Στον λόγο της επανέρχονται οι λέξεις «ισοτιμία», «διαφορετικότητα», «αναπηρία», «άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα», «τέχνη», «θέατρο» -περισσότερο απ’ όλες επαναλαμβάνεται η πιο πολύτιμη: «Εν δυνάμει». Δεν είναι μόνο το όνομα της ομάδας, που ίδρυσε πριν από δώδεκα χρόνια. Είναι ταυτόχρονα και μια ευχή για το μέλλον, μια προσδοκία ότι όλα μπορούν να συμβούν και η βεβαιότητα ότι με τον καιρό θα γίνονται καλύτερα και πιο δυνατά.
Είναι η δεύτερη φορά που το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων διοργανώνει ένα τριήμερο με θέμα «Τέχνη & Αναπηρία». Και έχετε φτιάξει μία ομάδα, που την αποτελούν άτομα με και χωρίς αναπηρία.
Τον Νοέμβριο του 2018 οργανώσαμε δειλά δειλά στα θεατρικά μας εργαστήρια, που υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια, το πρώτο θεατρικό εργαστήρι στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν και άτομα με ειδικές ανάγκες. Την ομάδα αναλάβαμε εγώ και η Δώρα Μπαρέκα, που είναι χοροθεραπεύτρια και έχει εργαστεί σε διάφορα ΚΔΑΠ και σωματεία ατόμων με ειδικές ανάγκες. Πατήσαμε πάνω στο μοντέλο της ομάδας Εν Δυνάμει, που ίδρυσα πριν από δώδεκα χρόνια. Ήταν πολύ συγκινητικό το γεγονός ότι γονείς και παιδιά ανταποκρίθηκαν σ’ αυτό το κάλεσμα.
Πώς φτιάχνεται μια τέτοια ομάδα;
Στην αρχή συναντιόμαστε μόνο με τα άτομα με αναπηρία για περίπου δύο μήνες, καθώς κι εκείνα δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, και φτιάχνουμε ένα κοινό κώδικα, απλά πράγματα τα οποία όμως έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη συνύπαρξη με τους άλλους, όπως είναι η πειθαρχία, ο σεβασμός του ενός προς τον άλλο, η συγκέντρωση κ.λπ. Μετά «ανοίγουμε» την ομάδα σε ανθρώπους χωρίς αναπηρία, φίλους, εθελοντές, που θέλουν να είναι μέρος της. Και στα Γιάννενα είχαμε πολύ καλά αποτελέσματα. Δημιουργήθηκε πολύ γρήγορα αυτή η μικτή ομάδα και κάθε μέρα διευρύνεται, καθώς σ’ αυτή μπορεί να ενταχθεί οποιοσδήποτε ουσιαστικά θέλει να ασχοληθεί με το θέατρο με αυτές τις συνθήκες. Ο στόχος δεν είναι να ασχοληθούμε με την αναπηρία. Ομολογώ ότι δεν ξέρω καν τι ιατρική διάγνωση υπάρχει για κάθε μέλος της ομάδας και δεν το ζήτησα ποτέ. Αντίθετα, οι γονείς συμπληρώνουν την ίδια αίτηση, που συμπληρώνουν όλοι οι γονείς των παιδιών που συμμετέχουν εδώ ή σε οποιοδήποτε θεατρικό εργαστήρι. Το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι αν τους αρέσει το θέατρο και αν θέλουν να συνεχίσουν.
