Για κάθετι που κάνουμε, χρειαζόμαστε -φυσικά- ενέργεια. Για να την αποκτήσουμε, καίμε τρεις ομάδες χημικών ενώσεων που παίρνουμε με την τροφή: υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη.
Ενεργειακά, τα λίπη μας παρέχουν διπλάσιες θερμίδες ανά γραμμάριο από τις άλλες δύο ομάδες (υδατάνθρακες και πρωτεΐνες), που είναι μεταξύ τους ισότιμες. Θα περίμενε λοιπόν κανείς να τα καίμε κατά προτεραιότητα. Δεν συμβαίνει αυτό. Αν αφήσουμε το σώμα να αποφασίσει, θα προτιμήσει να κάψει υδατάνθρακες. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, αλλά μπορούμε να μείνουμε στο ότι το καταφέρνει πιο εύκολα και πιο γρήγορα. Βοηθάει και το ότι φροντίζουμε να παίρνουμε με την τροφή αρκετούς υδατάνθρακες. Έτσι έχουμε διαρκώς απόθεμα.
Υπάρχει άλλη μια βασική διαφορά ανάμεσα στα λίπη και τους υδατάνθρακες (αφήνουμε τις πρωτεΐνες εκτός εικόνας): ότι ο οργανισμός, όσα λίπη προσλάβει με την τροφή αλλά δεν κάψει, μπορεί να τα συσσωρεύσει κάτω από το δέρμα και στους ιστούς των οργάνων. Αυτό που εν μέρει βλέπουμε ως πάχος. Δεν μπορεί όμως να συσσωρεύσει υδατάνθρακες. Όταν ξεπεράσει το καθορισμένο όριο, που είναι συγκριτικα χαμηλό (γύρω στα 600 γραμμάρια) τους μετατρέπει κι αυτούς σε λίπος.
Η χημεία της βιολογικής καύσης είναι αρκετά περίπλοκη και οι διεργασίες της, με τη συμμετοχή των οργάνων, λεπτές και αλληλοεξαρτώμενες. Ωστόσο, παραμένει κανείς ακριβής αν απλουστεύσει ως εξής: στο σώμα μας, λίπη και υδατάνθρακες διασπώνται σε απλά μόρια, που μετασχηματίζονται περαιτέρω σε εκείνα που τελικώς καίγονται. Ό,τι δεν καεί, μετατρέπεται καθημερινά σε λίπος. Διαδικασία σοφή, γιατί στην πράξη σημαίνει αποθήκευση ενέργειας για το κοντινό μέλλον.
Πότε χάνουμε βάρος – πότε όχι
Πότε χάνουμε βάρος; Η απλή, και σε γενικές γραμμές σωστή απάντηση, είναι όταν τρώμε λιγότερο και ασκούμαστε περισσότερο. Υπεισέρχονται βέβαια πρόσθετοι παράγοντες. Ο καθένας μας γνωρίζει εμπειρικά ότι το είδος και η ποιότητα της τροφής, η ώρα της ημέρας που την καταναλώνουμε και πολλά ακόμα, επηρεάζουν το αν τελικώς θα χάσουμε βάρος. Η άσκηση έχει κι αυτή πολλές πλευρές. Είδος, διάρκεια, ένταση, αν το στομάχι είναι άδειο, όλα επηρεάζουν. Υπάρχει όμως κάτι που παραμένει σταθερό: όταν η άσκηση είναι αρκετά εντατική και κρατάει κάποια ώρα, τότε εξαντλούμε τη μικρή σχετικά ποσότητα υδατανθράκων που είναι αποθηκευμένη στο σώμα και ο οργανισμός υποχρεώνεται να καταφύγει στην καύση λίπους. Στο συγκρατημένο τρέξιμο, με πολλές παραμέτρους να παίζουν ρόλο, αυτό ξεκινάει περίπου στα 35-40 λεπτά.
Κι αν δεν ασκούμαστε αρκετά; Καταναλώνοντας πλήθος από υδατάνθρακες στη διάρκεια της ημέρας, διατηρούμε διαρκώς τους αποθηκευμένους στον οργανισμό κοντά ή ακριβώς στο ανώτατο όριο και ουδέποτε τον υποχρεώνουμε να κάνει την πιο δύσκολη δουλειά, δηλαδή να κάψει λίπος. Ούτε ακόμα αν καταφεύγουμε σε ήπια άσκηση, όπως είναι για παράδειγμα το περπάτημα για μία ώρα στον παραλίμνιο. Καλό κάνει στον οργανισμό και στην ψυχική μας υγεία, ωστόσο δεν σπάει τον κύκλο της καθημερινής καύσης υδατανθράκων και αποθήκευσης λίπους.
