…Ο χρόνος είναι γρήγορος ίσκιος πουλιών
Τα μάτια μου ορθάνοιχτα μες στις εικόνες του
Γύρω απ’ την ολοπράσινη επιτυχία των φύλλων
Οι πεταλούδες ζουν μεγάλες περιπέτειες
Ενώ η αθωότητα
Ξεντύνεται το τελευταίο της ψέμα
Γλυκιά περιπέτεια
Γλυκιά Η Ζωή…
Οδ. Ελύτη, Προσανατολισμοί
Και οι μέρες περνάνε…. Η νέα κατάσταση απλώνεται μέσα μας, στον χώρο μας, στις σχέσεις μας. Κάποιοι ανακαλύπτουμε νέες συνήθειες, κάποιοι περιμένουμε καρτερικά ή και όχι- την επιστροφή μας στην κανονική ζωή, σχεδόν όλοι ζοριζόμαστε με κάποιον τρόπο. Συνομιλώντας διαδικτυακά με πολλούς ανθρώπους αυτή την περίοδο, ανακαλύπτω και επιβεβαιώνω ξανά τη μοναδικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας: κάποιο ξεκουράζονται και αναγεννιούνται, άλλοι καταρρέουν και ισοπεδώνονται, άλλος βρίσκεται στο στάδιο της άρνησης τη στιγμή που ο συγκάτοικος βρίσκεται στο στάδιο της νοηματοδότησης… Και τα παιδιά; Πώς είναι με όλα αυτά; Όσοι έχουμε στενή επαφή με παιδιά, χρειάζεται αυτή την περίοδο να θυμόμαστε τη συνθήκη της μάσκας οξυγόνου: πρέπει πρώτα να φορέσουμε τη δική μας προκειμένου να στηρίξουμε τα παιδιά.
Όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο όλα τα παιδιά. Ας μην ξεχνάμε ότι ο τρόπος που βιώνουμε την παρούσα πρωτόγνωρη κατάσταση, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι ειδικότερα για τα παιδιά θα μπορούσαν να είναι: συνθήκες διαβίωσης, φάση οικογενειακής ζωής, οικογενειακός αστερισμός, ηλικία, προσωπικότητα, σχέσεις και επικοινωνία στην οικογένεια, υποστηρικτικό δίκτυο, πόροι και αποθέματα (υλικά, ψυχικά), προηγούμενες δύσκολες ή και τραυματικές εμπειρίες, συνυπάρχουσες προκλήσεις στην παρούσα περίοδο και άλλοι.
Όλοι οι παράγοντες αλληλεπιδρούν με έναν μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο για κάθε παιδί. Κάτι που ενδέχεται να συναντήσουμε σε αρκετά παιδιά είναι η συναισθηματική διακύμανση και φυσικά το άγχος, ο φόβος, η αγωνία για τα θέματα υγείας που έχουν ανακύψει. Τα παιδιά αντιδρούν στο στρες με διαφορετικούς τρόπους: συναισθηματική προσκόλληση, ενούρηση, υπερδιέγερση, θυμός, επιθετικότητα, παραίτηση, αγωνία, πάγωμα, παλινδρόμηση. Όποια και αν είναι η έκφραση του άγχους και άλλων συναισθημάτων, είναι πολύ σημαντικό, ακόμη περισσότερο από άλλες περιόδους, να ακούσουμε με προσοχή και αποδοχή όλα αυτά που πηγάζουν μέσα από την ψυχή των παιδιών, να ανταποκριθούμε υποστηρικτικά και σταθερά, παρέχοντας έτσι ασφάλεια και ένα πλαίσιο, μέσα σε ρευστές συνθήκες.
Πώς μεταφράζεται όμως το παράδειγμα της μάσκας οξυγόνου στην παρούσα κατάσταση; Σε γενικές γραμμές μεταφράζεται ως αυτοφροντίδα, ως μέριμνα εαυτού με τρόπο που να διασφαλίζει ότι θα είμαστε σε θέση να στηρίξουμε, να πλαισιώσουμε, να σταθούμε δίπλα σε ένα άτομο που εξαρτάται ακόμη σε μεγάλο βαθμό από εμάς. Ίσως μία καλή αφετηρία για να το πετύχουμε αυτό είναι η φασματική και ευέλικτη σκέψη, η ικανότητά μας δηλαδή να δούμε την κατάσταση σφαιρικά και να αξιολογούμε τις ανάγκες που προκύπτουν σε κάθε στάδιο χωρίς να εγκατασταθούμε σε μία πάγια «ακραία» θέση θέασης: είτε υποτίμησης της κρισιμότητας –δεν είναι τίποτα, όλα θα πάνε καλά, εμάς δεν μας αγγίζει τίποτα, κ.τ.λ – είτε υπερτίμησης – ήρθε το τέλος, δεν θα ξαναγυρίσουμε ποτέ στη ζωή που ξέραμε, όλα χάθηκαν, κ.τ.λ.
