Τις προηγούμενες ημέρες, τίποτα δεν προμήνυε αυτό που επρόκειτο να συμβεί. Να χάσουν τη ζωή τους σχεδόν 3.000 άνθρωποι μέσα σε λίγα λεπτά. Όχι εξαιτίας κάποιας φυσικής καταστροφής, αλλά ενός πολέμου που άλλαξε «γήπεδο» και μεταφέρθηκε στην καρδιά της Νέας Υόρκης, χωρίς κανείς να το αντιληφθεί.

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001, ένα αεροσκάφος της American Airlines με 92 επιβαίνοντες έπεσε στον βόρειο Πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, που τυλίχθηκε στις φλόγες.

Η εικόνα μεταδίδεται ήδη σε ολόκληρο τον κόσμο. Η καταστροφή στους υψηλότερους ορόφους του κτιρίου, ήδη οδηγεί σε σκέψεις για θανάτους, αφού δεν φαίνεται να υπάρχει τρόπος διαφυγής.

Μέχρι να μπορέσει κανείς να συλλάβει τον τρόμο που ζουν όσοι βρίσκονται στο κτίριο, ένα δεύτερο αεροσκάφος με 64 επιβαίνοντες –σε ζωντανή πλέον σύνδεση με όλο τον πλανήτη- πέφτει στον νότιο Πύργο. «Αδύνατον!», είναι η σκέψη όλων, που αντιλαμβάνονται πλέον ότι η πρόσκρουση των δύο αεροσκαφών δεν μπορεί να είναι σύμπτωση. Λίγα λεπτά αργότερα επιβεβαιώνονται, όταν ένα τρίτο αεροσκάφος πέφτει στην εξωτερική περίμετρο του Πενταγώνου και ακολούθησε ένα τέταρτο στην Πενσιλβάνια.

Αποτελεί κάτι σαν λαϊκό θρύλο το γεγονός πως όλοι θυμούνται τι έκαναν την ώρα που έπεφταν οι Δίδυμοι Πύργοι. Η εξήγηση είναι μάλλον εύκολη. Το σοκ ήταν τέτοιο που δεν μπορούσες παρά να κολλήσεις στην οθόνη της τηλεόρασης.

Είκοσι χρόνια μετά, οι συνειρμοί, οι σκέψεις, τα συναισθήματα παραμένουν καταιγιστικά. Τι θα συνέβαινε αν σήμερα γινόταν ένα τέτοιο τρομοκρατικό χτύπημα; Πιθανά, οι επιβάτες των αεροπλάνων με την πρώτη ύποπτη κίνηση θα είχαν κάνει αναρτήσεις ή θα ενημέρωναν τις αρχές με τα smart phones και όλη η επίθεση να είχε αποτραπεί. Τα πώς, τα αν, οι θεωρίες συνομωσίας παραμένουν. Όλοι συνεχίζουν να θυμούνται, όπως οι συντάκτες και συνεργάτες του «Ηπειρωτικού Αγώνα», που γράφουν με αφορμή την θλιβερή επέτειο.

Είκοσι χρόνια μετά, το Σημείο Μηδέν έχει πάρει την θέση των Πύργων, αλλά δεν έχει φέρει πίσω τις ζωές τόσων ανθρώπων και δεν έχει απαλύνει τον πόνο των συγγενών και φίλων. Γιατί, αυτή είναι η μοίρα όλων των πολέμων. Με ορατούς και αόρατους εχθρούς.

Και κάθε ένας μας διδάσκει. Το ζήτημα είναι να μαθαίνουμε.

ΝΙΚΟΣ ΑΛΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

Η κόκκινη κλωστή με τους δίδυμους πύργους

Η επίθεση με τα πολιτικά αεροπλάνα στο World Trade Center και το Πεντάγωνο ήταν το πιο απροσδόκητο και συνταρακτικό γεγονός της εποχής μας. Ως είδηση, δεν ξέρω πώς και πότε θα ξεπεραστεί. Ίσως αν μια μέρα τα πρωτοσέλιδα αναγγείλουν «βρέθηκε μικροβιακή ζωή στον Άρη» ή κάτι ανάλογο.

Την επόμενη μέρα έγραψα στον Ηπειρωτικό Αγώνα: «Οι ΗΠΑ τις τελευταίες δύο δεκαετίες ανέπτυξαν μια ηγεμονία που βασίστηκε στη μονομερή χρήση δύναμης. Από τη Γρενάδα και τη Λιβύη πιο πριν, ως το Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Γιουγκοσλαβία, κανείς δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει με τα ίδια στρατιωτικά μέσα τη βία των ΗΠΑ (…) Αιφνιδιαστικά, αντιλήφθηκαν ότι δυστυχώς για αυτές, αντίπαλος υπάρχει. Ή, για να είμαστε πιο ακριβής, αντίπαλος δημιουργήθηκε (…) Η έλλειψη ηθικής στην οποία στηρίζονταν οι βομβαρδισμοί της Βαγδάτης ή του Βελιγραδίου, στερεί από την αμερικανική κοινωνία το πεδίο στο οποίο θα μπορούσε να απαντήσει ή να διαχειριστεί τις χθεσινές εγκληματικές ενέργειες».

