Μιλώντας στον Η.Α. επισημαίνει ότι το βάρος πρέπει να πέσει στην αντιμετώπιση των αιτιών, που στρέφουν τους νέους στο αλκοόλ και στην ανάπτυξη εξαρτητικών συμπεριφορών, εστιάζοντας στη μεγάλη σημασία της πρόληψης. Πρόληψη, όμως, που θα αφορά την αντιμετώπιση των παραγόντων, που κάνουν το άτομο ευάλωτο και την ενίσχυση των παραγόντων που το ενδυναμώνουν και το προστατεύουν. Και αντίθετα από τη γενική αντίληψη, ούτε η πληροφόρηση, ούτε η εστίαση στους κινδύνους, ούτε ο εκφοβισμός λειτουργούν τις περισσότερες φορές αποτελεσματικά, καθώς αντίστοιχα διεγείρουν την περιέργεια, έλκουν τους νέους να αναπτύξουν ριψοκίνδυνες συμπεριφορές ως σημάδια χειραφέτησης και οδηγούν στην απάθεια.
Ποια είναι η γενική εικόνα για τη χρήση αλκοόλ από ανήλικους στην Ελλάδα; Υπάρχουν κάποια ειδικότερα στοιχεία για την περιοχή των Ιωαννίνων;
Σύμφωνα με την Πανελλήνια Έρευνα του ESPAD το 2019 στον σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, στην Ελλάδα έχουν καταναλώσει αλκοόλ έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή τους, το 93,7% των 17χρονων και το 89,1% των 16χρονων μαθητών. Σχεδόν ένας στους τρεις 16χρονους (30,9%), δύο στους πέντε 17χρονους (43,3%) έχουν μεθύσει έστω και μια φορά στη ζωή τους . Όσον αφορά τη μέθη, ≥3 φορές τους τελευταίους 12 μήνες σε 16-17χρονους ανά Περιφέρεια, η Ήπειρος είχε το μικρότερο ποσοστό 6,9% με πανελλήνιο μέσο όρο 9% και τα Ιόνια νησιά 13,9%.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που, κατά την άποψή σας, έχουν οδηγήσει στην αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ από ανήλικους τα τελευταία χρόνια; Έχει παίξει κάποιο ρόλο η πανδημία; Υπάρχει κάποια συσχέτιση με την επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Το 2019, οι δείκτες κατανάλωσης αλκοόλ σε όλη τη ζωή, τους τελευταίους 12 μήνες και τις τελευταίες 30 ημέρες καταγράφουν μείωση, τόσο σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα ESPAD (2015) όσο και συγκριτικά με τις προηγούμενες δεκαετίες. Εντούτοις, το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας εφησυχάζει, καθώς η μείωση αυτή δε συνοδεύεται από μείωση στα ποσοστά μέθης, αλλά αναλογικά από αύξηση της μέθης. Στη βάση των παραπάνω στοιχείων, ανησυχία προκαλεί και το εύρημα ότι οι 17χρονοι (94,7%) και οι 16χρονοι (91,4%) μαθητές θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε οινοπνευματώδη ποτά , ενώ παράλληλα αναφέρουν πολύ πρόσφατη κατανάλωση αλκοόλ σε χώρους διασκέδασης το 52,9% των 16χρονων και 65,1% με των 17χρονων, παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία απαγορεύει την είσοδο ανηλίκων σε χώρους διασκέδασης και την κατανάλωση αλκοόλ.
Αυτό που αλλάζει σημαντικά, είναι η αποδοχή της μέθης σαν ένα φυσιολογικό φαινόμενο της εφηβείας και ότι θεωρούν ότι είναι ακίνδυνο το να πίνει κάποιος στην ηλικία τους 1-2 ποτά σχεδόν καθημερινά, το 35% των 16χρονων και το 34,3% των 17χρονων. Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι, παρόλο που οι έφηβοι στην Ελλάδα έχουν εύκολη πρόσβαση σε οινοπνευματώδη ποτά και καταναλώνουν αλκοόλ σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους ομότιμούς τους στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, φαίνεται ότι μεθούν και κάνουν υπερβολική κατανάλωση σε χαμηλότερα ποσοστά. Πιθανά το 2025 να έχουμε ήδη πολύ υψηλότερα ποσοστά χρήσης στους χώρους της διασκέδασης, αλλά και υψηλότερα ποσοστά μέθης.