Υιοθετώντας μία ευέλικτη στάση μπορούμε να αναπροσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας ανάλογα με τις ανάγκες και τις συνθήκες που διαμορφώνονται κάθε στιγμή. Υπό αυτό το πρίσμα η αυτοφροντίδα γίνεται μια δυναμική διεργασία που οικοδομείται βήμα βήμα, με βάση όσα γνωρίζουμε ήδη για εμάς και τον τρόπο που λειτουργούμε αλλά και με όσα προκύπτουν στην πορεία. Σε περίπτωση που νιώθουμε ότι όλο αυτό μας είναι δύσκολο, μας υπερβαίνει, μας χαώνει, είναι σημαντικό να ζητήσουμε βοήθεια, να αναγνωρίσουμε αυτή μας την ανάγκη και να πάρουμε οι ίδιοι στήριξη. Θυμηθείτε, χωρίς το δικό μας οξυγόνο, αργά ή γρήγορα, θα είμαστε κάθε άλλο παρά βοηθητικοί και για όσους εξαρτώνται από εμάς. Επιπρόσθετα, ενώ φροντίζουμε τον εαυτό μας δείχνουμε και μία «καλή πρακτική» στα παιδιά: όταν χρειαζόμαστε κάτι είναι καλό να το αναζητούμε. Και ας μην ξεχνάμε ότι μπορούμε να καθοδηγήσουμε και τα ίδια τα παιδιά να ζητήσουν στήριξη σε υπηρεσίες και δομές που παρέχουν ακριβώς αυτό, με το γνωστότερο ίσως παράδειγμα του Χαμόγελου του Παιδιού αλλά και πολλών άλλων φορέων.
Ανεξάρτητα ή και παράλληλα με τη λήψη εξωτερικής βοήθειας, μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας υιοθετώντας κάποιες ιδέες από τις παρακάτω. Οι ιδέες δεν είναι λύσεις, συνταγή ούτε πανάκεια. Δεν είναι μονόδρομος ούτε βίβλος πετυχημένου εγκλεισμού, μιας που δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Αυτό που είναι κρίσιμο τώρα, είναι να καταφέρουμε να διατηρήσουμε μια εσωτερική συνοχή και να εμπεριέξουμε όσο μπορούμε και αντέχουμε τα νέα δεδομένα. Δεν υπάρχει ιδανικός τρόπος ούτε σωστός δρόμος για να γίνει αυτό, υπάρχει ο τρόπος του κάθε ενός από εμάς – που έχει διαμορφωθεί πολυπαραγοντικά, καιρό πριν την επέλαση του Covid – 19. Πολλοί άνθρωποι δείχνουν να εμπνέονται και να παίρνουν δύναμη από ιδέες, άλλοι τις αποφεύγουν ή τις βρίσκουν περιττή πολυτέλεια, φλυαρία. Και τα δύο είναι εντάξει. Ας βρει ο καθένας το δρόμο του μέσα σε αυτή τη δίνη, χωρίς να χρειάζεται να κρίνει τις επιλογές του διπλανού. Είναι τέλος σημαντικό να επισημάνουμε ότι αυτοφροντίδα δε σημαίνει προστασία από τα δυσάρεστα συναισθήματα και τη δυσφορία αλλά επαφή με όλη τη γκάμα των συναισθημάτων και αναζήτηση τρόπων διαχείρισής τους, επεξεργασίας και πιθανώς μετουσίωσής τους σε κάτι άλλο….
- Δομή. Η σημασία της δομής είναι γνωστή σε όλες τις δομές και φορείς που επιτελούν κάποιες λειτουργίες και παρέχουν υπηρεσίες. Δημιουργούμε ένα προβλέψιμο πρόγραμμα με βασική δομή, καθιερώνουμε νέες ρουτίνες που ενισχύουν την ασφάλεια και την αίσθηση ότι ελέγχουμε κάποια πράγματα.
- Σύνδεση. Η απομόνωση θεωρείται η ύψιστη τιμωρία στην κοινωνία μας. Είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τη σύνδεσή μας μέσα από την τεχνολογία ή με όποιον άλλο τρόπο είναι εφικτό, με τους ανθρώπους που νοιαζόμαστε και μας ενδιαφέρουν (μιλώντας, παίζοντας, επικοινωνώντας, διασκεδάζοντας, συντρώγοντας, μαγειρεύοντας παρέα, κτλ).
- Κίνηση – ρυθμός – εμπλοκή. Η κίνηση είναι απαραίτητη για να αποφύγουμε τις βλαβερές συνέπειες της ακινητοποίησης. Ο ρυθμός βοηθά σημαντικά στο ξεμπλοκάρισμα του εγκεφάλου και στην αίσθηση σύνδεσης με τους άλλους. Για αυτό το τραγούδι και η μουσική είναι ένας εξαιρετικός τρόπος σύνδεσης και κινητοποίησης αυτή την περίοδο και γενικότερα (βλ. μπαλκόνια Ιταλίας, οικογένεια Σ. Μάλαμα και πολλούς άλλους). Γενικά είναι βοηθητικό να επιλέγουμε πράγματα που αυξάνουν την εμπλοκή μας, μας ενδιαφέρουν, μας απασχολούν δημιουργικά.
- Όλοι είμαστε καλοί σε κάτι. Είναι μια καλή στιγμή να τιμήσουμε τα ταλέντα μας και τις δεξιότητές μας! Επίσης, να μάθουμε κάτι καινούριο ή να εξασκήσουμε δεξιότητες που είχαν μείνει στην παύση, να ξετεμπελιάσουμε, να δημιουργήσουμε…. μόνοι, ή και με παρέα! (B. Van Der Kolk, βλ. link)
- Ενημέρωση με μέτρο και ποιότητα
- Φροντίδα συνηθειών ύπνου, άσκησης και διατροφής
- Χιούμορ, διασκέδαση, ψυχαγωγία (μπορείτε να στραφείτε και στην τηλεκατάρτιση επιστημόνων για αυτό!)
- Χώρος για την αναγνώριση και βίωση του πένθους που υφέρπει στη ζωή μας όλο αυτό το διάστημα…
Το εκάστοτε παρόν είναι οι αναμνήσεις που θα έχουμε στο μέλλον.
Ίσως ενδιαφέρουν:
https://www.youtube.com/watch?v=GSAfyYJG1kY
Λεύκωμα αυτοπαρατήρησης για δύσκολους καιρούς: https://www.facebook.com/events/694526691283703/?active_tab=discussion
