Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή social media (facebook, Instagram, twitter η X κ.ά) αποτελούν πλέον σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας των ανθρώπων. Οι χρήστες τους υπολογίζονται σε πάνω από ένα δισ. παγκοσμίως.
Τα social media ανατρέπουν τους παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και επαναπροσδιορίζουν δυναμικά τη σχέση μεταξύ πομπού και δέκτη, επιβάλλοντας σημαντικές αλλαγές στην επικοινωνία τους. Και αν στην αρχή αντιλαμβανόμασταν κάποιες ελάσσονες αλλαγές, τα τελευταία χρόνια αντιλαμβανόμαστε ότι συμβαίνουν όλο και μεγαλύτερες.
Στην αρχή, ας πούμε, σαρκάζαμε τους χρήστες των social που αυτοπεριγράφοντας την επικοινωνία τους, λέγανε «μιλάμε στο messenger»), ενώ στην πραγματικότητα γράφανε. Και μάλιστα αυτό το γράψιμο γινόταν ασύγχρονα ο ένας από τον άλλον. Έγραφε κάτι τώρα ο ένας που μπορούσε να απαντηθεί από τον άλλο σε ύστερο χρόνο.
Γράφει ο καθένας αυτό που είχε στο μυαλό του, άσχετα από την παρουσία του άλλου, από το κοινό περιβάλλον τους. Ο καθένας «λέει»στον άλλον ό,τι του υπαγορεύουν οι δαίμονες του και οι λέξεις, οι δικές του και του άλλου όταν τις βλέπει να εμφανίζονται στην οθόνη, αποκομμένος και σε απόσταση ο ένας από τον άλλον.
Στα social, οι χρήστες χρησιμοποιούνε για να επικοινωνήσουν λέξεις, άλλες συντετμημένες, άλλες στα greeklish, άλλες στα ελληνικά. Όλες μαζί συνδιαμορφώνουν νοήματα, πολλές φορές και με την βοήθεια και άλλων συμβόλων (emoji, like, κ.λπ.). Η ακαριαία απάντηση στον άλλον, επίσης, δεν είναι πλέον υποχρεωτική. Το να μην απαντήσεις αμέσως δεν επέχει την ίδια σημασία με αυτό που θα είχε στην κλασσική συν-ομιλία. Το απαξιωτικό «η σιωπή μου προς απάντησή σου» δεν ισχύει πια. Η μη άμεση απάντηση του άλλου δεν μπορεί να εκληφθεί ως αγένεια. «Δεν είδα το μήνυμα που μου ‘στειλες» μπορεί να σου πει «δεν μπήκα σήμερα καθόλου στο Μέσο» κ.ά. Ο άλλος μπορεί επίσης να σου απαντήσει όχι με λέξεις, αλλά με το like που θα κάνει. Ή με καρδούλες, ανθρωπάκια νευριασμένα ή κλαμένα, μελιτζάνες, emoji. Εύκολα, στιγμιαία, και να τελειώσει μαζί σου. Και αυτό πάλι δεν πρέπει να εκληφθεί ως αγένεια. Αντίθετα, αν τύχει και σε καρδουλώσει, τότε πρέπει να νιώσεις το μέγιστο της πληρότητας, πως είσαι πολύ σημαντικός για αυτόν, όπως μια καρδιά στο σώμα. Ότι επικοινωνήσατε. Κι ας μην σου έχει πει ούτε μια λέξη σε όλα αυτά τα «σημαντικά», τα «ακριβά» που εσύ ένοιωθες ότι του χάριζες με ό,τι «έλεγες» στην ανάρτησή σου!
Μέσα από τον κώδικα επικοινωνίας των social, οι μεγαλύτερης ηλικίας πολυλογάδες χρήστες μαθαίνουν να εκφράζονται με λιγότερα λόγια. Να χρησιμοποιούν ένα σημαδάκι, πολλές φορές φαίνεται αρκετό. Ένα like, ένα emoji, ίσως. Κάτι, απλά για να δείξει πως βρίσκονται από την άλλη μεριά του τοίχου. Ο λόγος αντικειμενικά φθίνει, μειώνεται η ποσότητά του, μικραίνει η ποιότητά του και η σημασία του. Και μετατρέπεται το επικοινωνιακό του φορτίο. Και σίγουρα, η επικοινωνία γίνεται μια διαρκής προπαίδεια στη μοναχικότητα. Στη σιωπή. Μαθαίνεις να παραμένεις μοναχός, να γράφεις μοναχός, να κοιτάς μοναχός. Σε έναν κόσμο που οι μοναχικοί ανθρώποι γίνονται όλο και περισσότεροι.
