Οι ουρές, που είχαν σχηματιστεί στην είσοδο του υπαίθριου θεάτρου της ΕΗΜ μισή ώρα πριν την προγραμματισμένη ώρα έναρξης της παράστασης, δεν άφηναν κανένα περιθώριο για αμφιβολία. Το θέατρο θα γέμιζε και ενδεχομένως τα πωλούμενα εισιτήρια θα ξεπερνούσαν τα προβλεπόμενα (ελέω covid – 19 και αποστάσεων) 1.750. Ο κόσμος, που συγκεντρωνόταν στο ταμείο ή στην είσοδο, δεν ήταν μόνο οι συνήθεις ύποπτοι που συναντάμε κάθε φορά στις παραστάσεις, αλλά ετερόκλητοι θεατές κάθε λογής. Ήταν προφανές ότι είτε είχαν συγκλονιστεί από την «Κατερίνα» της Λένας Παπαληγούρα σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη και ανέμεναν έναν συγκλονισμό ακόμη, είτε είχαν μια τελευταία ευκαιρία να δουν επί σκηνής την αγαπημένη τους τραγουδίστρια Χάρις Αλεξίου –σε διαφορετικό από τα συνηθισμένα ρόλο, καθώς η ίδια έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση. Κάπου πρέπει να πήρε το μάτι μας και ένα λαμέ αμάνικο μπλουζάκι να ψάχνει τη θέση του μέσα στον κόσμο και να στραφταλίζει, πιθανά η κάτοχός του περίμενε η θεά Αθηνά να πει το «Θεός αν είναι» και όχι τον μονόλογο κάθαρσης στο τέλος. Να ήρθαν κάποιοι και για τον Ψαρρά ή τον Δαδακαρίδη; Μπορεί. Δεν θα μάθουμε ποτέ…
Στην ουρά στο ταμείο, δυο νεαροί μπροστά μας ήταν πολύ ανήσυχοι, σχεδόν θορυβημένοι. Μα είναι δυνατόν να πηγαίνουν σε παράσταση την οποία σκηνοθετεί ο Γιώργος Νανούρης, χρόνια συνεργάτης του κατάπτυστου και ακατανόμαστου σκηνοθέτη που έχει από τον Φεβρουάριο προφυλακιστεί και κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση ανήλικων αγοριών, απορούσαν με τον εαυτό τους. Και η Χαρούλα Αλεξίου; Τώρα θυμήθηκε να συνεργαστεί μαζί του; Κρίμα τόσο σπουδαία αοιδός… Προφανώς όλοι όσοι έχουν συνεργαστεί με κακοποιητές, γνώριζαν τα ανομήματά τους και σιωπούσαν, συνεπώς τώρα είναι ένοχοι ενώπιον θεών και ανθρώπων (κυρίως ανθρώπων). Μέχρι να ανοίξουν το πορτοφόλι τους, έξαλλοι ήταν με τον σκηνοθέτη και πολύ αμφισβητούσαν την ποιότητα του καλλιτεχνικού προϊόντος, ώσπου η θεία δίκη, σχεδόν στον φυσικό της χώρο, έκανε την εμφάνισή της. Τελείωσαν στην προπώληση τα μειωμένα εισιτήρια για φοιτητές. Θα έπρεπε για το αμφιλεγόμενο και σχεδόν μιαρό έργο «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» να δώσουν πέντε ευρώ παραπάνω. Τα έδωσαν και σώπασαν…
Εντός του θεάτρου οι θεατές έψαχναν να βρουν να καθίσουν. «Κρατήστε μία θέση κενή από τον διπλανό άγνωστό σας θεατή», επαναλάμβανε ευγενικά η κοπέλα που έλεγχε τα εισιτήρια. Αρκετοί την άκουσαν. Ας ευχηθούμε όλοι όσοι ήταν πολύ κοντά, να ήταν και γνωστοί μεταξύ τους. Αυτή τη φορά εμείς προσωπικά με κανέναν δεν μαλώσαμε, επειδή δεν φορούσε τη μάσκα του ή δεν κρατούσε αποστάσεις. Ωστόσο στις θέσεις πάνω από μας, ένας νέος άντρας επέπληττε τη μεγαλύτερη σε ηλικία άγνωστή του γυναίκα, επειδή δεν φορούσε μάσκα. Ήταν εμβολιασμένη, αντέταξε εκείνη εμφανώς προσβεβλημένη, και μάλιστα θυσιάστηκε, μάθαμε καθώς φώναζε, για να είμαστε όλοι εμείς υγιείς. Πουθενά, επέμενε, δεν λέει ότι στους υπαίθριους χώρους είναι υποχρεωμένοι όσοι εμβολιάζονται να φορούν μάσκα. Υπάρχει συνωστισμός, επιβάλλεται, επέμενε ο άντρας, που σώπασε αμέσως μετά για λίγο, αλλά επανήλθε, καθώς τον έπνιγε το δίκιο: «Κι αν θέλετε να μάθετε, κι εγώ έκανα θυσίες», ομολόγησε βροντερά και συμπλήρωσε: «γιατί εμβολιάστηκα με AstraZeneca». Τραγωδία, πριν καν αρχίσει.
