ἀπὸ άτόμου εἰς ἄτομον ἐνοικιαζομένων ἀμφιέσεων καὶ προσωπίδων.»
Οι επιδημίες, που θέριζαν εκείνη την εποχή, ήταν η ευλογιά και ο εξανθηματικός τύφος. Ο διευθυντής της αστυνομίας δικαιολόγησε το μέτρο ως εξής:
«Δὲν καταδιὼκομεν βεβαίως οὔτε τὰς Ἀπόκρεω, οὔτε τὴν εὐθυμίαν μὲ τὴν ἐκδοθεῖσαν διαταγήν μας. Τὰς Ἀπὀκρεω καὶ τὴν εὐθυμίαν τὰς καταδιὼκουν ἐφέτος αἱ ἐπιδημίαι.» Πρόσθεσε δε ότι αφορμή για την απαγόρευση δεν έδωσαν φόβοι πολιτικών ταραχών…
Έχει περάσει λοιπόν πολύ χειρότερα από τον πρόσφατο κορωνοϊό η πατρίδα μας. Θα περάσει και αυτή η πανδημία, τι θα κάνει;
Καλή χρονιά και ας είναι ευτυχισμένο και με υγεία το έτος 2021.
