Η Ιστορία των Τζουμέικερς

Η κουλτούρα των “makers” έχει τις ρίζες της στις ΗΠΑ και το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT) στις αρχές του 2000, σε μία αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων ενδυνάμωσης των ανθρώπων μέσω της τεχνολογίας, στην «εποχή της πληροφορίας».  Έκτοτε έχει διαδοθεί και συναντάται ευρέως στις πιο ζωντανές πόλεις της Ευρώπης, όπως η Βαρκελώνη, η Μαδρίτη, το Λονδίνο, η Κοπεγχάγη και το Άμστερνταμ, που έχουν εξελιχθεί σε σημεία αναφοράς για τους makers παγκοσμίως. Ανθίζει σε ανοικτούς, εντυπωσιακούς χώρους, όπως FabLabs, hackerspaces και makerspaces, εξοπλισμένους με τεχνολογίες αιχμής, όπως τρισδιάστατοι εκτυπωτές και εργαλειομηχανές ακριβείας. Εκεί όπου το ταλέντο και οι ιδέες αφθονούν, από ποικίλες κοινότητες νέων σχεδιαστών, μηχανικών και καινοτόμων δημιουργών.

Το ερώτημα είναι τι γίνεται εκεί που τα παραπάνω στοιχεία είναι λιγότερο άφθονα. Λέγεται συχνά ότι κάποιες από τις πιο ανεπτυγμένες τεχνολογίες είναι απαραίτητες στα λιγότερο ανεπτυγμένα μέρη. Και εδώ είναι που η λέξη «τεχνολογία» εκφράζει ένα ευρύτερο νόημα από απλές τεχνικές λύσεις και εφαρμογές. Ετυμολογικά, η λέξη τεχνολογία συντίθεται από τη λέξη «τέχνη», που αφορά τη δημιουργία του καλλιτέχνη, αλλά και του τεχνίτη, και τη λέξη «λόγος», με την έννοια της συστηματικής μεταχείρισης ενός ζητήματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η τεχνολογία δεν αφορά μόνο αντικείμενα και μηχανές, αλλά είναι πρακτικά αδιαχώριστη από την ανθρώπινη δεξιοτεχνία, την εφευρετικότητα και τη γνώση. Είναι δηλαδή ένα κατά βάση ανθρώπινο χαρακτηριστικό και όχι κάτι πέρα από την ανθρώπινη φύση, ή ακόμα και απειλητικό σε αυτήν, όπως συχνά αντιμετωπίζονται οι σύγχρονες τεχνολογίες.

Επιπλέον, η τεχνολογία είναι τόσο στενά συνυφασμένη με την επιβίωσή μας, όσο είναι και η ανάγκη της συμβίωσης μας με τους άλλους. Ιδιαίτερα δε σε συνθήκες υλικής έλλειψης και ανέχειας, η αλληλεγγύη και η συνεργασία αποτελούν τις πιο αποτελεσματικές τακτικές επιβίωσης.

Μια παρόμοια κατάσταση θα αντιμετώπιζε και ένα τεχνολογικό εγχείρημα σε ένα μικρό, ορεινό χωριό όπως το Καλέντζι του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων. Ένας τόπος που η φυσική και πολιτιστική του αφθονία συγκρίνεται μόνο με την οικονομική και υλική του ένδεια. Ο τοπικός πληθυσμός βασίζεται κυρίως σε χαμηλής έντασης και μικρής κλίμακας γεωργικές δραστηριότητες, όπως οι δενδρώδεις καλλιέργειες και η μελισσοκομία. Οι επενδύσεις ποτέ δεν περίσσευαν στην περιοχή και ακόμα λιγότερο στη σημερινή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας.

Όμως μία τοπική κοινότητα αγροτών συσπειρώθηκε γύρω από ένα πρακτικό ζήτημα: να βρεθούν κατάλληλα εργαλεία για τις καθημερινές τους εργασίες. Τα καθιερωμένα κανάλια της αγοράς κυρίως διαθέτουν μηχανές και εργαλεία κατάλληλα για τον κάμπο και μεγάλες γεωργικές εγκαταστάσεις. Το κόστος της αγοράς και της συντήρηση αυτών των μηχανών είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ συχνά οι αγρότες αναγκάζονται να προσαρμόσουν τις τεχνικές τους στη λογική των μηχανών.

Η προσπάθεια τους ξεκίνησε με απλές συναντήσεις που λειτουργούσαν ως ένα ανοικτό πεδίο ανταλλαγής και διαμοιρασμού ιδεών και προσδοκιών, με τη διευκόλυνση μίας τοπικής ομάδας ερευνητών. Σύντομα η συζήτηση από μόνη της δεν αρκούσε και η κοινότητα ξεκίνησε να δημιουργεί τα πρώτα της εργαλεία, ξεκινώντας με μία πολύ απλή λύση για την τοποθέτηση πασσάλων στο έδαφος. Διάφορα εργαλεία και τεχνικές είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για αυτή τη δουλειά, αλλά όλα τους είχαν συγκεκριμένες αδυναμίες και κινδύνους. Κάποιοι χρησιμοποιούσαν σκάλες για να χτυπήσουν τον πάσσαλο με μία βαριοπούλα, ενώ άλλοι χρησιμοποιούσαν βαρέλια. Ωστόσο, απαιτούνταν πάντα διπλή προσπάθεια προκειμένου να διατηρήσει κάποιος την ισορροπία του και να βάζει αρκετή δύναμη για το χτύπημα του πασσάλου, ενώ συχνά χρειάζονταν δύο άτομα για αυτή τη δουλειά.