Το λευκό ρύζι, το λευκό ψωμί, τα λευκά ζυμαρικά, τα επεξεργασμένα δημητριακά στο πρωινό, τα πατατάκια και τα γλυκά, είναι όλα τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες, φτωχές όμως σε φυτικές ίνες. Απ’ όλα αυτά χρειαζόμαστε μεγαλύτερη ποσότητα για να χορτάσουμε και έτσι συσσωρεύουμε διαρκώς περισσότερους υδατάνθρακες, χωρίς κέρδος. Τα ωφέλιμα τρόφιμα, ήτοι φρούτα και χυμοί, λαχανικά, όσπρια, ξηροί καρποί χωρίς πρόσθετα, έχουν ήδη αρκετούς. Αν συμπληρώσουμε με ρύζι που δεν έχει αποφλοιωθεί (καφέ), ζυμαρικά και ψωμί ολικής άλεσης, έχουμε κάνει ένα βήμα. Αν αφαιρέσουμε τελείως ή περιορίσουμε δραστικά τα γλυκά και τα πατατάκια, το βήμα γίνεται άλμα.
Ειδικά η ζάχαρη, με διάφορες κρυφές μορφές, είναι ο μεγάλος ένοχος. Και δυστυχώς κυκλοφορεί ανεξέλεγκτη και συχνά καλά κρυμμένη: από τα δημητριακά που καταναλώνουμε για πρωινό εμείς ή τα παιδιά μας (έχοντας την ψευδαίσθηση ότι αποτελούν υγιεινή διατροφή) ως τα γιαούρτια φρούτων, πολλά είδη ψωμιού και πλήθος άλλα προϊόντα αρτοποιίας, κονσέρβες και προμαγειρευμένα φαγητά, αναψυκτικά, παντού προστίθεται με διάφορα «έξυπνα» και λιγότερο απωθητικά ονόματα: corn sweetener, corn syrup, dextrose, fructose, glucose και άλλα. Στο μικρό μπουκάλι σοκολατούχου γάλακτος που καταναλώνει κάθε πρωί ο γιος μου, κρύβονται 73,5 γραμμάρια υδατανθράκων με μορφή σακχάρων! Τεράστια ποσότητα, που εθίζει τον οργανισμό ενός παιδιού στον κύκλο καύσης υδατανθράκων.
Μια αλλαγή με μεγάλες συνέπειες
Ο μέσος άνθρωπος στη Δύση καταναλώνει κατά μέσο όρο το ισοδύναμο 20 κουταλιών ζάχαρης τη μέρα, χωρίς καν να το αντιληφθεί. Ο οργανισμός του θα ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση, αν έκοβε τις περισσότερες και αντικαθιστούσε το συγκεκριμένο κομμάτι των υδατανθράκων απευθείας με λίπη -όσο κι αν ακούγεται παράδοξο! Κι αυτό γιατί πολύ γρήγορα (μέσα σε λίγες μέρες) θα τον μάθαινε να καίει λίπη για ενέργεια, αντί για υδατάνθρακες. Ως αποτέλεσμα, σταδιακά θα επέστρεφε σε φυσιολογικό βάρος, θα έπαυε το λίπος να ασκεί πίεση στα όργανα, θα αποκτούσε καλύτερη συγκέντρωση, πολύ μεγαλύτερη αντοχή στην άσκηση και θα βελτίωνε όλους τους βιολογικούς του δείκτες (χοληστερίνη, τριγλυκερίδια κλπ.).
Πίσω λοιπόν στο αρχικό ερώτημα: γιατί ο φίλος μου ο Σ. παραμένει «σωλήνας»; Ο Σ., εδώ και λίγο καιρό συνταξιούχος, ήταν 35 χρόνια ταχυδρομικός διανομέας. Καθημερινά ξεκινούσε τη διανομή σε ένα τομέα στο κέντρο της Ερμούπολης και κατόπιν ανέβαινε με τα πόδια στην Άνω Σύρο, την «έκανε» όλη, σοκάκι το σοκάκι, και επέστρεφε στην Ερμούπολη και στο ταχυδρομείο. Μιλήστε μου για πιο εντατική άσκηση! Από συνήθεια, περπατάει ακόμα πολύ. Πατατάκια δεν αγγίζει στην μπύρα, ξηρούς καρπούς θα φάει καμιά εικοσιαριά, χωρίς επεξεργασία και επικάλυψη, γλυκά ελάχιστα, πού και πού, και στον καφέ δεν θα βάλει ζάχαρη. Ολοκληρωμένη απάντηση δεν έχω, δεν είμαι ειδικός. Εξάλλου κάθε σώμα είναι διαφορετικό από το άλλο. Υποπτεύομαι πάντως, ότι έχει συνηθίσει το δικό του σε ένα κύκλο καύσης λίπους.
Όλα τα παραπάνω δεν συνιστούν οδηγίες διατροφής, καθώς ο γράφων ένας φτωχός χημικός είναι. Φτωχός, αλλά και λίγο ζηλιάρης. Που δίνει πνευματική μάχη να παραμένει κάτω από τα 80 κιλά, την ώρα που ο Σ. καθιστός πλάι, σκουπίζει ευχαριστημένος όλα τα πιάτα που έχουν έρθει στο τραπέζι.
