Το ταξίδι μιας συγκεκριμένης κατηγορίας υλικών στους ωκεανούς, από τη Δύση στην Ασία, εκπλήσσει τον μη εξοικειωμένο. Πρόκειται για εκατομμύρια τόνους από ανακυκλώσιμα (χαρτί, πλαστικό, συσκευές) που μεταφέρονται κάθε χρόνο σε φορτηγά πλοία. Γιατί; Πρώτες ύλες είναι, έχουν αξία, πωλούνται -ως εδώ φαινομενικά καλά.
Τα παράδοξα ξεκινούν όταν η αγορά δεν μπορεί να τα αξιοποιήσει σε καλές τιμές. Δεν συμβαίνει με όλα. Για παράδειγμα, η αγορά είναι «καλή» για το αλουμίνιο, το χαρτί ή τα πλαστικά μπουκάλια αλλά όχι για τα κεσεδάκια, πολλές πλαστικές συσκευασίες τροφίμων και εξαρτημάτων και άλλα. Αυτά, φτιαγμένα από διαφορετικά πολυμερή ανακυκλώνονται δύσκολα ή και καθόλου. Έτσι, μένουν στα αζήτητα στις πλούσιες χώρες και δεδομένου ότι δεν χωράνε ούτε στους ΧΥΤΑ οδηγούνται εδώ και χρόνια στην Ασία με αμοιβή «ξεφορτώματος» και όχι ως αγαθά (δηλ. «σε πληρώνω να τα πάρεις και κάνε τα ό,τι θες»). Είναι όμως πλέον τόσο μεγάλες οι ποσότητες, που οι πόρτες άρχισαν να κλείνουν.
Τα στοιχεία: από τις πλούσιες χώρες της δυτικής Ευρώπης, από ΗΠΑ, Καναδά, Μεξικό αλλά και Ιαπωνία – Αυστραλία την τελευταία 20ετία έχουν εξαχθεί στην Κίνα πολλές δεκάδες εκατομμύρια τόνοι τέτοιων υλικών! Όμως η Κίνα έκλεισε πρώτη την πόρτα (Ιαν. 2018) και σταδιακά αυτό κάνουν Μαλαισία, Ινδία, Βιετνάμ και Ταϊλάνδη παρά το γεγονός ότι η Δύση πληρώνει όσο όσο.
Σε εκατοντάδες αποκαλυπτικές φωτογραφίες και άρθρα στο δίκτυο φαίνεται η τύχη αυτών των υλικών: ορθώνονται σε αχανείς λόφους, ύψους δεκάδων μέτρων, ανάμεσα σε φοινικόδεντρα και παραλίες. Δεν γίνεται στα αλήθεια ανακύκλωση εκεί, όλο αυτό δεν είναι παρά προκάλυψη για να βγάλει αέρα κάποιος «επιχειρηματίας» που κατόπιν τα παρατάει και εξαφανίζεται. Σύντομα η Δύση δεν θα μπορεί να στείλει πουθενά αυτό το κομμάτι των σκουπιδιών της και αφού καταστρέψει μερικές ακόμα φτωχές γωνιές, πιθανότατα στην Αφρική, θα προσπαθήσει θέλοντας και μη να τα διαχειριστεί καλύτερα, διακόπτοντας την παραγωγή τους.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η ανακύκλωση είναι κακή -το αντίθετο. Διασώζει πρώτες ύλες & ενέργεια και πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό για να επιστρέψει η εμπιστοσύνη του κόσμου στη διαδικασία, εκεί όπου έχει χαθεί. Το πρόβλημα όπως έγραψα αφορά μέρος μόνο των πλαστικών, όπως επίσης ορισμένα ακόμα «δύσκολα» υλικά (πχ. συσκευασίες τετραπάκ για χυμούς και γάλατα, αφρολέξ συσκευασίας κλπ.).
Απλώς, από μόνη της η ανακύκλωση δεν αρκεί: χρειάζεται να αλλάξουμε τρόπο ζωής και παραγωγής. Η διαχείριση σκουπιδιών θα είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν οι δυτικές κοινωνίες τα επόμενα χρόνια. Πιο σοβαρό από τις ενεργειακές πηγές. Η στιγμή που δεν θα μπορούμε να τα πετάξουμε πουθενά έρχεται. Δεν δικαιολογείται εκείνος που δεν ανακυκλώνει και κακώς δεν του κοστίζει τίποτα η αδιαφορία που του επιτρέπουμε να επιδεικνύει. Σχεδόν παντού στην Ευρώπη κάθε οικογένεια πληρώνει τέλη καθαριότητας ανάλογα με τη συμμετοχή της. Σε αυτή τη φάση, είναι το μόνο κίνητρο για να λειτουργήσει μια οικογένεια με αίσθηση ευθύνης («καθήκοντος») απέναντι στην κοινωνία. Εδώ αρνούμαστε έστω και να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τους κανόνες. Να το κάνουμε έστω πιλοτικά, σε δυο οικοδομικά τετράγωνα. Μένουμε στο εύκολο, στη χρέωση τελών με βάση τα τετραγωνικά, ζημιώνοντας στην πράξη και το περιβάλλον και τους υπεύθυνους πολίτες, που πληρώνουν τη διαφορά.
Πολύ περισσότερο που είμαστε μια χώρα νησιωτική. Ίσως κάποιος στην αχανή και συγκριτικά αραιοκατοικημένη Ήπειρο να μην το καταλαβαίνει εύκολα, στα μικρότερα νησιά όμως το πρόβλημα με τα σκουπίδια είναι τρομακτικά οξύ. Η διαχείρισή τους, υποβοηθούμενη από τον τουριστικό φόρτο, γίνεται διαρκώς πιο δύσκολη. Οι χώροι για ΧΥΤΑ απλώς δεν επαρκούν, ιδιαιτέρως όταν μέσα σε δυο καλοκαιρινούς μήνες παράγονται πολύ περισσότερα σκουπίδια απ’ όσα τους υπόλοιπους δέκα. Όταν μικρά νησιά όπως η Σαντορίνη και η Μύκονος δέχονται εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο και παράγουν σημαντικό μέρος του τουριστικού πλούτου της χώρας, νιώθουμε ότι όλα «πηγαίνουν καλά». Η μέρα όμως που μια επιγραφή στο αεροδρόμιο θα λέει «Stop, no more entries» δεν αργεί. Το αντιλαμβανόμαστε;
Τα επόμενα χρόνια θα βρεθούμε προ σοβαρών διλημμάτων και θα χρειαστεί να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις, με οικονομικό κόστος και ανατροπή δεδομένων που θεωρούσαμε «αιώνια».
Αν δεν αλλάξουμε, θα βουλιάξουμε. Στα σκουπίδια.