Πώς δουλεύει αυτό το μοντέλο συνύπαρξης και συνδημιουργίας ατόμων με και χωρίς αναπηρία;
Κατ’ αρχάς μετά από δύο – τρεις συναντήσεις, θεωρείται πολύ αυτονόητη αυτή η συνύπαρξη, χωρίς να καταβάλλεται καμία προσπάθεια από κανέναν και αυτό είναι το μαγικό, γιατί αντίθετα στην κοινωνία αυτή η εξοικείωση δεν είναι αυτονόητη. Παρόλο, λοιπόν, που στο μυαλό μας μοιάζει ως κάτι πολύ δύσκολο, είναι πολύ πιο εύκολο από όσο νομίζουμε να έχουμε φίλους και παρέες με άτομα με αναπηρία. Και είναι πολύ ωραίο να βλέπουμε και τους γονείς να έχουν φτιάξει μια αόρατη ομάδα, να πίνουν καφέ μαζί όση ώρα τα παιδιά είναι στις εβδομαδιαίες συναντήσεις ή στις πρόβες. Είναι συγκινητικά γενναιόδωροι με τη δουλειά που γίνεται. Δεν φανταζόμουν ότι θα υπήρχε τόση πολλή ανάγκη γι’ αυτό που κάνουμε. Αλλά και οι φίλοι εθελοντές δεν έρχονται σε τέτοιες ομάδες μόνο για να είναι αλληλέγγυοι με τα άτομα με αναπηρία, έρχονται και γι’ αυτούς τους ίδιους. Γιατί δουλεύουν με πολύ καλή δασκάλα, με σημαντικούς δημιουργούς, με καλό εισηγητή. Αν δεν είχαν αυτό το όφελος, δεν θα ήταν συμπερίληψη όλο αυτό που επιχειρούμε να κάνουμε. Η συμπερίληψη εμπεριέχει μια ισοτιμία. Και αυτό ακριβώς παλεύω να κατακτήσουμε: η συνύπαρξή μας να είναι φυσική, να μην θεωρείται άθλος, να μην με συγχαίρουν επειδή έφτιαξα αυτή την ομάδα. Το ευτύχημα για μένα θα είναι να έχει υψηλό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, χωρίς η διαφορετικότητά να είναι ένα τονισμένο χαρακτηριστικό της. Να λένε: «είδαμε μια σπουδαία παράσταση» και όχι «είδαμε άτομα με αναπηρία να παίζουν θέατρο».
Γιατί δημιουργήσατε πριν δώδεκα χρόνια το Εν Δυνάμει και πριν έναν χρόνο αυτή την ομάδα στα Γιάννενα;
Εγώ, όπου πηγαίνω και εργάζομαι, έχω πάντα στον νου μου να δίνουμε τη δυνατότητα σε άτομα με αναπηρία να ανακαλύψουν την καλλιτεχνική τους τάση, όποια κι αν είναι. Η τέχνη ήταν ένα κλειστό κεφάλαιο γι’ αυτά. Το είδα κι όταν η κόρη μου, η Λωξάντρα, χρειάστηκε να πάει σε μια ενήλικη δομή για άτομα με αναπηρία και μάθαινε να φυτεύει κάκτους ή να φτιάχνει μπομπονιέρες. Ενώ, λοιπόν, σε κάθε σύλλογο ατόμων με αναπηρία υπάρχουν μαθήματα υπολογιστών, γυμναστική, χειροτεχνία κ.λπ., δεν είχαμε ποτέ ένα τμήμα προετοιμασίας καλλιτεχνών. Γι’ αυτό και φτιάξαμε το Εν Δυνάμει. Όταν ξεκίνησα την ομάδα, δεν υπήρχε τίποτε σχετικό. Και σ’ αυτά τα δώδεκα χρόνια λειτουργίας της, έχουμε δει τρομερή εξέλιξη σε δυνατότητες. Έχουμε ανακαλύψει χορευτές. Έχουμε δει μεγάλους ζωγράφους, οι οποίοι έχουν προχωρήσει και είναι πια στη Σχολή Καλών Τεχνών. Έχουμε άτομα με αναπηρία, που τραγουδάνε εξαιρετικά, ενώ δεν μιλούν. Έχω δει άτομο με αναπηρία να κάθεται στο πιάνο και να παίζει και να αναρωτιόμαστε εμείς και οι γονείς πόσα χρόνια έχει κάνει μουσική και δεν έχει κάνει ποτέ. Και εδώ στα Γιάννενα, όμως, στη δική μας ομάδα, υπάρχει μία μικρή χορεύτρια, έχουμε ανακαλύψει μία ζωγράφο, πολύ ιδιαίτερη, που πραγματικά αν βάζαμε τα έργα της δίπλα σε άλλων σπουδαστών της Σχολής Καλών Τεχνών, δεν θα μπορούσαμε να πούμε τίνος είναι ποια. Είναι πάρα πολλά τα πράγματα που ανακαλύπτουμε δουλεύοντας.
Το όνειρό μου άλλωστε, που δεν ξέρω αν θα προλάβω να το κάνω, είναι σε πέντε χρόνια να ιδρύσω την Ακαδημία Καλών Τεχνών για άτομα με και χωρίς αναπηρία, με εξαιρετικούς και πολύ σημαντικούς δασκάλους.