Χωρίς φώτα στην πλατεία
Κι όταν τα φώτα χαμήλωσαν και αγαλλίασε η ψυχή μας από τον φωτισμό της σκηνής, την Παπαληγούρα στο θεατρικό είδος που της ταιριάζει ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο και έναν χορό με πραγματικά καλλίφωνες γυναίκες που βαστούσαν τις χοές και έψελναν συγκινητικά και πρωτόγνωρα, η νέα τάση στην απόδοση της τραγωδίας έκανε τρομακτικά την εμφάνισή της: το χειλόφωνο. Και σάρωσε και επιμέρους αδίκησε (όπως και στις Βάκχες) τις ερμηνείες. Φωνές που ακούγονταν δυνατά, αλλά έχαναν την εσωτερικότητά τους, αχρείαστα μεγάλη ένταση, σπαραγμοί που οριακά δεν γίνονταν ενοχλητικοί, εκκωφαντικοί θόρυβοι, ήχοι αφύσικοι και αταίριαστοι με το κείμενο και τη νοερή σύμβαση, την οποία κάνει ο θεατής που πηγαίνει να δει μια τραγωδία, με τον ηθοποιό, που ανέλαβε να την αναπαραστήσει. Η Ιφιγένεια της Παπαληγούρα όμως κράτησε πολύ ψηλά το επίπεδο της παράστασης, είχε στιγμές συγκλονιστικές κι άλλες κατεβασμένες, στο σύνολο της έδινε την εντύπωση ότι κινούταν άνετα σε έναν χώρο φυσικό με ένα κείμενο που ξέρει πώς να το υπηρετεί. Παράταιρα μετέωρος με άστοχα βεβιασμένη περπατησιά, περισσότερο θυμωμένος και λιγότερο τραγικός ο Ορέστης του Σαράντη, ήταν πολύ δυνατός και παρών στην αναμφισβήτητη ερμηνευτική του δεινότητα μόνο όταν δεν κινούταν. Πειστικός ο Πυλάδης του Αλειφερόπουλου, αξιοπρεπής ο αγγελιοφόρος του Δαδακαρίδη. Η ερμηνεία του Ψαρρά, στον ρόλο του βάρβαρου βασιλιά Θόα, οριακή, επιτηδευμένα άγρια, γι’ αυτό και μερικές φορές αταίριαστα (πιθανά και ακούσια) αστεία. Η Αλεξίου, που στην καλλιτεχνική της πορεία δεν ερμήνευσε ρόλους αλλά τραγούδια, ήταν μια καλή Αθηνά, καλύτερη από φτασμένες ηθοποιούς που έχουμε δει σε τραγωδίες να υπερβάλουν εξεζητημένα. Και ο χορός ήταν μαγικά λυρικός μέσα στην απλότητα και την ομορφιά του, πολύ δεμένος, ίσως –μαζί με την Παπαληγούρα- το καλύτερο κομμάτι της παράστασης, εξαιρετική ομοίως και αληθινή η σχέση του επί σκηνής με την Ιφιγένεια –το ίδιο κι εκείνης μαζί του.