Πώς τις διαχειρίστηκε; Η ηγεσία των ΗΠΑ πήρε αμέσως απόφαση να τιμωρήσει τους αυτουργούς και αυτούς που τους πρόσφεραν καταφύγιο. Είναι κατανοητό να νιώθει ένα έθνος την ανάγκη -αλλά φυσικά όχι με τον τρόπο που επιλέχθηκε, γράφαμε τις εβδομάδες και τους μήνες που ακολούθησαν. Όχι με τον βομβαρδισμό μιας χώρας, την εισβολή, τη δημιουργία ενός καθεστώτος από μαριονέτες, εκ των πραγμάτων διεφθαρμένο. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να επιβάλεις σε ένα Αφγανιστάν 35 εκατομμυρίων πώς θα ζήσει, μακροπρόθεσμα. Δεν είναι το Σαν Μαρίνο. Με εισβολές, μόνο νέα δεινά μπορείς να δημιουργήσεις.

To εντυπωσιακό ήταν ότι οι ΗΠΑ είχαν πρόσφατο ιστορικό παράδειγμα, να μην ακολουθήσουν: η εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν είχε τρομακτικές συνέπειες για την τότε υπερδύναμη, ακόμα και αν δεν ηττήθηκε σε καμία συμβατική μάχη. Μαζί με το ατύχημα στο Τσερνομπίλ, κόστισε πολύ ακριβά στην οικονομία, το ηθικό του λαού και τη συνοχή του συστήματος. Κι όμως: οι ΗΠΑ επανέλαβαν το ίδιο ακριβώς σφάλμα. Μοιάζει απίστευτο.

Μάλιστα, με το Ιράκ, ενεπλάκησαν σε δύο κατοχές ταυτόχρονα. Γράψαμε και πάλι τότε, στον Η.Α. το 2003, το αυτονόητο: η δημοκρατία δεν εισάγεται σε μια χώρα. Αν κανείς δεν έχει παλέψει για την κατάκτησή της, κανείς δεν θα την υπερασπιστεί, όταν απειληθεί. Πολύ περισσότερο, όταν αυτό που προσφέρεται δεν είναι πραγματική δημοκρατία, αλλά ένα σάπιο και διεφθαρμένο καθεστώς, μια νέα φρουρά αποτελούμενη από δοσίλογους. Κακός με δυο λόγια ο Σαντάμ (και κάθε Σαντάμ), αλλά δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να τον ρίξει, πέρα από τον ίδιο το λαό του. Οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες έπρεπε να έχουν πάρει το μάθημα ήδη από την αποικιοκρατία, αλλά παρόλα αυτά συνέχισαν στη Λιβύη, τη Συρία, σε πολλές χώρες της Αφρικής.

Είναι εντυπωσιακό ότι σήμερα, τα 20 χρόνια απ’ τους δίδυμους πύργους συμπίπτουν με την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, με αυτό ακριβώς το σύνθημα: «δεν γίνεται να χτίζουμε χώρες, δεν γίνεται να χαρίζουμε δημοκρατία». Σωστά. Απαραίτητο βέβαια και το επόμενο βήμα, «οφείλουμε να παλεύουμε για τη δημοκρατία». Η ιστορία είναι μια διαδοχή, ένα συνεχές άνοιξε-κλείσε συνδεδεμένων κεφαλαίων. Αν όμως κάτι μένει σταθερό μέσα μου στα 56 χρόνια βίου, είναι ότι κάθε πολιτικός και κοινωνικός αγώνας που δίνουμε, από το δικαίωμα στην ασφάλιση και σύνταξη ως την υποδοχή των νέων προσφύγων από το Αφγανιστάν, συνδέεται με μια κόκκινη κλωστή με περιστατικά όπως εκείνα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

ΣΠΥΡΟΣ ΓΟΓΟΛΟΣ

«Μα πόσο διαρκεί αυτή η ταινία;»

Είναι αλήθεια ότι κάποια γεγονότα και πρόσωπα επηρεάζουν την πορεία της Ιστορίας είτε είναι η κάθοδος των Δωριέων, είτε ο Κολόμβος, είτε το Περλ Χάρμπορ, είτε οι Δίδυμοι Πύργοι.

