Οι έφιπποι στρατηλάτες

Η μεταφορά του στρατηλάτη διαδόχου Κωνσταντίνου την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου 1913 από το στρατηγείο του προς την πόλη των Ιωαννίνων έγινε με αυτοκίνητο και όχι με άλογο. Μπήκε, δηλαδή, στην πόλη έφιππος για λόγους δημοσίων σχέσεων, για το «image», όπως λέμε στις μέρες μας. Δεν είναι καινούργιο λοιπόν το φαινόμενο ενός ηγέτη, ο οποίος ενορχηστρώνει την εμφάνισή του, για να επαυξήσει τις θετικές αντιδράσεις του κοινού.

Εικόνα 1: Ο διάδοχος Κωνσταντίνος διασχίζοντας έφιππος τους κεντρικούς δρόμους των Ιωαννίνων την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου 1913 (με το παλιό ημερολόγιο), λίγο μετά τη 1 μ.μ.

Οι φωτογραφίες με την είσοδο του έφιππου στρατηλάτη διαδόχου Κωνσταντίνου την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου 1913 και τους Γιαννιώτες να τον επευφημούν είναι γνωστές σε όλους μας. Πρόσφατα πρόσεξα σε εφημερίδες της εποχής μια λεπτομέρεια, που θα σχολιάσω σήμερα.

Διαβάζω στην ανταπόκριση της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ της Αθήνας στις 27 Φεβρουαρίου 1913: «Ὁ κόσμος ξεχύνεται εἰς τούς κεντρικωτέρους δρόμους, ὁπόθεν μέλλει να διέλθῃ ὁ νικητής και στρατηλάτης. Γίνεται γνωστόν ὅτι ὁ Διάδοχος θά ἐλθῃ ἔξ Ἐμίν Αγά τήν 1^ην μ.μ. Ἀπό τῆς 11^ης ὅμως ὁ κόσμος καταλαμβάνει ασφυκτικῶς τάς ὁδούς ὀπόθεν θά διέλθῃ. Εἰς τήν πλατεῖαν καί τήν εἴσοδον τῆς πόλεως στήνονται ἀψίδες φέρουσαι τήν ἑξῆς ἐπιγραφή: «Τῷ ἐλευθερωτᾐ Μακεδονίας καί Ἠπείρου ἐνδόξῳ στρατηλάτῃ Διαδόχῳ Κωνσταντίνῳ εὐγνωμονοῦσα ἡ Ἤπειρος»… Περί τήν 1^ην μ.μ. ἔρχεται βραδέως βαῖνον τό αὐτοκίνητον τοῦ Διαδόχου καί τό τῆς ἀκολουθίας του τά ὁποία σταθμεύουν εἰς τήν εἴσοδον τῆς πόλεως. Ἡ ἄφιξις τοῦ δαφνοστεφοῦς στρατηλάτου ἐχαιρετίσθη ἀπό τό φρούριον τῆς πόλεως διά 21 κανονιοβολισμῶν. Ἀμέσως κατελθὼν τοῦ αὐτοκινήτου ἐν μέσῳ τῶν ζητωκραυγῶν καί χειροκροτημάτων τοῦ πλήθους, ἔδωσε τήν χείρα εἰς τόν Μητροπολίτην, τούς προξένους, τόν Δήμαρχον καί τούς λοιπούς επισήμους… Ὁ Διάδοχος ἵππευσε, συγχρόνως δέ ἵππευσαν οἱ Πρίγκηπες Γεώργιος, Ἀλέξανδρος καί Χριστόφορος καί τά μέλη τοῦ Ἐπιτελείου κ.κ. Δαγκλῆς, Δούσμανης, Μεταξᾶς, Στρατηγὸς, Λεβίδης, Καράκαλος, Λάκων, Ζαφειρόπουλος, Σουλιώτης καί οἱ λοιποί ἀξιωματικοί. Ἡ παρέλασις διά τῶν κεντρικῶν οδῶν ᾖτο αληθής θρίαμβος.»

Αυτό που παρατήρησα λοιπόν στο κείμενο τώρα είναι πως η μεταφορά του στρατηλάτη από το στρατηγείο του προς την πόλη των Ιωαννίνων έγινε με αυτοκίνητο και όχι με άλογο. Μπήκε δηλαδή στην πόλη έφιππος για λόγους δημοσίων σχέσεων, για το «image», όπως λέμε στις μέρες μας. Δεν είναι καινούργιο λοιπόν το φαινόμενο ενός ηγέτη, ο οποίος ενορχηστρώνει την εμφάνισή του, για να επαυξήσει τις θετικές αντιδράσεις του κοινού. Τέτοια παραδείγματα στη σημερινή εποχή της τηλεόρασης και των βίντεο κλιπ έχουμε άφθονα.

