Ανιχνεύοντας τη μεταμφιεσμένη ανθρώπινη κακουργία

«Τα σπλάχνα» λοιπόν, με μια γάτα στο εξώφυλλο  να σε κοιτά κατάματα. Ο ήρωάς σας, ο Άλκης Δομέστικος, είναι τόσο κακός όσο τον περιγράφετε ή είναι μια πανέξυπνη πονηρή γάτα με πέταλα;

Η γάτα του εξωφύλλου δεν είναι μια οποιαδήποτε γάτα: είναι μια άγρια γάτα, ένας πάνθηρας, ένα αιλουροειδές που υπαινίσσεται το δαιμονικό, ανερμήνευτο, σκοτεινό στοιχείο της προσωπικότητας του ήρωα. Ο ήρωάς μου δεν είναι «κακός» με την τρέχουσα σημασία του όρου: αντιθέτως, είναι ένας καταξιωμένος επιστήμονας, ένας στοργικός πατέρας, ένας ερωτευμένος σύζυγος -τουλάχιστον για μια μεγάλη περίοδο της μακρόχρονης ζωής του. Το δαιμονικό στοιχείο αναδύεται μέσα του ακριβώς στις περιστάσεις όπου ο κοινός, καθημερινός άνθρωπος θα αναδείκνυε τον καλύτερο εαυτό του: ο Άλκης Δομέστικος, αντίθετα, καταβυθίζεται στα συμπλέγματά του και λειτουργεί αυτοκαταστροφικά, διαβρωτικά για τον εαυτό του και τους άλλους, επιστρατεύοντας την ευφυία του σε ύποπτα μονοπάτια και ενεργοποιώντας τις δολιότερες εκφάνσεις του ψυχισμού του. Το βιβλίο μου αποδύεται στην ανίχνευση του «κακού» σε μια προσωπικότητα που κατά κοινήν ομολογία κάθε άλλο παρά το Κακό υπηρετεί.

Το βιβλίο αυτό  φαίνεται να είναι διαφορετικό από τα άλλα βιβλία σας ή είναι η δική μου εντύπωση;     

Έχετε τη σωστή εντύπωση, υπό την έννοια ότι στα τρία προηγούμενα βιβλία μου («Το άχτι», «Ένα τριάρι για τον Οιδίποδα» και «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία») υπήρχε σαφής διάκριση των κακών από τους καλούς, των θυτών από τα θύματα, γι’ αυτό και ο κοινωνικός προβληματισμός μου περιοριζόταν στη δικαίωση των θυμάτων. Όμως, στα «Σπλάχνα», ανιχνεύω με επώδυνο τρόπο την πιο δυσδιάκριτη έκφανση της ανθρώπινης κακουργίας, αυτήν που καιροφυλακτεί στην καθημερινότητα και μεταμφιέζεται με πρωτεϊκό τρόπο σε καριέρα, επιτυχία, προβολή, επιρροή, εξουσία-και πάει λέγοντας. Τα «Σπλάχνα», ακριβώς επειδή υπονομεύουν τις κοινές παραδοχές περί προσωπικής ολοκλήρωσης, είναι το πιο πολιτικό από τα τέσσερα βιβλία που έχω δημοσιεύσει μέχρι σήμερα.

Τι πραγματικά ορίζετε σαν κακό;

Δεν νομίζω ότι, ανοίγοντας μια τέτοια φιλοσοφική συζήτηση, μπορούμε να περιοριστούμε στις παραδοσιακές κατηγοριοποιήσεις της Ηθικής. Δεν μάς το επιτρέπει η ιστορία της Ευρώπης του 20ού αιώνα, δεν μας το επιτρέπει η οπισθοδρόμηση σε πρότερες συνθήκες κοινωνικής αδικίας που τεκταίνεται ολόγυρά μας και τις συνέπειες της οποίας ήδη νιώθουμε στο πετσί μας. Αρκεί να σας υπενθυμίσω τη θεαματική άνοδο των ακροδεξιών, ρατσιστικών, εθνικιστικών και ξενοφοβικών πολιτικών κομμάτων στις χώρες όπου ο Διαφωτισμός γνώρισε άλλοτε την πλήρη ακμή του. Ή την κατρακύλα των πολιτικών ηθών στις χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Ή την απρόσκοπτη συνέχιση του Ψυχρού Πολέμου. Ή τη Δημοκρατία που καρκινοβατεί. Και, εφόσον περί Ηθικής ο λόγος, το «κακό» σχηματοποιείται αυτομάτως μπροστά στα μάτια μας και δεν έχει χρείαν ορισμού.

