Αρχαία και τα μοντέρνα
Θυμάμαι πότε πέθανε. Ήταν άνοιξη του 1998, την εποχή που έφυγε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Θυμάμαι επίσης πότε τον πρωτογνώρισα. Τρία χρόνια πριν είχαμε φάει μαζί στην μπρασερί «ο Φιλόσοφος» (Philosophe) στο Παρίσι, δίπλα στη μοντέρνα μεγάλη αψίδα της La Défense. Εκείνος είχε μόλις προσληφθεί στη μικρή μας εταιρεία επιχειρηματικού λογισμικού, την Business Objects, που έδρευε εκεί κοντά. Με αφορμή το όνομα του εστιατορίου, ανακάλυψα με ευχαρίστηση ότι ο καινούργιος συνεργάτης μου ήταν γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας, πράγμα ασυνήθιστο για έναν Αμερικάνο από την πολιτεία Ιντιάνα.
Μετά το γεύμα μας εκείνη την ηλιόλουστη μέρα, βαδίσαμε προς την αψίδα και καθίσαμε στα σκαλιά της, με θέα ανατολικά προς το κέντρο του Παρισιού (Εικόνες 1, 2).
Το περιβάλλον εκεί είναι εντυπωσιακό, αλλά και καταθλιπτικό. Τσιμέντο και γυαλί παντού, δέντρα πουθενά. Το έδαφος βούιζε. Κάτω από τα σκαλιά, όπου καθόμασταν, περνούσαν σε υπόγεια σήραγγα τα λεωφορεία της γραμμής, ενώ ακόμα πιο βαθιά μέσα στη γη βρισκόταν ο σταθμός του μετρό. Το τοπίο θυμίζει έργο του Ζακ Τατί, του γάλλου σκηνοθέτη που σατίρισε τον μοντέρνο, τσιμεντένιο και αυτοματοποιημένο κόσμο της δεκαετίας του 1950. Γύρω μας υψώνονταν γυάλινοι ουρανοξύστες που στέγαζαν πολυεθνικές εταιρείες, πελάτες της νεαρής εταιρείας μας.
Εργαζόμασταν σε ένα χώρο ιδιαίτερα ανταγωνιστικό με μεγάλη καθημερινή πίεση, σε μια εταιρεία όπου οι πωλήσεις είχαν εκτοξευτεί. Όμως, μαζί με τον συνάδελφο Μπράιαν Μπέικερ βρίσκαμε συχνά κάποια αφορμή για να κουβεντιάσουμε τους ελληνικούς μύθους και τις τοποθεσίες, όπου οι μύθοι αυτοί εξελίχτηκαν. Το δε καθημερινό μας γεύμα μαζί με άλλους συνάδελφους, γεμάτο γέλιο, ήταν μια αναγκαία περίοδος ανάπαυλας από το πιεστήριο του γραφείου.
Η κυρία Φυλ
«Ξέρεις», μου είπε όταν πρωτογνωριστήκαμε κι ενώ καθόμασταν στις σκάλες της μεγάλης αψίδας της La Défense, «πέρασα ένα εξάμηνο στην Ελλάδα την άνοιξη του 1974, όταν ήμουν φοιτητής στο πανεπιστήμιο DePauw της Ιντιάνα (Εικόνα 3). Έζησα μάλιστα από κοντά τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της χρονιάς, λίγο πριν την πτώση της χούντας».
«Πού φοίτησες»; τον ρώτησα.
«Σε ένα πρόγραμμα που λέγεται CYA – College Year in Athens», μου απάντησε.
Το γνώριζα το πρόγραμμα, φέρνει κάθε χρόνο φοιτητές από την Αμερική στην Ελλάδα. To είχε ιδρύσει η Ισμήνη Φυλακτοπούλου (1907-1983), γιαγιά οικογενειακών μου φίλων, του Νίκου και της Μαρίνας (Εικόνα 4). Μαζί με τον σύζυγο της, τον Γιώργο Φυλακτόπουλο, είχαν αφήσει εποχή και ως δάσκαλοι στο Κολλέγιο Αθηνών. Πιτσιρικάς, όταν μεγάλωνα στην Αθήνα, είχα πάει αρκετές φορές με τον αδελφό μου στο σπίτι τους για να παίξουμε με τα εγγόνια τους. Τα εγγόνια ζούσαν στη Βοστώνη κι έρχονταν τα καλοκαίρια. Στο σπίτι των Φυλακτόπουλων γνώρισα μερικούς από τους πρώτους φοιτητές του CYA, το οποίο ιδρύθηκε το 1962.
«Ήξερες τη Mrs. Phyl»; με ρώτησε κατάπληκτος ο Μπράιαν. Σχεδόν δάκρυσε από τη συγκίνηση. Έτσι αποκαλούσαν οι φοιτητές την κυρία Ισμήνη, Mrs. Phyl.
«Πέρασα αξέχαστα τότε στην Ελλάδα», πρόσθεσε.
Τα λέγαμε συχνά με τον καινούργιο συνάδελφο, γνώρισα και τη γαλλίδα σύζυγο του, τη Μίριαμ, και τα δυο μικρά παιδιά τους, τον Ναθαναέλ και την Μέρεντιθ (παντρεμένα και τα δύο παιδιά σήμερα).