Πριν από 20 λοιπόν χρόνια συνέβη ένα γεγονός τη σημασία του οποίου ίσως ακόμη να μην την έχουμε αξιολογήσει επακριβώς. Ο Χάφινγκτον, λίγο πριν τους Δίδυμους Πύργους, είχε μιλήσει για τη σύγκρουση Ανατολής-Δύσης. Η πρώτη αντίδραση μου σ’ αυτό το πολύ σημαντικό γεγονός -αρχικά τουλάχιστον- θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από επιπόλαιη ως γελοία! Έφευγα από σπίτι στο οποίο έκανα μάθημα, για να πάω στο επόμενο και κατά την έξοδό μου, είδα στην τηλεόραση στο σαλόνι τη σκηνή της σύγκρουσης ενός αεροσκάφους στον έναν πύργο του Διεθνούς Κέντρου Εμπορίου στο Μανχάταν. Δεν έδωσα καμία σημασία, δε συνάντησα και κάποιον στο σπίτι που βρισκόμουν, για να με ενημερώσει και έτσι συνέχισα. Σημειωτέον ότι δεν υπήρχαν κινητά με σύνδεση στο διαδίκτυο. Στο επόμενο σπίτι επαναλήφθηκε το ίδιο ακριβώς, όπως και στο επόμενο, μέχρι που γύρισα στο σπίτι μου κατά τις 10 το βράδυ. Μπαίνω λοιπόν στο σπίτι μου και στην τηλεόραση βλέπω πάλι ένα αεροπλάνο να συγκρούεται σε έναν από τους δύο Πύργους. Και τότε αναρωτήθηκα: «Μα πόση διάρκεια έχει τέλος πάντων αυτή η ταινία και πόσα αεροπλάνα ακόμη θα ρίξουν;»

Βέβαια, η πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική και θεωρώ ότι από εκείνη τη στιγμή και μετά η ανθρωπότητα μπήκε σε ένα στάδιο προπαρασκευής μιας ακόμη σύγκρουσης ανάμεσα στο δίπολο Ανατολή-Δύση. Μια προπαρασκευή την οποία όλοι ζήσαμε και θα ζήσουμε πολύ έντονα στα αμέσως επόμενα χρόνια.

Για μένα, η πτώση των Διδύμων Πύργων με τους συμβολισμούς, που εμπεριέχει, αποτελεί την αρχή του τέλους της εποχής της αθωότητας για τις δυτικές κοινωνίες. Τρεις μέρες αργότερα, στις 14/9, βρέθηκα στο Λονδίνο και το διαπίστωσα αμέσως!

ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΖΑΦΕΙΡΗΣ

«Eλάτε να δείτε τι συνέβη στη Νέα Υόρκη»

Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2001. Στο μεγάλο γραφείο του 3^ου ορόφου του κτηρίου #27 στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» που φιλοξενούσε τον αεροπορικό κλάδο πολυεθνικής διεθνών μεταφορών, ήταν μια ημέρα όπως όλες. Οι υπάλληλοι που εργαζόμασταν στις εγκαταστάσεις του μόλις λίγων μηνών νέου αεροδρομίου της Αθήνας, είχαμε την αίσθηση του μεγαλείου και κοσμοπολιτισμού που μας έδινε το πολυβραβευμένο -στη συνέχεια – νέο διεθνές αεροδρόμιο, «κόσμημα» της χώρας. Είχαμε και την αίσθηση του «ανήκειν» σε μια οικογένεια, οι μερικές χιλιάδες εργαζόμενοι σε ένα αυτόνομο και διαλειτουργικό επιχειρησιακό περιβάλλον, φέροντες και την ειδική ταυτότητα με τη φωτογραφία και τα στοιχεία εταιρίας και εργαζομένου.

Όντας περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα υπάλληλος στην πολυεθνική, προσαρμοζόμουν σε αυτή αλλά και στο αντικείμενο που ήταν οι πωλήσεις για εμπορευματικές αεροπορικές μεταφορές. Στην πράξη ήμουν μέλος μιας παγκόσμιας κοινότητας που είχε να κάνει με αεροπορικές μεταφορές.