Στη διάρκεια της παράστασης, όμως, γίναμε μάρτυρες κι άλλης μιας νεόφερτης μόδας. Εκεί που επιμέναμε να μην παίρνουν μαζί τους οι γονείς πολύ ανήλικα τέκνα σε τέτοια θεατρικά έργα, βρεθήκαμε με θεατές που, για έναν πάρα πολύ ακατανόητο λόγο, φέρνουν μαζί τους… τα σκυλιά τους. Το είδαμε στη Γυναίκα της Ζάκυνθος τις προάλλες, καθώς στην αρχή της παράστασης ένα μικρόσωμο σκυλί, που καθόταν με την κυρία του στην πρώτη σειρά μάλιστα, άρχισε να γαυγίζει στην πρωταγωνίστρια (απομακρύνθηκε διακριτικά και ησύχως από το αφεντικό του, που επέστρεψε λίγα λεπτά αργότερα χωρίς αυτό). Το ξαναζήσαμε και χθες, όταν από κάπου ψηλά ένα μάλλον μεγαλύτερο σε όγκο τετράποδο (αν κρίνουμε από τη φωνή του) γαύγισε (αυτή τη φορά ευτυχώς άπαξ). Καλή (ενίοτε και απαραίτητη) η συχνή και πάντα συνεπής παρουσία του γκιώνη σε όσες παραστάσεις έχουμε πάει φέτος στην ΕΗΜ, ταιριαστή πολύ συχνά με αρκετές στιγμές των θεατρικών έργων που παρακολουθούμε, αλλά το σκυλί ειλικρινά αδυνατούμε να αντιληφθούμε ποια θέση έχει ανάμεσα στους θεατές να διακόπτει την παράσταση. Δεν φταίει ασφαλώς εκείνο. Δεν φανταζόμαστε ότι απαίτησε να δει την Ιφιγένεια ή τον Διοσύνιο Ιερομόναχο.
Στο τέλος
Μετά τη βαθιά τελευταία υπόκλιση των πρωταγωνιστών κι ενώ ο κόσμος τους χειροκροτούσε παρατεταμένα (λίγο παραπάνω την Αλεξίου), η Λένα Παπαληγούρα αφιέρωσε την παράσταση στη μεγάλη κυρία του θεάτρου και σπουδαία δασκάλα πολλών νέων καλλιτεχνών Μάγια Λυμπεροπούλου, που έφυγε χθες από τη ζωή. Έντονα φορτισμένη και με μάτια βουρκωμένα την αποχαιρέτησε ζητώντας από τους θεατές να χειροκροτήσουν τη σημαντική ηθοποιό στο κατευόδιό της. Δεν ξέρουμε μόνο –και δεν θα μάθουμε και ποτέ για καμιά παράσταση είτε στην ΕΗΜ, είτε στη Δωδώνη- αν το όρθιο πλήθος είχε σηκωθεί από τη θέση του για να τιμήσει τους πρωταγωνιστές και τη Μάγια Λυμπεροπούλου, ή γιατί βιαζόταν να φύγει, για να γλιτώσει τον συνωστισμό και την καθυστέρηση στην έξοδο. Άλλη μια πολύ κακή μας συνήθεια, που μάλλον χειροτέρεψε τώρα με την πανδημία και τον φόβο της νόσησης.
Τελευταία αφήσαμε μια ελπιδοφόρα εικόνα. Ένα 14χρονο κορίτσι κοντά μας, που κατ’ αρχάς ήρθε να δει τραγωδία (γεγονός από μόνο του αισιόδοξο, πόσω μάλλον τη στιγμή που συνοδευόταν κι από άλλους δύο συνομήλικούς της), έκανε μια διακριτική και ευγενική παρατήρηση στον άγνωστο διπλανό της θεατή να φορέσει ξανά τη μάσκα του, που την είχε χαμηλώσει. Χωρίς φωνές, θυσίες, ένταση. Κι εκείνος σιωπηλά την ξαναφόρεσε.
Γεμάτη από κάθε άποψη παράσταση, είχε απ’ όλα -στο παρασκήνιο και στο προσκήνιο. Θυμηθήκαμε παλιές μας συνήθειες, ανακαλύψαμε καινούριες. Είδαμε εξαιρετικές ερμηνείες, μας κακοφάνηκαν άλλες. Είναι όλη αυτή η μαγεία του θεάτρου (ακόμη και με τα στραβά ή τα παραλειπόμενά του) που εμείς οι θεατρόφιλοι αναζητάμε να ζήσουμε κάθε φορά. Και ανυπομονούμε μέχρι την επόμενη στιγμή που θα συμβεί εντός και εκτός σκηνής.
