Οι σκέψεις που ακολουθούν δεν ήρθαν στον νου μας ξαφνικά, με αφορμή τη μαύρη επέτειο του Ολοκαυτώματος. Μας συντροφεύουν συνεχώς από τότε που, μαζί με ένα συγγενικό πρόσωπο, πριν 5-6 χρόνια επισκεφτήκαμε ένα «στρατόπεδο θανάτου» των Ναζί στην Πολωνία. Και έχοντας ζήσει κάποιο διάστημα σε δύο ευρωπαϊκές χώρες, και ύστερα από αρκετά υψηλό αριθμό ταξιδιών εκτός Ελλάδας, καταλήξαμε τότε στο συμπέρασμα ότι είχαμε «αργήσει». Ότι η πρώτη επίσκεψη, που έπρεπε να έχουμε κάνει, ήταν ακριβώς εκεί.
Το στρατόπεδο θανάτου του Μαϊντάνεκ βρίσκεται κοντά στην πόλη Λούμπλιν της Πολωνίας. Είναι το πρώτο τέτοιου είδους στρατόπεδο, που απελευθερώθηκε από τον σοβιετικό στρατό. Κι αυτό έχει την αξία του, γιατί η κατάληψή του ήταν ξαφνική και οι Γερμανοί δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν τίποτα. Ούτε τα κρεματόρια, ούτε τα παραπήγματα, ούτε κουτιά με το δηλητηριώδες αέριο Zyklon B, ούτε καν τα γκλομπς και λοιπά εργαλεία βασανισμού των εγκλείστων. Όλα είναι εκεί σήμερα, όπως ήταν τότε.
Ας επισημάνουμε καταρχάς ότι ο ευρέως χρησιμοποιούμενος όρος «στρατόπεδα συγκέντρωσης» αποτελεί ευφημισμό, κρίνοντας απ’ αυτά που είδαμε. Γιατί επρόκειτο ωμά για «στρατόπεδο θανάτου» ή μάλλον, για να ακριβολογούμε, για «βιομηχανία θανάτου».
Στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρξαν πάντοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στρατόπεδα όμως πραγματικές βιομηχανίες θανάτου είναι κάτι χωρίς προηγούμενο που ξεπερνάει τον ανθρώπινο νου. Κι αυτό είναι κάτι που ας μας επιτραπεί να αμφιβάλουμε αν το έχουμε συνειδητοποιήσει επαρκώς οι λαοί της Ευρώπης. Γιατί, εκτός των άλλων, οι Γερμανοί, προκειμένου να υπηρετήσουν αυτή τη βιομηχανία θανάτου, δαπάνησαν μάχιμες στρατιωτικές δυνάμεις, καύσιμα, μέσα μεταφοράς, πολεμοφόδια κ.λπ., τη στιγμή που δεν τα διέθεταν για τα μέτωπα του πολέμου. Κι αυτό είχε και το δικό μου μερίδιο επίπτωσης στη βαριά τελική ήττα.
Ας σκεφτούμε λίγο την περίπτωση των 2.000 περίπου Εβραίων συμπολιτών μας. Τους συγκέντρωσαν στις 25 Μαρτίου 1944. Μόλις 73 ημέρες πριν την απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία και έντεκα μήνες πριν την κατάρρευση του Βερολίνου και την αυτοκτονία του Χίτλερ. Για να τους συγκεντρώσουν, να τους μεταφέρουν με ανοιχτά φορτηγά στη Λάρισα, να τους φυλάνε για να μην δραπετεύσουν κι από ‘κει να τους φορτώσουν σε τρένα και να ταξιδέψουν επί οκτώ μερόνυχτα μέχρι το Άουσβιτς, χρειάστηκαν εκατοντάδες μάχιμοι γερμανοί στρατιώτες και αξιωματικοί, βενζίνη που έλειπε δραματικά από τα άρματα μάχης του ανατολικού μετώπου, κάρβουνο που έλειπε από τις βομβαρδισμένες βιομηχανίες χάλυβα κ.ο.κ. Και για να ολοκληρωθεί η διαδικασία, χρειάστηκαν κάποιες χιλιάδες ακόμη στο Άουσβιτς. Κι όλα αυτά, για να εξοντώνουν 2.000 άμαχους από μια μικρή πόλη της Ελλάδας, που στην ουσία δεν επηρέαζε την εξέλιξη του πολέμου. Την ίδια ακριβώς περίοδο, ο στρατάρχης Έρβιν Ρόμελ, στον οποίο ο Χίτλερ είχε μόλις αναθέσει την άμυνα στο λεγόμενο «τείχος του Ατλαντικού», εξομολογούταν στους αξιωματικούς του ότι όλα τα μπούνκερ και λοιπές εγκαταστάσεις θα ήταν άχρηστα χωρίς το ανθρώπινο δυναμικό που έλειπε δραματικά. Η απόλυτη διαστροφή.