Διάφορες ενδιαφέρουσες ιδέες τέθηκαν στο τραπέζι για να λυθούν αυτά τα προβλήματα. Σχέδια έγιναν στο χαρτί και κάποιοι που είχαν τη δυνατότητα έφεραν δικά τους εργαλεία, όπως έναν γωνιακό κόφτη μετάλλων και μία συσκευή ηλεκτροσυγκόλλησης, για να υλοποιήσουν μαζί αυτές τις ιδέες.

Και έτσι γεννήθηκαν οι Τζουμέικερς: οι “makers” των Τζουμέρκων. Μία αγροτική κοινότητα ανοικτών τεχνολογιών. Τέσσερις μήνες μετά την πρώτη τους συνάντηση, η Τζουμέικερς έχουν και το δικό τους, ανοικτό κοινοτικό εργαστήριο, άρτια εξοπλισμένο με εργαλεία και μηχανήματα για να καλύψουν όλες τις βασικές τους ανάγκες. Με την υποστήριξη του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων και το συντονισμό του P2P Lab, μίας ερευνητικής κολεκτίβας από τα Ιωάννινα που εργάζεται γύρω από τις ανοικτές τεχνολογίες και τα κοινά, κατέστη δυνατή η αξιοποίηση πόρων από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αγορά του εξοπλισμού και τις πρώτες δράσεις της κοινότητας.

Αλλά οι Τζουμέικερς είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα ατυχές λογοπαίγνιο των Τζουμέρκων και της κουλτούρας των “makers”. Πρόκειται για έναν μοναδικό συγκερασμό των πρωτοποριακών στοιχείων των makers, με την πλούσια παράδοση των Τζουμέρκων. Μία ξεχωριστή σύνθεση η οποία υπερβαίνει και τα δύο μέρη του, αναζητώντας τη δημιουργία λύσεων που είναι προσαρμοσμένες και εναρμονισμένες με το τοπικό περιβάλλον, αλλά ταυτόχρονα προσαρμόσιμες και από κοινού με μία παγκόσμια κοινότητα ιδεών και γνώσης.

Διότι, όπως τα εργαλεία που κατασκευάζονται στο κοινοτικό εργαστήριο των Τζουμέικερς δεν είναι αποτελούν αντικείμενα προσωπικής ευρεσιτεχνίας και ιδιοκτησίας, έτσι και οι Τζουμέικερς είναι μέρος μίας ευρύτερης κοινότητας ανοικτής γνώσης και διαμοιρασμού. Εμπνευσμένοι από αντίστοιχα εγχειρήματα όπως οι L’ atelier paysan στη Γαλλία και το Farm Hack στις ΗΠΑ, τα εργαλεία των Τζουμέικερς αποτελούν προϊόντα συλλογικής διανόησης και εφευρετικότητας, ενώ τα σχέδια και οι διαδικασίες παραμένουν ανοικτά για όποιον θέλει να συμμετέχει. Μέσα από τη συνεργασία, τη δοκιμή και ανατροφοδότηση, μπορούν να σχεδιαστούν νέα και πιο βελτιωμένα εργαλεία έτσι ώστε να ωφεληθούν περισσότεροι άνθρωποι με αντίστοιχες ανάγκες. Πολλές από τις απαραίτητες αυτές λύσεις υπάρχουν ήδη, ελεύθερα διαθέσιμες. Ο ρόλος των Τζουμέικερς είναι να τις συλλέγουν, να τις υλοποιούν και να τις διαδίδουν περαιτέρω.

Ωστόσο, οι Τζουμέικερς, όπως και τα εργαλεία τους, δεν αποτελούν μία λύση έτοιμη προς εφαρμογή σε οποιοδήποτε μέρος και με οποιουσδήποτε ανθρώπους. Δεν εκπροσωπούν δηλαδή κάποια κοσμοπολιτική αντίληψη για τον αγροτικό τομέα. Η ίδια διεργασία της επικοινωνίας, συνεργασίας και συνεχούς αναστοχασμού χρειάζεται να ακολουθηθεί σε κάθε διαφορετική περίσταση, σε κάθε διαφορετικό μέρος, πλούσιο ή φτωχό, ζωηρό ή ερημωμένο, με αφθονία ή ένδεια. Αποτελούν όμως σημείο αναφοράς ενός συνδυασμού ανθρώπινης δημιουργικότητας, δεξιοτεχνίας και συνεργασίας που δίνει ένα διαφορετικό νόημα στην κουλτούρα των “makers”. Ενσωματώνει ένα αληθινά παγκόσμιο και διαπεραστικό, κοσμο-τοπικό πνεύμα και μία πιο ανθρώπινη και απελευθερωτική σχέση με την τεχνολογία, η οποία είναι στη διάθεση των τοπικών κοινοτήτων και όχι το αντίστροφο.