Δεν ξέρω αν οι νεότεροι άνθρωποι νοιώθουν όλα τα παραπάνω. Μάλλον μόνο οι παλαιότεροι τα αισθάνονται. Οι νεότεροι αντίθετα φαίνεται να νοιώθουν πλήρεις, μια χαρά, απολαμβάνουν την ζωή τους και τα social. Και μέσα από αυτά συνδέονται με ανθρώπους, προσεγγίζουν άλλους με παρόμοια ενδιαφέροντα, ευαισθητοποιούνται σε σημαντικά θέματα, βρίσκουν συναισθηματική υποστήριξη και σημαντικές εργασιακές ευκαιρείς Επικοινωνούν ανεμπόδιστα, χωρίς να νοιώθουν κανένα πρόβλημα όσον αφορά τη γλώσσα που χρησιμοποιούν στα social. Χρησιμοποιούν με τρόπο φυσικό τα καινούργια σημάδια, τα νέα σύμβολα, τις δικές τους έννοιες.
Όπως δείχνει το Adolescence, η νέα σειρά του Netflix, που ανιχνεύει και το ζήτημα της επικοινωνίας μεταξύ των νέων ανθρώπων. Βάζουν διαφορετικό χρώμα στις φατσούλες των like για να μπορέσουν να εκφράσουν κι άλλα, διαφορετικά συναισθήματα, φτιάχνουν νέες λέξεις με νέα περιεχόμενα, ακαταλαβίστικες για τους παλαιότερους, για να εκφράσουν νέες έννοιες και υιοθετούν νέους κανόνες που ούτε να φανταστούν δεν μπορούν οι παλαιότεροι. Φασόλια, μελιτζάνες και καρδιές μετατρέπονται σε κρυφό κώδικα που οι περισσότεροι ενήλικες δεν μπορούν να φανταστούν καν την σημασία του. Οι μελιτζάνες, τα ροδάκινα, τα κεράσια αποκτούν σεξουαλική σημασία. Τα emoji το ίδιο. (Το emoji «ζαλισμένο πρόσωπο» χρησιμοποιείται για να εκφράσει σεξουαλική διέγερση, το emoji «πρόσωπο που ζεσταίνεται» σημαίνει «καυτός-ή» με τη σεξουαλική έννοια και το emoji με το «βλέμμα στα πλάγια» υποδηλώνει ότι κάποιος είναι διαθέσιμος-η να στέλνει ή να λαμβάνει γυμνές φωτογραφίες). Έννοιες όπως incel ταυτότητα, ανδρόσφαιρα και redpilled αποτελούν έννοιες που δεν παραχθήκαν για δραματουργικούς λόγους από τους συγγραφείς της σειράς αλλά προϋπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν εκεί έξω στο ίντερνετ, θέτοντας τα παιδιά μας σε κίνδυνο κι ας βρίσκονται εκείνα κλεισμένα μέσα στο δωμάτιό τους. Οι νέοι άνθρωποι, σε ένα κόσμο ρευστό που αλλάζει συνεχώς, παλεύουν να επικοινωνήσουν και υιοθετούν νέες γλώσσες επικοινωνίας που δεν έχουν σχεδόν τίποτα κοινό με την προηγούμενη, τη δική μας. Δημιουργώντας ένα τεράστιο διαγενεακό gap στην επικοινωνία τους με τις παλαιότερες γενιές.
Ο τοξικός, επιθετικός λόγος, που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συναντήσει στα social, ίσως να αποτελούσε ένα πρώιμο φαινόμενο του λόγου της (μετα)νεωτερικότητας. Λόγος που μετατρέπεται σε μέσο ξεσκίσματος του άλλου. Σχεδόν ανθρωποφάγο. Ένας λόγος που υιοθετήθηκε από πολλούς γιατί εξέφραζε επαρκώς ένα βασικό, fundamental, συναίσθημα του ανθρώπου: το ένστικτο καταστροφής, την distructo, που δεν είχε την ευχέρεια να εκφραστεί διαφορετικά, όπως το έκανε παλαιότερα με άλλα μέσα (όπως τη βλεμματική επαφή και το χαμόγελο ή το ύψωμα της φωνής και την χειροδικία κ.λπ.) όταν υπήρχε άμεση φυσική σχέση μεταξύ των ανθρώπων. Ένστικτα, παρορμήσεις, βασικές συναισθηματικές καταστάσεις των ανθρώπων πιέζουν τη γλώσσα να υιοθετήσει μορφές και τρόπους, ώστε να μπορέσουν να εκφραστούν. Γιατί, όσο και αν το μέσο έκφρασης αλλάξει, η ανθρώπινη κατάσταση θα παραμένει σταθερή, απαιτώντας με κάθε τρόπο να εκφραστεί!