Αλλά ούτε και ο Κωνσταντίνος πρωτοπορούσε το 1913 στον τομέα αυτό. Όταν αντιλήφθηκα τη σκηνοθεσία της εισόδου στα Γιάννενα, μου ήρθε στον νου μια άλλη διάσημη εικόνα με θριαμβευτή στρατηλάτη. Αναφέρομαι στον πίνακα με τον μέγα Ναπολέοντα να διασχίζει έφιππος το πέρασμα του Αγίου Βερνάρδου στις Άλπεις τον Μάιο του 1800, για να φτάσει στο Μιλάνο. Σύμφωνα με τη μυθοποίηση της ιστορικής αφήγησης, με τον τολμηρό αυτό αντιπερισπασμό ο Ναπολέων αιφνιδίασε τους αντιπάλους του Αυστριακούς και κέρδισε έτσι τη μάχη του Μαρένγκο, πόλης που βρίσκεται ανάμεσα στη Γένοβα, το Μιλάνο και το Τορίνο της Ιταλίας.

Αλλά, όπως και με τον στρατηλάτη Κωνσταντίνο στα Γιάννενα το 1913, έτσι και η εικόνα αυτή δεν αντικατοπτρίζει ακριβώς την ιστορική πραγματικότητα. Κατ’ αρχάς, όπως άλλωστε βλέπουμε στην Εικόνα 2, ο Νταβίντ ζωγράφισε πολλές διαφορετικές εκδοχές της σκηνής, όλες από τη φαντασία του, αφού ο ίδιος δεν στεκόταν στις Άλπεις, όταν τις διέσχισε ο Ναπολέοντας. Ζωγράφισε τους πίνακες στο διάστημα 1801-1805, μετά από παραγγελίες του Βασιλιά της Ισπανίας και του ίδιου του Ναπολέοντα.

Εικόνα 2: Τρεις από τις πέντε εκδοχές του περίφημου πίνακα του Νταβίντ (Jacques-Louis David) στον οποίο ο Μέγας Ναπολέων διασχίζει τις Άλπεις στο πέρασμα του Αγίου Βερνάρδου.

Επιπλέον, ο Ναπολέων δεν πέρασε τις Άλπεις πάνω σε άλογο. Αυτοκίνητα, βέβαια, δεν υπήρχαν όπως το 1913. Ούτε φυσικά υπήρχαν οι σήραγγες, που στις μέρες μας διασχίζουν υπόγεια τις Άλπεις στα περίφημα περάσματα στον Άγιο Βερνάρδο, στο Σιμπλόν, και στο Σαν Γκοτάρ. Όταν ο Ναπολέων πέρασε τις Άλπεις με τον στρατό του, μεταφέρθηκε πάνω σε ένα μουλάρι με έναν ξεναγό να τον καθοδηγεί. Ο καλλιτέχνης θεώρησε φαίνεται πως η εικόνα του στρατηλάτη στο μουλάρι με τον ξεναγό να τον τραβάει δεν θα είχε την ίδια απήχηση για το «image» του (Εικόνες 3-4).

Εικόνες 3-4: Οι στρατηλάτες χωρίς τα άλογα. Αριστερά, μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση της αναρρίχησης του περάσματος του Αγίου Βερνάρδου από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, σε πίνακα του Paul Delaroche από το 1850. Δεξιά, ο διάδοχος Κωνσταντίνος δίπλα στο αυτοκίνητο, που τον μετέφερε από το Εμίν Αγά στα Γιάννενα. Δίπλα του διακρίνεται ο υποστράτηγος τότε Παναγιώτης Δαγκλής.

Στην Ήπειρο πάντως οι αγαπητοί ημίονοι δοξάστηκαν στο αλβανικό έπος του 1940-41…

Θα προσθέσω και μια άλλη λεπτομέρεια σχετική με την Ήπειρο. Αφού πέρασε τις Άλπεις, στη μάχη με τους Αυστριακούς ο Ναπολέοντας αντιμετώπισε τον στρατό του Michael Friedrich Benedikt Freiherr von Melas. Σας λέει τίποτα το επίθετο του Αυστριακού; Ναι, μαντέψατε σωστά, η καταγωγή του ήταν ελληνική, από την Ήπειρο υποθέτω.

Περιληπτικά λοιπόν, σας μίλησα σήμερα για έναν αρχηγό του ελληνικού στρατού γερμανικής καταγωγής, για έναν αυστριακό στρατηλάτη ελληνικής καταγωγής, και για έναν Γάλλο, του οποίου η μητρική γλώσσα δεν ήταν τα γαλλικά αλλά τα κορσικά. Όπως λέει η γνωστή άρια του Γκιουζέπε Βέρντι στην όπερα Ναμπούκο:

«Πέτα σκέψη με φτερά χρυσωμένα, στης γλυκιάς μου πατρίδας τα μέρη»
(Va, pensiero, sull’ali dorate; va, ti posa sui clivi, sui colli).

Του Βέρντι, ο οποίος, αν και εθνικός συνθέτης του Risorgimento, της επανένωσης της Ιταλίας τη δεκαετία του 1860, γεννήθηκε γάλλος υπήκοος, αφού τη χώρα του κατείχε τότε ο στρατός του Ναπολέοντα.