Λίγη ώρα μετά την τρομοκρατική ενέργεια στους Δίδυμους Πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, η είδηση κυκλοφόρησε στα διεθνή ψηφιακά ΜΜΕ. Κάποιος συνάδελφος είδε την είδηση στο διαδίκτυο και αναστατωμένος φωνάζει «ελάτε να δείτε τι συνέβη στη Νέα Υόρκη». Τότε η πρόσβαση στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ γινόταν μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Μαζευτήκαμε όσοι ήμασταν εκείνη την ώρα στο γραφείο πίσω από την οθόνη του. Αυτό που βλέπαμε δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε. Πώς έγινε και έπεσε ένα μεγάλο αεροσκάφος πάνω σε κτήριο; Οφείλεται σε ανθρώπινο ή μηχανικό λάθος; Ακόμη δεν είχε γίνει γνωστό ότι πρόκειται για τρομοκρατική επίθεση. Σε λίγο είδαμε ότι και 2^ο αεροσκάφος έπεσε στον άλλο Πύργο. Στο γραφείο επικράτησε μεγάλη αναστάτωση. Πλέον καταλαβαίναμε ότι δεν ήταν τυχαίο γεγονός. Κάτι άλλο συνέβαινε. Είχαμε όλοι παρατήσει τις δουλειές μας και είχαμε συντονιστεί σε μεγάλους διεθνείς ιστότοπους που μεταδίδανε το γεγονός. Θυμάμαι ακόμη το «μούδιασμα» που νιώθαμε από την αδυναμία μας να το συνειδητοποιήσουμε. Ως μέλη του κλάδου των αεροπορικών μεταφορών, εντός του αεροδρομίου και βλέποντας από τα μεγάλα παράθυρα τις προσγειώσεις και απογειώσεις των αεροσκαφών, γκρεμιζόταν απότομα ο κόσμος μας. Στην καρδιά της μεγάλης παγκόσμιας υπερδύναμης συνέβαινε ένα ασύλληπτο γεγονός το οποίο οδήγησε στην κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων και στον στιγμιαίο θάνατο χιλιάδων ανθρώπων! Μαζί κατέρρευσαν και κάποιες σταθερές που είχαμε για την ασφάλειά μας στον δυτικό κόσμο και αναδύθηκε μια έντονη αβεβαιότητα η οποία ανανεώνεται μέχρι και σήμερα με διάφορα τρομοκρατικά γεγονότα.

Είκοσι χρόνια μετά, η κατακερματισμένη παγκόσμια κοινότητα έχει πολλά ακόμη να κάνει για να αισθάνονται οι πολίτες όλου του κόσμου πιο ασφαλείς.

ΠΑΝΟΣ ΖΩΗΣ

Κάπου στις 11/9/01

Το πρωί της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, αφού τράβηξα με πόνο το φερμουάρ του σάκου μου, άφηνα πίσω το κάμπινγκ του νησιού. Εξάλλου, το νησί με έδιωχνε. Οι τουρίστες λιγοστοί και οι ντόπιοι να καταπιάνονται με δουλειές που φώναζαν χειμώνα.

Με τον βαρύ σάκο στην πλάτη πήρα την ανηφόρα για τη στάση του λεωφορείου, που θα με κατέβαζε στο λιμάνι.

Στη στάση βρήκα άλλους τέσσερις. Τους χαιρέτησα βαριεστημένα και ανταπέδωσαν τον χαιρετισμό εγκάρδια και με χαμόγελο που έδειχνε απόλυτη ικανοποίηση. Ίσως, σκέφτηκα, να πέρασαν πολύ καλά, τόσο καλά που θα τους κρατήσει η χαρά όλον το χειμώνα. Κι όμως, στη στάση, αιωρούταν η αβεβαιότητα μέσα σε μια συνθήκη χαιρεκακίας. Τα γελάκια των τεσσάρων, μαζί με λέξεις επιδοκιμασίας, με έκαναν να νιώσω άβολα, χωρίς να ξέρω σε τι αναφέρονταν. Μόνο το όνομα Μπιν Λάντεν κάτι μου θύμισε.

Το λεωφορείο, ακολουθώντας τους φθινοπωρινούς ρυθμούς του νησιού, πλησίασε τη στάση ήσυχα, μας υποδέχτηκε και ξεκίνησε το ίδιο ήσυχα για το λιμάνι πάνω στον κατηφορικό, φιδίσιο δρόμο.

Κάθισα κοντά στον οδηγό που πάλευε να ακούσει ειδήσεις στο ραδιόφωνο από μια γυναικεία φωνή που χανόταν στους ήχους των παρασίτων. Με τον οδηγό ανταλλάσσαμε λίγα λόγια τις μέρες που βρισκόμουν στο νησί μιας και το λεωφορείο ήταν το βασικό μου μεταφορικό μέσο. Εκείνο το πρωινό έδειχνε βλοσυρός, φοβισμένος, χαμένος σε σκέψεις και ούτε που με κατάλαβε.

Μετά από μερικές στροφές, όταν ο δρόμος έγινε μια ευθεία, με τη θάλασσα στα αριστερά του, η γυναικεία φωνή πετάχτηκε καθαρή μέσα από τα πλαστικά ηχεία, αλλά πνιγμένη σε έναν αγχώδη λυγμό. Ο οδηγός άνοιξε την ένταση της φωνής, αλλά η εκφωνήτρια σα να επιδίωκε να κρατήσει χαμηλά έναν δραματικό αιφνιδιασμό, μιλούσε ξέπνοα. Αεροπλάνα, Δίδυμοι Πύργοι, Μανχάταν, ενώ λέξεις συμπόνιας έβγαιναν από το στόμα του οδηγού.