Το στρατόπεδο θανάτου του Μαϊντάνεκ είναι χαρακτηριστικός μάρτυρας αυτής της παραφροσύνης. Η τοποθεσία δεν είχε επιλεγεί τυχαία. Βρισκόταν σε απόσταση από την πόλη (σήμερα η πόλη έχει επεκταθεί) σε μία κλειστή λεκάνη, που τη ρημάζουν ακόμη και σήμερα ο αέρας, το κρύο και η υγρασία. Στις δύο άκρες, στα ψηλότερα σημεία, δεσπόζουν δύο εγκαταστάσεις. Στη μία μεριά οι οικίες, κήποι κ.λπ. των διοικητών του στρατοπέδου και στην άλλη πλευρά το κρεματόριο με την πανύψηλη καμινάδα ώστε να απομακρύνεται εύκολα από τον άνεμο η μυρωδιά των καμένων πτωμάτων.
Στο βαθούλωμα, κάπου 180 φρικτά παραπήγματα από τα οποία έχουν κρατήσει και συντηρούν αυτούσια κάπου 45. Γύρω γύρω η γνωστή πολλαπλή περίφραξη με συρματόπλεγμα και κάπου 50 πυργίσκοι για τους φρουρούς. Ο χώρος θανάτωσης με το αέριο Zyklon B με τοίχους από μπετόν 50 εκ. είναι κάτι το απόκοσμο. Τόσο που, όταν μαζί με άλλους μπήκαμε μέσα, γυρίσαμε ασυναίσθητα όλοι προς τη βαριά χαλύβδινη πόρτα πίσω μας! Και μετά από τα παραπήγματα, από τα σημεία συλλογής και αξιοποίησης ακόμη και των μαλλιών των μελλοθανάτων προκειμένου να παρασκευαστεί μονωτική ύλη για υποβρύχια (!), φτάσαμε στο κρεματόριο. Προηγούταν η αίθουσα με δύο τεράστιους τσιμεντένιους πάγκους μαζί με τα κατάλληλα εργαλεία για αφαίρεση χρυσών δοντιών από τα πτώματα. Κι ύστερα, οι φρικτοί φούρνοι αποτέφρωσης (φωτογραφία) από πυρότουβλα, σχολαστικά μελετημένοι για τη φόρτωση, είσοδο των πτωμάτων, απομάκρυνση της τέφρας με ευκολία… και άλλα τέτοια απάνθρωπα. Το «κερασάκι στην τούρτα» ήταν ένας νέος, τεράστιος, χαλύβδινος κλίβανος αποτέφρωσης τριπλάσιας δυναμικότητας σε καύση πτωμάτων, που βρισκόταν στο πάτωμα γιατί είχε μόλις παραληφθεί και δεν είχε προλάβει να εγκατασταθεί και να επιτελέσει το μακάβριο έργο του.
Σε μια άκρη του στρατοπέδου συγκέντρωσαν μετά την απελευθέρωση όση τέφρα μπόρεσαν ανάμικτη με προσωπικά σπασμένα υπολείμματα (γυαλιά κ.λπ.), δημιουργώντας ένα είδος μαυσωλείου κάτω από ένα στέγαστρο. Στην είσοδο, η επιγραφή που μας συγκλόνισε: «Επισκέπτη, η δική μας μοίρα ας αποτελέσει για σας μια προειδοποίηση. Γιατί, κάτι που έγινε μία φορά, μπορεί να ξανασυμβεί».
Επιστρέψαμε από το στρατόπεδο – βιομηχανία θανάτου του Μαϊντάνεκ άλλοι άνθρωποι. Κάποια στιγμή πήγε ο νους μας στους λεγόμενους «πέντε στύλους του Ισλάμ», που αποτελούν χρέος για κάθε μουσουλμάνο. Ο ένας απ’ αυτούς είναι η υποχρέωση μία φορά στη ζωή τους να επισκεφτούν τη Μέκκα. Πιστεύουμε ότι όσοι από μας ταξιδεύουν, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να επισκεφτούν μία φορά ένα στρατόπεδο θανάτου των Ναζί. Και ιδιαίτερα τα σχολεία, που μέχρι την πανδημία δεν ήταν λίγα που οργάνωναν την καθιερωμένη ετήσια εκδρομή τους στο εξωτερικό. Στο κάτω – κάτω το Άουσβιτς απέχει μόλις μιάμιση μέρα δρόμο και η διπλανή πόλης της Κρακοβίας είναι ένα από τα «διαμάντια» της Κεντρικής Ευρώπης.