Το 1997 επέστρεψα στην Αμερική και το Σίλικον Βάλεϊ για να στηρίξω την επέκταση της εταιρείας μας στη Νέα Ήπειρο. Ύμνος μας όταν ξεκινήσαμε την «αμερικάνικη εκστρατεία» ήταν το άσμα του Βαγγέλη Παπαθανασίου The Conquest of Paradise, από την ταινία 1492 για το ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου. Έτσι βλέπαμε την αποστολή μας τότε, η οποία στέφθηκε με επιτυχία χάρη και στη συμβολή του Μπράιαν.
Φιλέλληνας στη ζωή και στον θάνατο
Πηγαινοερχόμουνα τακτικά από την Καλιφόρνια στο Παρίσι και έτσι τον έβλεπα συχνά. Σε ένα από τα ταξίδια αυτά, μου αποκάλυψε ότι τον είχε χτυπήσει η επάρατος νόσος. Είχε αρχίσει χημειοθεραπεία στο κοντινό αμερικανικό νοσοκομείο του Νεγί, είχε χάσει τα μαλλιά του, αλλά συνέχιζε να έρχεται στο γραφείο χαμογελαστός και με το γνωστό του χιούμορ. Γνώριζε άλλωστε τα κείμενα των Στωικών και έδινε τη μάχη του με υπομονή και αποφασιστικότητα.
Στις αρχές του 1998 έμαθα πως είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο. «Του μίλησα προχτές», μου είπε μια συνάδελφος από το Παρίσι. «Ήταν φιλικός όπως πάντα στο τηλέφωνο, αλλά προσπάθησε να με προετοιμάσει ευγενικά για πιθανό του θάνατο» μου είπε ταραγμένη.
Λίγο αργότερα έφτασε η τραγική είδηση: Ο Μπράιαν Μπέικερ είχε πεθάνει σε ηλικία 44 ετών. Έκλαψα. Ακολούθησε κατεπείγον μήνυμα από το Παρίσι. Πριν φύγει, ο αγαπητός Μπράιαν είχε παρακαλέσει να παιχτεί μουσική του Μίκη Θεοδωράκη στην κηδεία του. Δεν είχε αναπτυχτεί τότε το διαδίκτυο, όπως στις μέρες μας, οπότε έστειλα αμέσως μια κασέτα με τραγούδια του μεγάλου συνθέτη.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εμπειρία αυτή. Όχι μόνο επειδή θυμάμαι τον αδικοχαμένο συνεργάτη, αλλά και επειδή μου έδειξε πώς δημιουργούνται στις μέρες μας οι φιλέλληνες. Ο άνθρωπος αυτός είχε μεγαλώσει στην Αμερική και ζούσε στη Γαλλία. Είχε ευαισθητοποιηθεί από μικρός στην αμερικανική αγγλόφωνη και αργότερα στη γαλλική κουλτούρα, τις οποίες και εκτιμούσε ιδιαίτερα. Όμως, στην τελευταία του κατοικία θέλησε να τον συνοδεύσει η μουσική του μεγάλου μας συνθέτη, τον οποίο θρηνήσαμε πρόσφατα.
Εξήντα χρόνια σπορά Φιλέλληνες
Τέτοια ήταν η επιρροή της Ισμήνης, της Mrs. Phyl, και του Γιώργου Φυλακτόπουλου στη ζωή του Μπράιαν. Ανεκτίμητη η συμβολή τους στη δημιουργία των νέων φιλελλήνων. Την αποστολή αυτή συνεχίζουν στις μέρες μας οι διάδοχοί τους με την καθοδήγηση του γιου τους Αλέξη.
Όπως είπε πρόσφατα ο Αλέξης Φυλακτόπουλος σε μια συνέντευξη του: «Δική μας δουλειά είναι να τους δείξουμε πως η βαθύτερη γνώση της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της γλώσσας, και των ανθρωπιστικών σπουδών γενικά, καθώς και η κατανόηση της κουλτούρας άλλων λαών, θα τους κάνει προσαρμοστικούς σε διαφορετικές συνθήκες και τρόπους ζωής. Αυτό θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις αντιξοότητες: από τις πανδημίες έως τις αναμενόμενες αλλαγές επαγγέλματος κατά τη διάρκεια της καριέρας τους, έως τις αποφάσεις στην προσωπική τους ζωή αλλά και της επιλογής των πολιτικών προσώπων που τους διοικούν. Πάνω από όλα, θα τους βοηθήσει να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν το δικό τους μέλλον».
Κάθε φορά που βλέπω σπουδαστές του CYA σε φωτογραφίες, αναγνωρίζω τους μελλοντικούς φιλέλληνες (Εικόνες 6,7).
Μέσα στο 2022, το πρόγραμμα College Year in Athens θα γιορτάσει τα 60 του χρόνια με συνάντηση αποφοίτων του στην Αθήνα. Παρούσα μαζί τους θα είναι και η μνήμη του Μπράιαν Μπέικερ.