Οι μισογκρεμισμένοι ανεμόμυλοι και λίγο πριν το λιμάνι, το εγκαταλειμμένο κτήριο των λουτρών με την οροφή πεσμένη και τους τοίχους έτοιμους να καταρρεύσουν ήταν οι τελευταίες εικόνες μιας γοητευτικής φθοράς που συγκράτησα.

Μέσα στο πλοίο, όμως, γινόταν πόλεμος. Οι κατάσπαρτες τηλεοράσεις μετέφεραν ένα απόκοσμο σκηνικό διαλύοντας τις απορίες μου. Σε συνεχείς επαναλήψεις, με πλάνα από διαφορετικές γωνιές όχι μόνο βλέπαμε αλλά και βιώναμε την τραγωδία σαν σε βιντεοπαιχνίδι. Μια τραγωδία γνωστή πια ως «11η Σεπτεμβρίου».

Μην αντέχοντας κάθισα στον άδειο από τηλεοράσεις και κόσμο διάδρομο του πλοίου. Από τον σάκο έβγαλα τις φωτογραφίες που τύπωσα στο νησί. Ένα αγόρι να ψαρεύει ανέμελο στην προβλήτα, τον ήλιο να δύει ανάμεσα σε κοφτερούς βράχους κάνοντάς τους να λάμπουν σαν σπάνια πετρώματα, αρκετά γερασμένα, γελαστά πρόσωπα γεμάτα αισιοδοξία, ελπίζοντας- μπορεί μάταια- πως η ομορφιά πάντα θα νικά τη φρίκη.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΩΥΣΗΣ

«Αποκλείεται»

Η εβδομάδα αναμενόταν φορτωμένη: Την Τρίτη, τα μέλη της διεύθυνσης της εταιρείας μας, της Business Objects, η οποία είχε ιδρυθεί το 1990 στο Παρίσι, θα συναντιόμασταν σε ξενοδοχείο για να προγραμματίσουμε τις μελλοντικές μας δραστηριότητες. Αργότερα θα υποδεχόμασταν έναν γάλλο υπουργό σε επίσκεψη του στο Silicon Valley. Η εταιρεία μας ήταν η πλέον επιτυχημένη στην ιστορία της γαλλικής βιομηχανίας λογισμικού.

Φεύγοντας από το σπίτι, άκουσα στο ραδιόφωνο ότι αεροπλάνο χτύπησε έναν από τους πύργους στο Μανχάταν. Δεν έδωσα σημασία.

Όταν έφτασα στο ξενοδοχείο, βρήκα τους συνεργάτες μου μπροστά στην τηλεόραση. Δεύτερο αεροπλάνο είχε χτυπήσει τον άλλο πύργο. Ξέραμε πλέον πως πρόκειται για τρομοκρατική ενέργεια.

Αρχίσαμε την συνεδρίαση, αλλά μας διέκοψαν κλήσεις από συγγενείς: «Κατέρρευσε ένας πύργος», είπε κάποιος. «Αποκλείεται», σκέφτηκα. Ανάψαμε την τηλεόραση και είδαμε τον δεύτερο πύργο να καταρρέει.

Θυμήθηκα τον Ιάσωνα, φίλο από το γυμνάσιο στην Αθήνα και συμφοιτητή στο ΜΙΤ ο οποίος ήξερα πως είχε γραφείο στους πύργους. Τρέμοντας, πληκτρολόγησα τον αριθμό του. Μεγάλη ανακούφιση όταν απάντησε! «Πού είσαι;» ρώτησα. Σε ταξίδι εκτός Νέας Υόρκης. Κλείσαμε γρήγορα για να μπορέσει να απαντήσει και σε άλλους που του τηλεφωνούσαν.

Την ίδια τύχη δεν είχε ο Patrick Quigley, που πήρε εκείνο το πρωί την πτήση 175 της United από τη Βοστώνη στο Λος Άντζελες. Αμερικανός κορεατικής καταγωγής, εργαζόταν στην εταιρεία Price Waterhouse. Είχαμε γνωριστεί σε ένα πάνελ σε δημόσια εκδήλωση λίγους μήνες πριν. Ήταν συμπαθέστατος και γνώστης του αντικειμένου της συζήτησής μας. Μου μίλησε μετά για το καινούργιο του σπίτι στο Wellesley της Μασαχουσέτης, όπου ζούσε με τη σύζυγο του Patricia, έγκυο τότε με τη Leah, και την εξάχρονη κόρη τους Rachel. Το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε καταστράφηκε χτυπώντας τον νότιο πύργο. Τον θάνατο του έμαθα λίγες μέρες μετά. Ένας συνεργάτης μου, που τον ήξερε καλά, ήρθε στο γραφείο άυπνος με τα μάτια πρησμένα και μου είπε: «Όλη νύχτα έβλεπα τον εαυτό μου στη θέση του Patrick κοιτάζοντας τον πύργο να πλησιάζει, καθώς το αεροπλάνο έστριβε πριν συγκρουστεί».

