Η πόλη των Ιωαννίνων διαθέτει πολλά κτίρια τοπόσημα της ιστορικής και πολυπολιτισμικής της διαδρομής. Δύο από αυτά είναι το Βελή Τζαμί και ο παρακείμενος Μεντρεσές (ιεροδιδασκαλείο), τα οποία είναι ενταγμένα στον ευρύτερο χώρο του Πνευματικού Κέντρου του δήμου Ιωαννιτών.
O Μεντρεσές έχει ανακατασκευαστεί πρόσφατα με προσωπικό του εργοταξίου και ήδη χρησιμοποιείται (επισκευή των κουφωμάτων, φωτισμός, καθαρισμός και συντήρηση εσωτερικά και εξωτερικά κ.λπ). Αντίστοιχα, στο Βελή Τζαμί, ο δήμος Ιωαννιτών από τον Δεκέμβριο του 2019 προχώρησε σε μια σειρά παρεμβάσεις για τη στοιχειώδη προστασία του κτίσματος. Καθαρίστηκε από τη βλάστηση το έδαφος που το περιβάλλει και οι τοιχοποιίες του, φωτίστηκε ο περιβάλλων χώρος του και ασφαλίστηκαν οι πόρτες και τα παράθυρά του.
Ο ευρύτερος χώρος του Πνευματικού Κέντρου, όπου είναι ενταγμένα τα προαναφερόμενα κτίρια, συντηρήθηκε, έγινε καλλωπισμός του πρασίνου και επισκευάστηκαν οι πλακόστρωτοι πεζόδρομοι.
Χθες Τετάρτη, το Πνευματικό Κέντρο πραγματοποίησε στον χώρο του Μεντρεσέ πολιτιστικές δράσεις: Έκθεση ερασιτεχνικής φωτογραφίας στο εσωτερικό του, που θα διαρκέσει ως τα τέλη Ιουλίου, και μουσική εκδήλωση στον υπαίθριο χώρο του, που συνδιοργάνωσαν το Πνευματικό Κέντρο και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων.
Ειδικότερα για το Βελή Τζαμί, μπορούμε να αναφέρουμε ότι πρόκειται για κτίριο που αποτελείται από μια μεγάλη τετράγωνη και θολοσκέπαστη αίθουσα. Στο Δυτικό τμήμα (προς τον Μεντρεσέ) έχει κλειστό προστώο που επικαλύπτεται με τρείς τρουλίσκους, το οποίο προστέθηκε εκ των υστέρων στο αρχικό τετράγωνο κτίσμα.
Η στήριξη του τρούλου της αίθουσας, που εξωτερικά φέρει οκτάπλευρο τύμπανο, γίνεται -όπως σε όλα τα τζαμιά της πόλης- με γωνιακές κόγχες. Όλοι οι θόλοι του κτιρίου καλύπτονται με σχιστόπλακες.
Ο κυκλικός μιναρές του τζαμιού έχει καταρρεύσει και σώζεται μόνο η βάση του. Η τοιχοποιία του αρχικού κτίσματος είναι σε σχετικά καλή κατάσταση, κατασκευασμένη με άρτια λαξευμένες πέτρες, χωρίς να καταγράφονται έντονες διαβρώσεις ή ρηγματώσεις. Στο εσωτερικό της αίθουσας διασώζεται τμήμα της μαρμάρινης κόγχης προσευχής. Στο σημείο αυτό υπάρχει σημαντική διάβρωση της λιθοδομής και έχει γίνει προσπάθεια υποστύλωσής της. Οι ξύλινες κατασκευές στο εσωτερικό του τζαμιού και του προστώου είναι κατεστραμμένες (σκάλα πρόσβασης στον μιναρέ, μεσοπάτωμα προστώου κ.λπ). Αντικατάσταση χρειάζονται, επίσης, όλα τα παράθυρα και η είσοδος του κτιρίου.
Το Βελή Τζαμί δεν παρουσιάζει πολύ έντονες βλάβες από τη φθορά του χρόνου, από σεισμικές δονήσεις ή από καθιζήσεις του εδάφους. Όμως υπάρχουν ρηγματώσεις– διαβρώσεις των τοιχοποιιών και των θόλων του, που η επικινδυνότητά τους για την στατική επάρκεια του κτίσματος πρέπει άμεσα να εκτιμηθεί, ώστε να ενισχυθούν και να επισκευαστούν. Ταυτόχρονα πρέπει να ανακατασκευαστεί η κόγχη προσευχής, σημείο που εντοπίζεται σημαντική διάβρωση της τοιχοποιίας.
Οι υπόλοιπες εργασίες που πρέπει να γίνουν για την ανακατασκευή του κτίσματος, μετά την αποκατάσταση της στατικής του επάρκειας, είναι η αντικατάσταση των σχιστόπλακων επικάλυψης των θόλων, η επισκευή και συντήρηση των επιχρισμάτων, ο καθαρισμός και η συντήρηση διακοσμητικών στοιχείων και μοτίβων του χώρου, η επισκευή ή αντικατάσταση όλων των ξύλινων κατασκευών και κουφωμάτων του, καθώς και η επισκευή και η αποκατάσταση των δαπέδων του χώρου. Τέλος, είναι απαραίτητο να καταγραφούν και να προβλεφθούν όλες οι απαιτούμενες μηχανολογικές εγκαταστάσεις για την επανάχρηση του κτιρίου.
Οι προαναφερόμενες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου απαιτούν τη σύνταξη ολοκληρωμένων και εξειδικευμένων μελετών, οι οποίες θα καθορίσουν και το τελικό κόστος της παρέμβασης.
Το Βελή Τζαμί και ο Μεντρεσές ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ο δήμος, με τη συμβολή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, ξεκίνησε τις διαδικασίες για να του παραχωρηθούν, ώστε να προχωρήσει στην αποκατάσταση και επανάχρηση των μνημείων.
Η αποκατάσταση και η επανάχρησή τους θα συμβάλει καθοριστικά στη δημιουργία, στην «καρδιά» της πόλης μας, ενός σημαντικού σημείου πολιτισμού και ιστορικής μνήμης.
