Καθημερινά

Είσαι μέσα μας 2-4%, ξάδερφε 

Στην είσοδο του αρχαιολογικού μουσείου Ιωαννίνων μας υποδέχεται μια μοναδική έκθεση για τους Νεάντερταλ. Τι γυρεύουν εκεί;

Οι homo neanderthalensis έζησαν στην Ευρώπη και τμήματα της Ασίας έως και πριν 40-45 χιλιάδες χρόνια. Ήταν ένας κλάδος των hominids που εξελίχθηκε παράλληλα με τους «δικούς μας», τους homo sapiens, όσο οι δεύτεροι ζούσαν αποκλειστικά στην Αφρική. Χονδρικά, είναι ξαδέρφια μας. Αργότερα, προς το τέλος της ύπαρξης των Νεάντερταλ, φαίνεται ότι τα δύο είδη συγκατοίκησαν για λίγο στην Ευρώπη.

Γιατί εξαφανίστηκαν οι Νεάντερταλ, δεν ξέρουμε. Παλιότερα πιστεύαμε ότι ήταν γενικώς και αορίστως «κατώτεροι» από εμάς τους sapiens… Έχει μείνει το «πω πω ρε παιδί μου, Νεάντερταλ ο τύπος…» για κάποιον αγροίκο. Ευρήματα τα τελευταία χρόνια έχουν ανατρέψει αυτή την οπτική. Ο πληθυσμός τους ήταν πολύ μικρός, η γενετική ποικιλία περιορισμένη και ιδιαίτερα σε εποχές υπερβολικού κρύου (που περιόριζε τα θηράματα, δυσχέραινε τις μετακινήσεις και αύξανε τις επιμειξίες) η απειλή της εξαφάνισης κρεμόταν πάνω από το κεφάλι τους. Ξεπέρασαν πολλές κρίσεις, προφανώς δεν κατάφεραν να ξεπεράσουν την τελευταία.

Βέβαια κάθε άλλο παρά «αγροίκοι» ήταν, για τα πρότυπα της εποχής τους. Μπορούσαν να χρησιμοποιούν εργαλεία για να φτιάχνουν εργαλεία (ένα τεράστιο άλμα στη νόηση, αυτό) επικοινωνούσαν με γλώσσα, πιθανότατα κατανοούσαν τους συμβολισμούς της τέχνης, φρόντιζαν τους ανήμπορους, αντιλαμβάνονταν το νόημα του θανάτου και τη θέση των νεκρών.

Και -προς μεγάλη μας έκπληξη- εδώ και λίγα χρόνια γνωρίζουμε ότι διασταυρώθηκαν γενετικά με τους προγόνους μας. Η ανάλυση μιτοχονδριακού DNA Νεάντερταλ που έγινε κατορθωτό να ανακτηθεί, απέδειξε ότι «βρίσκονται» μέσα στο γονιδίωμα των σύγχρονων Ευρωπαίων κατά 2% τουλάχιστον. Αντίθετα, απουσιάζουν από τους σύγχρονους Αφρικανούς, αφού αυτοί δεν αντίκρισαν ποτέ στη ζωή τους Νεάντερταλ (όπως είπαμε, οι δεύτεροι δεν πάτησαν το πόδι στην Αφρική). Αναρωτιέμαι πώς θα ένιωθαν οι ρατσιστές γαιοκτήμονες στην Αμερική το 18ο και το 19ο αιώνα αν άκουγαν ότι οι Αφρικανοί δούλοι τους ήταν γενετικά πιο «καθαροί» άνθρωποι από τους ίδιους! (απάντηση: όπως κάθε ρατσιστής. Θα αγνοούσαν την πραγματικότητα).

Λέμε ότι η γνώση απελευθερώνει -και το συγκεκριμένο είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Αν κάποιος διαβάσει και κατανοήσει την ιστορία του ανθρώπινου γένους, είναι πολύ δύσκολο να πιστεύει και να αναπαράγει ανοησίες για την ανωτερότητα οποιουδήποτε ανθρώπου έναντι άλλου. Είμαστε όλοι «παιδιά του ίδιου θεού» που εξελιχθήκαμε κάτω από τον καυτό ήλιο ή τους παγετώνες και φτάσαμε ως εδώ με τεράστιο κόπο και πολλή τύχη.

Άφησα για τελευταίο τι γυρεύουν οι Νεάντερταλ στα Ιωάννινα. Έζησαν σε αρκετές περιοχές της Ηπείρου, από όπου έχουν ανακτηθεί εργαλεία τους, όπως ο καταπληκτικός χειροπέλεκυς που εκτίθεται στο Μουσείο (φωτογραφία Ν.Α.). Είναι κοντά 150 χιλ. χρόνια παλιός. Η επίσκεψη στην έκθεση είναι απαραίτητη για κάθε σχολείο της περιοχής και κάθε περαστικό έστω για δυο μέρες από την πόλη. Δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να δει κάτι ανάλογο αλλού.

Σχετικά άρθρα

Επίσκεψη Κ. Μητσοτάκη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (φωτορεπορτάζ)

Προχωρά η πιστοποίηση των Αρχαιολογικών Μουσείων της Ηπείρου

Τα ωκύπτερα στο μετάλλιο του Ioannina Lake Run 2023