Πώς προκύπτει αυτό που παρουσιάζει το Εν Δυνάμει κάθε φορά;
Προσπαθούμε να μην είμαστε μια ομάδα με αναπηρία, προσπαθούμε να είμαστε μια καλλιτεχνική ομάδα, που πρέπει να παρουσιάσουμε πολύ σημαντικό καλλιτεχνικό προϊόν. Ισότιμα και ισάξια και με τα ίδια μέσα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι συνεργάτες του Εν Δυνάμει είναι όλοι πολύ σημαντικοί επαγγελματίες στον χώρο τους. Ένα πολύ μεγάλο ζητούμενο για μένα είναι να μην βγει ο θεατής –από όποια δουλειά κάνουμε- με μία λύπη, με έναν οίκτο, να βγει με θαυμασμό και με κάτι που του αλλάζει την αντίληψή του. Τα κείμενα προκύπτουν μετά από έρευνα και συνεντεύξεις με τα ίδια τα άτομα, που συμμετέχουν, αλλά και με τον κόσμο και την κοινωνία γύρω μας. Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύουμε με την Ελένη την Ευθυμίου. Αλλά επειδή το θέατρο – ντοκουμέντο είναι ελαφρώς στεγνό, το φέρνουμε στη φόρμα που μας αρέσει, που κάποιος θα έλεγε ότι είναι ποιητικός ρεαλισμός.
Ο «Ο Άνθρωπος Ανεμιστήρας ή Πώς να Ντύσετε έναν Ελέφαντα», που θα δούμε την Κυριακή, είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, έτσι δεν είναι;
Ακριβώς. Το 2014 είχα βάλει στο μυαλό μου τρεις θεματολογίες, οι οποίες περιλάμβαναν τρία προσωπικά ερωτήματα, που έπρεπε να απαντηθούν, όχι μόνο σε σχέση με την αναπηρία, αλλά και γενικότερα με τον άνθρωπο. Το πρώτο ήταν «τι είναι η αναπηρία». Τι σημαίνει για τα αδέρφια, για τη μητέρα, για την κοινωνία, για την ιατρική κοινότητα. Και έτσι προέκυψε «Ο Άνθρωπος Ανεμιστήρας». Το δεύτερο ερώτημα, που όλοι οι γονείς παιδιών με αναπηρία κουβαλάμε πολύ βαθιά μέσα μας, είναι «τι θα γίνει το παιδί μου, όταν εγώ δεν υπάρχω πια». Κι έτσι, σε παραγωγή της Τέχνης Γραμμάτων & Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, φτιάξαμε «Το άλλο σπίτι». Το τρίτο και πιο τολμηρό είναι ίσως το πιο ενήλικο θέμα, καθώς αυτή η τριλογία έχει πολύ να κάνει και με την ηλικία των ατόμων, που είναι στην ομάδα και που μεγαλώνουν μέσα σ’ αυτή. Μιλήσαμε για τον έρωτα και το σεξ στα άτομα με αναπηρία, ένα θέμα ταμπού –όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκόσμια. Γι’ αυτό δημιουργήθηκαν τα «Ερωτευμένα άλογα», ίσως το πιο αληθινό, λυρικό και σημαντικό κείμενο, που καταθέσαμε.
Έχει ετοιμάσει κάτι και η ομάδα των Ιωαννίνων γι’ αυτό το τριήμερο;
Χρειάζεται, όπως σας είπα, χρόνος για να οργανωθεί μια ομάδα στο εσωτερικό της, για να μπορεί να είναι δυνατή να αντιμετωπίσει το έξω, το κοινό. Εμείς τώρα, που έχουμε κλείσει ακριβώς έναν χρόνο με την ομάδα στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, φτιάχνουμε τη δύναμή μας. Και μην ξεχνάμε ότι και οι φίλοι εθελοντές είναι άνθρωποι, που δεν έχουν ασχοληθεί ξανά με το θέατρο. Πιστεύουμε ότι, αν όλα πάνε καλά, θα καταλήξουμε αργότερα να παρουσιάσουμε κάτι από μας. Αλλά μέσα σ’ αυτό το τριήμερο θα δούμε κι ένα τέταρτο βίντεο από μία χορογραφία που φτιάξαμε στο κλείσιμο της περσινής χρονιάς. Δεν ήμασταν ακόμη έτοιμοι να το δείξουμε στο κοινό, αλλά το καταγράψαμε. Προσπαθώ πάντα να βρίσκω κάποια πράγματα, που δεν μας εκθέτουν, γιατί τα άτομα με αναπηρία είμαστε τόσο πολύ εκτεθειμένα, περπατάμε στον δρόμο και είναι απολύτως αναγνωρίσιμη η διαφορά μας, που θέλουμε, όταν ετοιμάσουμε κάτι, πραγματικά να μη διαφέρει σε τίποτε άλλο απ’ αυτά τα σπουδαία καλλιτεχνικά πράγματα, που κάνουν όλες οι άλλες ομάδες.