Στο μνημόσυνο που έγινε εκείνο το Σάββατο στο σχολείο της γειτονιάς, κάτω από τον άδειο από αεροπλάνα και ασυνήθιστα ήσυχο ηλιόλουστο καλιφορνέζικο ουρανό, αγκαλιάσαμε τα παιδιά μας και θρηνήσαμε τους νεκρούς μαζί με την αφγανικής καταγωγής δασκάλα της πεντάχρονης κόρης μου (ο γιος μου ήταν τότε τριών μηνών – ηλικίες αντίστοιχες με τα ορφανά πλέον παιδιά του Patrick). Δεν υπήρχε κανείς γύρω μας που να μην ήξερε κάποιον που σκοτώθηκε. Ο γάλλος υπουργός, τον οποίο θα συναντούσαμε, δεν έφτασε ποτέ στην Αμερική, το αεροπλάνο που τον μετέφερε επέστρεψε στο Παρίσι.

Τα παιδιά του Patrick, όπως και τα δικά μου, είναι τώρα εικοσάχρονα και εικοσιπεντάχρονα. Εύχομαι να είναι καλά για να τον τιμήσουν σήμερα. Η αφγανή δασκάλα της κόρης μου θρηνεί και πάλι τώρα τη χώρα της καταγωγής της.

ΤΙΤΙΚΑ ΤΖΑΛΛΑ

Ground Zero

Έχω «πειράξει» στη μνήμη μου δύο μάλλον τρομακτικές στιγμές της ζωής μου. Στην πρώτη, ήμουν μικρή και για χρόνια πολλά δεν θυμόμουν αν συνέβη 30 ή 31 ενός μήνα. Η δεύτερη αφορά την πτώση των Δίδυμων Πύργων. Νομίζω πάντα ότι είναι Δευτέρα πρωί και μόλις έχω ξυπνήσει. Το τελευταίο μόνο ισχύει. Έχω σηκωθεί από μεσημεριανό ύπνο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, ανοίγω βαριεστημένα να χαζέψω στην τηλεόραση, ενώ προηγούμενα βοηθούσα την αδερφή μου να διαλέξει τραγούδια για το πάρτι του γάμου της, που θα γινόταν δυο μέρες μετά. Η τελευταία όμορφη εικόνα που έχω φυλάξει, πριν τα στιγμιότυπα από την πρόσκρουση των αεροπλάνων στους δυο πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου χωρίσουν για πάντα τη ζωή μας στα δύο -στο πριν και το μετά- είναι η ήρεμη θάλασσα του λιμανιού της Ερμούπολης, όπως φαινόταν στο βάθος από το μπαλκόνι του δωματίου μου.

Και μετά όλα γίνονται καταιγιστικά, ασπρόμαυρα και συγκεχυμένα: πυκνός καπνός, φωνές, σκόνη, μικρές μαύρες κουκίδες να πέφτουν από ύψος αμέτρητο που στην αρχή νομίζαμε ότι είναι αντικείμενα, αργότερα διαπιστώσαμε τραγικά ότι ήταν απεγνωσμένοι άνθρωποι. Τις επόμενες μέρες μάθαμε τα ονόματά τους, είδαμε τα πρόσωπά τους σε χαρούμενες οικογενειακές στιγμές, ακούσαμε τα τελευταία λόγια τους λίγο πριν πεθάνουν.