Καθηγητής, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου, είναι εύκολο να διαλέξετε ένα απ’ όλα; Ή βρίσκετε αφελή την ερώτησή μου;

Καθόλου αφελή! Τουναντίον, με έχει προβληματίσει η ενασχόλησή μου με πολλά διαφορετικά επίπεδα πνευματικής αναζήτησης. Κριτικός λογοτεχνίας ουδέποτε ισχυρίσθηκα ότι είμαι: είμαι στοχαστικός αναγνώστης της λογοτεχνίας και προσεκτικός θεατής του θεάτρου και δημοσιεύω υπό μορφήν κειμένων τις αισθήσεις και τις σκέψεις που αποκομίζω από τα έργα τέχνης- για καλή μου τύχη, τα κείμενα αυτά τυγχάνουν θετικής ανταπόκρισης και λειτουργούν παραπληρωματικά ως προς τις άλλες μου ιδιότητες. Αν ήμουν νεότερος, ανεπιφύλακτα θα επέλεγα ως κεντρικό για τη ζωή μου το λειτούργημα του καθηγητή, εφόσον αυτή η ιδιότητα με καθόρισε κι εξασφάλισε την επιβίωσή μου, όχι μόνον την υλική, αλλά και την ηθικοπνευματική (αντιλαμβάνεστε ότι, όταν έχει κάποιος να κάνει με παιδιά, είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος). Όμως αυτή η καριέρα πλησιάζει στο τέλος της, πράγμα που θα μου δώσει επιτέλους τη δυνατότητα να επιδοθώ ολοκληρωτικά και χωρίς προσκόμματα στη λογοτεχνία για το υπόλοιπο της ζωής μου. Βλέπετε, η ζωή διαλέγει από μόνη της για λογαριασμό μας!

Τι γνώμη έχετε για το βιβλίο σήμερα στη χώρα μας;

Θα πω κι εγώ την κοινοτοπία ότι οι έλληνες συγγραφείς υποφέρουν από την έλλειψη κοινού. Είναι τόσο περιορισμένος ο αριθμός των αναγνωστών της καλής λογοτεχνίας στη χώρα μας, που το να γράφει κανείς στην Ελλάδα μοιάζει με τις επιδόσεις του Ροβινσώνα Κρούσου πάνω σ’ ένα νησί όπου κατοικούν μόνον αυτός και ο Παρασκευάς. Αυτό μπορεί να με στενοχωρεί, όμως δεν με εκπλήσσει, γιατί εντάσσεται στη γενικότερη έκπτωση των πνευματικών επιδόσεων σ’ έναν κόσμο άκρα υλιστικό, απόλυτα προσανατολισμένο στο ελαφρύ, εκτονωτικό ανάγνωσμα, αυτό που προσφέρεται υπό καθεστώς εμπορευματικής προώθησης στην αγορά, σ’ έναν κόσμο που προτιμά τον αμερικανικό κινηματογράφο δράσης και εφέ, ενώ αρκείται στην κατευθυνόμενη, άκριτη κατανάλωση της πληροφορίας και της είδησης των media. Πώς θα μπορούσε η λογοτεχνία ν’ αποτελεί τη φωτεινή εξαίρεση σ’ αυτόν τον γενικευμένο σκοταδισμό που επικρατεί; Και για να μην με χαρακτηρίσετε κουλτουριάρη, θα σας αναφέρω ενδεικτικά κάτι που ελάχιστα σχολιάστηκε και που ελάχιστους ενόχλησε μέχρι σήμερα: το γεγονός ότι τα μαθήματα Τέχνης και Λογοτεχνίας, αφού συρρικνώθηκαν επί σειρά ετών, τώρα τείνουν να εξαφανιστούν εντελώς από τον εκπαιδευτικό προγραμματισμό που εφαρμόζει το Υπουργείο Παιδείας! Ποιοι, λοιπόν, θα είναι οι αυριανοί αναγνώστες της καλής λογοτεχνίας; Διερωτώμαι…

Σίγουρα κάτι νέο θα ετοιμάζετε, μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια;

Έχω ολοκληρώσει ένα θεατρικό έργο που αγαπήθηκε απ’όσους φίλους ηθοποιούς ή σκηνοθέτες το διάβασαν αλλά δεν έχει βρει ακόμη τους πόρους που χρειάζεται για να ανέβει αξιοπρεπώς επί σκηνής. Και, το κυριότερο, ολοκλήρωσα το επόμενο μυθιστόρημά μου, που έχει φύγει από τα χέρια μου και βρίσκεται ήδη στο στάδιο της επιμέλειας από τις εκδόσεις «Κριτική» της φίλης και εκδότριάς μου Μάγγης Μίνογλου. Το μυθιστόρημα αφορά τη μοίρα ενός κόσμου πολύ κοντινού, όπου οι κοίτες των ποταμών θα έχουν στερέψει και ολοκληρωτικές μορφές της τεχνολογίας θα έχουν υποτάξει τη φυσική ζωή των ανθρώπων ελέγχοντας και την παραμικρή τους αντίδραση. Όμως φιλοτέχνησα μια Κοιλάδα όπου οι οπαδοί της βλάστησης προετοιμάζουν μιαν εξέγερση βασισμένη σε μυστηριώδη αισιοδοξία και πεποίθηση. Όλη η ενέργειά μου σε αυτό το μυθιστόρημα προσανατολίστηκε στο να αναδείξω, με εμπράγματη ψηλάφηση του ονείρου, το γεγονός ότι μια τέτοια προοπτική δεν είναι χιμαιρική, ανεδαφική, ρομαντική, αλλά απτή, εφικτή και υλοποιήσιμη. Ο τίτλος του έργου είναι «Η πίσω πλευρά της βλάστησης».