Πλήθος ερευνών έχουν μελετήσει τις επιπτώσεις, που η πανδημία του COVID-19 είχε στις οικογενειακές σχέσεις. Φαίνεται ότι η πανδημία αποτέλεσε μια αγχογόνα περίοδο για τις οικογένειες και οι σχέσεις των γονιών με τα παιδιά επιδεινώθηκαν και συνδέθηκαν με περιστατικά αυταρχικής συμπεριφοράς ή κακοποίησης, ενώ, αν ήρθαν συχνότερα σε ρήξη με τα αδέλφια εξαιτίας κυρίως των περιορισμών στον χώρο, που έπρεπε να μοιραστούν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα αλλά η επίδραση της πανδημίας δεν ήταν αρνητική για όλες της οικογένειες. Οι ενδοοικογενειακές σχέσεις είναι καθοριστικός παράγοντας στη χρήση αλκοόλ. Επίσης καθοριστικός παράγοντας είναι οι στάσεις και η συμπεριφορά των φίλων τους και των συνομηλίκων τους στα κοινωνικά δίκτυα απέναντι στο αλκοόλ.
Υπάρχουν ενδείξεις ή δεδομένα, που να δείχνουν ότι οι ανήλικοι, που καταναλώνουν αλκοόλ, μπορεί να αναπτύξουν εξάρτηση από νεαρή ηλικία; Μπορεί να αποτελέσει το αλκοόλ τον «προθάλαμο» για άλλες εξαρτήσεις;
Η εξάρτηση από το αλκοόλ μπορεί να αναπτυχθεί και σε νεαρούς ενήλικες, αν υπάρχει καθημερινή χρήση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ.
Η χρήση καπνού και αλκοόλ προηγείται από τη χρήση ναρκωτικών, οι έρευνες της Kandel στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 80 έδειξαν ότι το 99% των εφήβων, που έκαναν χρήση κάνναβης, είχαν ήδη κάνει χρήση καπνού και αλκοόλ. Γι’ αυτό και τα προγράμματα πρόληψης δεν εστιάζουν στη χρήση ναρκωτικών, αλλά συνολικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.
Πώς επηρεάζει η πρώιμη χρήση αλκοόλ την ψυχική υγεία των ανηλίκων;
Το αλκοόλ στην πραγματικότητα είναι μια κατασταλτική ουσία, που έχει φαινομενικά ψυχοδιεγερτική δράση στα αρχικά στάδια της μέθης, εξαιτίας της χαρακτηριστικής άρσης των αναστολών που προκαλεί, λόγω καταστολής της λειτουργίας ορισμένων των προμετωπιαίων περιοχών. Η σχέση μεταξύ κατανάλωσης αλκοόλ και επιθετικής συμπεριφοράς είναι καλά τεκμηριωμένη. Το αλκοόλ μειώνει τις αναστολές και οδηγεί σε βίαιες συμπεριφορές. Στα πλαίσια της γενικότερης αυτοπεποίθησης, που παρέχει το αλκοόλ στο άτομο στην αρχή της μέθης, αναπτύσσεται μια αυξημένη διάθεση σχετικά με τη σεξουαλική του συμπεριφορά.
Το αλκοόλ επιδεινώνει ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, το άγχος και οι διαταραχές προσωπικότητας, ενώ άτομα με άγχος, κατάθλιψη ή διαταραχές προσωπικότητας είναι πιο ευάλωτα στην εξάρτηση από το αλκοόλ. Το κοινωνικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο. Άτομα που βιώνουν στρεσογόνες καταστάσεις ή έχουν αρνητικές κοινωνικές εμπειρίες, είναι πιο επιρρεπή στην κατάχρηση αλκοόλ. Το αλκοόλ επηρεάζει τις κοινωνικές σχέσεις, και την εκπαίδευσή των ανηλίκων.
Ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης και πρόληψης του φαινομένου αυτού; Η αυστηροποίηση της νομοθεσίας θα βοηθήσει;
Η πρόληψη παρεμβαίνει πριν την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς και αφορά την αντιμετώπιση των παραγόντων, που κάνουν το άτομο ευάλωτο (παράγοντες κινδύνου) και την ενίσχυση των παραγόντων που το ενδυναμώνουν και το προστατεύουν (προστατευτικοί παράγοντες). Δυστυχώς η αυξημένη γνώση είναι συχνά ανεπιτυχής στο να επιφέρει αλλαγές στη στάση και τη συμπεριφορά , παράλληλα η πληροφόρηση μπορεί να διεγείρει την περιέργεια και να οδηγήσει σε μεγαλύτερους πειραματισμούς. Η εστίαση στους κινδύνους είναι επίσης ανεπιτυχής, διότι συχνά τα παιδιά έλκονται από συμπεριφορές που ενέχουν κινδύνους, και η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά αποτελεί σημάδι ενηλικίωσης, ανεξαρτητοποίησης, ανδρισμού ή χειραφέτησης. Η συνεχής δε μετάδοση εκφοβιστικών μηνυμάτων οδηγεί στην απάθεια, την εξοικείωση, στην άμβλυνση της ευαισθησίας των θεατών και την αποδοχή του φαινομένου. Η πρόληψη ,για να είναι αποτελεσματική, χρησιμοποιεί τη βιωματική εκπαίδευση με στόχο την ενδυνάμωση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση των ατόμων, ώστε να υιοθετήσουν θετικές στάσεις ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες (ατομικές και κοινωνικές) που να συνδέονται με την πρόληψη. Οι παρεμβάσεις πρόληψης απευθύνονται στην εκπαίδευση, την οικογένεια και την κοινότητα (καθολική και περιβαλλοντική πρόληψη), καθώς και σε ευάλωτες ομάδες (επικεντρωμένη πρόληψη) και άτομα με προβλήματα σε αρχικά στάδια (ενδεδειγμένη πρόληψη).
Αν θέλουμε να αλλάξουμε στάσεις και συμπεριφορές πρέπει να εστιάσουμε στα αίτια. Η αυστηροποίηση της νομοθεσίας δεν αλλάζει τα αίτια, απλώς η αυστηροποίηση των ποινών προωθείται σαν πανάκεια από τους κυβερνόντες και τα ΜΜΕ ότι αρκεί για να λυθούν τα κοινωνικά προβλήματα.
Το Κέντρο Πρόληψης «Σχεδία» έχει αναπτύξει κάποιες συγκεκριμένες δράσεις ή προγράμματα για την ευαισθητοποίηση και την πρόληψη της χρήσης αλκοόλ από ανήλικους;
Ήδη από το 1994-95 ως Κέντρο Πρόληψης δομήσαμε, εφαρμόσαμε και αξιολογήσαμε ένα πρωτότυπο πρόγραμμα ανάπτυξης ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, το «Πρόγραμμα για την πρόληψη της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών (καπνού, αλκοόλ, ναρκωτικών) σε μαθητές Γυμνασίου». Το 2001 επιλέχθηκε από τον «Οργανισμό Mental Health Promotion of Adolescent and Young People» ως ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα για θέματα ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συμπεριλήφθη στον κατάλογο «Directors of Projects in Europe, ο οποίος εκδόθηκε από Mental Health Europe and European Commission».
Πώς μπορούν να ενισχυθούν οι προσπάθειές σας;
Πρέπει να αλλάξουν ριζικά το Υπουργείο Παιδείας και ο Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων στάση απέναντι στα Κέντρα Πρόληψης.