Και για τα επόμενα 20 χρόνια, οι εικόνες και οι ζωές μας δεν πήραν ποτέ εξ ολοκλήρου πίσω το χρώμα τους. Οι πύργοι – σύμβολο της Νέας Υόρκης αφαιρέθηκαν από όλες τις ταινίες και τα σίριαλ, ένα κλιμακούμενο αίσθημα ανασφάλειας κυρίευσε την καθημερινότητά μας, χώρες μακρινές και ελάχιστα γνωστές έγιναν περισσότερο ή λιγότερο απειλητικές, στον πόλεμό τους ανακατευτήκαμε μας έπεφτε δεν μας έπεφτε λόγος, μία σειρά τρομοκρατικών ενεργειών σε βάρος της Δύσης έκανε τα ταξίδια μας πιο φοβισμένα, τους ανθρώπους περισσότερο επιφυλακτικούς, ένα συχνά αόριστο σχέδιο συνωμοσίας διαρκώς εξυφαίνεται, αποκαλύπτεται και πάλι από την αρχή σε βάρος ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου. Τα δυστοπικά τοπία της επόμενης της καταστροφής μέρας στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας γίνονται εικόνες των ρεπορτάζ στα δελτία ειδήσεων. Το Σημείο Μηδέν (Ground Zero), εκεί που άλλοτε υψωνόταν τα επτά κτίρια του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, μεταφέρεται στο Αφγανιστάν, στο Χαλέπι, τη Δαμασκό και την Παλμύρα. Στα γραφεία του Charlie Hebdo, στο Βερολίνο, τη Νίκαια, το Μπατακλάν και την Κωνσταντινούπολη.

«Τίποτε δεν θα είναι ξανά το ίδιο», προειδοποιούσαν και επαναλάμβαναν όλοι στην τηλεόραση, τις εφημερίδες και το διαδίκτυο, μετά το πρώτο σοκ και το μεγάλο κόμπιασμα των ζωντανών συνδέσεων εκείνες τις φρικτές μέρες του Σεπτεμβρίου. Δεν είχαν άδικο. Οι ζωές μας άλλαξαν δραματικά και πήραν έναν δρόμο χωρίς γυρισμό, γεμάτο φόβο, θυμό και δυσπιστία, που εκφράζονται πια απροκάλυπτα και απροσχημάτιστα.

ΘΥΜΙΟΣ ΤΖΑΛΛΑΣ

Δίδυμοι Πύργοι: η πρώτη φορά

Στους δίδυμους πύργους ήμουν στην εφημερίδα. Είχαμε μια μικρή τηλεόραση ψηλά στον τοίχο και παρακολουθούσαμε.

Θυμάμαι, πιο χαρακτηριστικά απ’ όλα, την αβεβαιότητα ότι τα αεροπλάνα μπορεί και να ήταν περισσότερα, ίσως δεκάδες, μία επιδρομή στην Αμερική που δεν ξέραμε πόσο θα διαρκούσε. Το βράδυ προσπαθήσαμε να βρούμε τον τίτλο για την πρώτη σελίδα, και νομίζω ήταν: «ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος». Μπορώ να μπω και να το κοιτάξω για να βεβαιωθώ, αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος ότι είναι αυτό. Η εφημερίδα είναι τοπική, εννιά στους δέκα τίτλους αφορούν τα Γιάννενα, και είναι κάπως παράδοξο ότι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στη μνήμη μου πρωτοσέλιδα περιγράφει την Αμερική.

Με κάποιο τρόπο πέσαμε και στα δύο έξω. Πρώτον, δεν υπήρχαν περισσότερα αεροπλάνα. Ο αριθμός των νεκρών είναι ασύλληπτος, αλλά η επίθεση δεν είχε συνέχεια. Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μεμονωμένο περιστατικό. Σε ένα ντοκιμαντέρ, που παίζει αυτές τις μέρες στο BBC, ρωτάνε τον Μπους αν θεωρεί ότι χειρίστηκε καλά την 11η Σεπτεμβρίου και ο πρώην πρόεδρος λέει αυτό ακριβώς: ότι έκτοτε δεν έγινε καμία άλλη επίθεση σε αμερικανικό έδαφος.

Δεύτερον, ο κόσμος ναι πράγματι άλλαξε, όχι όμως με τον ανεπανάληπτα δραματικό τρόπο που υπονοούσε το πρωτοσέλιδο. Έκτοτε ήρθαν και άλλες ανήκουστες καταστροφές, όπως η οικονομική κρίση του 2011 ή ο κορωνοϊός τώρα. Το 2001 νιώσαμε επίσης την Αμερική απροστάτευτη, και μαζί της και εμάς τους ίδιους -όσους τέλος πάντων θεωρούσαν ότι οι ΗΠΑ ήταν η πλέον αξιόπιστη υπερδύναμη στον κόσμο. Αλλά μήπως δεν νιώσαμε ακόμη μεγαλύτερη απειλή με την εμφάνιση του Τραμπ το 2016 στον Λευκό Οίκο;

Είναι λοιπόν κάτι άλλο που μας συνδέει με τους δίδυμους πύργους και μας κάνει να ρωτάμε ο ένας τον άλλον πού ακριβώς ήμασταν εκείνη τη μέρα. Δεν κάνουμε την ίδια ερώτηση στους εαυτούς μας για την ημέρα που ο Παπανδρέου έκανε το διάγγελμα στο Καστελόριζο ή για το βράδυ που ο Τραμπ βγήκε πρόεδρος. Δεν το κάνουμε ούτε με άλλες τραγικές επιθέσεις, πολύ πιο κοντά στη γειτονιά μας, όπως το Μπατακλάν.

Πιθανώς η 11η Σεπτεμβρίου να ήταν η πρώτη μεγάλη καταστροφή μετά από μία μακρά περίοδο «αμεριμνησίας», όταν το πιο δραματικό γεγονός στην ανθρωπότητα είχε θετικό πρόσημο: η πτώση του τείχους Βερολίνου. Δεν σημαίνει ότι το 2001 μπήκαμε σε μία σκοτεινή περίοδο, αφού τα τελευταία 20 χρόνια είχαν τα πάνω και τα κάτω τους, και ο κόσμος συνέχισε να προοδεύει. Ίσως όμως η 11η Σεπτεμβρίου να είναι το σημείο που συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε εξίσου ευάλωτοι σε παράλογες καταστροφές με τις γενιές που έζησαν πολέμους. Βρεθήκαμε για πρώτη φορά σε ένα σημείο στο οποίο νομίζαμε ότι ο δυτικός κόσμος δεν θα επιστρέψει ποτέ. Δυστυχώς έκτοτε μας δόθηκαν και άλλες ευκαιρίες να νιώσουμε το ίδιο, αλλά πάντα θα θυμόμαστε την πρώτη φορά.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΦΛΟΥΔΑΣ

Ενός κακού… μύρια έπονται

Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 ήταν η μέρα που σόκαρε τον πλανήτη. Μια μέρα που ο εφιάλτης της τρομοκρατίας άλλαξε τον ρου της ιστορίας και τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων.

Θυμάμαι την ώρα του πρώτου τρομοκρατικού χτυπήματος, μόλις είχα επιστρέψει στο σπίτι και, επειδή τότε το ίντερνετ δεν ήταν βασικός τρόπος ενημέρωσης, άνοιξα την τηλεόραση. Μόλις η εικόνα της καταστροφής «έπεσε» στην οθόνη ως έκτακτη είδηση, κάλεσα ένα φίλο για να μιλήσουμε. Η αντίδρασή του, αρχικά, ήταν κωμική. Ίσως γιατί δεν πίστευε αυτό που του έλεγα, ίσως γιατί τον ενόχλησα στη γιαννιώτικη μεσημεριανή σιέστα του. Όταν όμως άνοιξε και εκείνος την τηλεόρασή του, είδαμε ταυτόχρονα σε ζωντανή μετάδοση το δεύτερο τρομοκρατικό χτύπημα. Τότε «παγώσαμε» και οι δυο.

Για μένα όμως η 11η Σεπτεμβρίου συνδέεται με κάτι ακόμα. Τη μέρα εκείνη «γεννήθηκαν» και θεωρίες συνωμοσίας που τροφοδοτούνται μέχρι σήμερα.

Η 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους απανταχού συνωμοσιολόγους με τις βασικότερες θεωρίες να αναφέρουν ότι η επίθεση ήταν οργανωμένη από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, ότι τα αεροπλάνα δεν ήταν αεροπλάνα αλλά πύραυλοι, ότι οι Εβραίοι είχαν ειδοποιηθεί από τις μυστικές υπηρεσίες τους να μην πάνε εκείνη την ημέρα για δουλειά, ότι οι αεροπειρατές δεν πέθαναν, ότι οι δαίμονες ήταν υπεύθυνοι και τόσες άλλες.

Επειδή όλοι μας, ιδιαίτερα τον τελευταίο 1,5 χρόνο, έχουμε βρεθεί σε συζητήσεις, που είτε απροκάλυπτα είτε συγκαλυμμένα οι θεωρίες συνομωσίας διεκδικούν χώρο, έφτιαξα ένα «παιχνίδι ερωτήσεων» που με βοηθάει να αποφεύγω και τις όποιες εντάσεις αλλά και να διασκεδάζω. Αν βρεθώ σε συζητήσεις περί εμβολίων και λοιπών δαιμονίων, ρωτάω τον συνομιλητή μου αν πιστεύει ότι οι Εβραίοι ήταν ή όχι εκείνη την ημέρα στους Δίδυμους πύργους. Αν η απάντηση είναι «οι Εβραίοι δεν βρίσκονταν στους Δίδυμους Πύργους», τότε η όποια προσπάθεια επικοινωνίας διακόπτεται.

Οι τραγικές στιγμές που αλλάζουν την ανθρωπότητα, όπως εκείνη η ημέρα, όπως αυτές που ζούμε σήμερα, δεν «έρχονται» ποτέ μόνες τους, συνοδεύονται και από θεωρίες συνωμοσίας τις οποίες αν αφήσουμε να ριζώσουν εξαπλώνονται ταχύτατα.