Καθημερινά

Η Τέχνη στον δημόσιο χώρο

Ένα δρώμενο που επαναπροσδιορίζει τη σχέση πόλης και καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η προβολή βίντεο και φωτογραφιών σε τοίχους ιστορικών κτιρίων και κάστρων δεν είναι νέο φαινόμενο.  Είχα την τύχη να παρευρίσκομαι σε ένα τέτοιο δρώμενο κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στην Μπολόνια στην Ιταλία το 1999. Ο επιμελητής των προβολών ήταν ο γνωστός ουαλός σκηνοθέτης και εικαστικός Peter Greenaway και η αρχική του ιδέα ήταν να δημιουργήσει μια σειρά προβολών πάνω στα τόξα από τις  καμάρες, που κοσμούν την πόλη. Η ιδέα ναυάγησε λόγω κόστους και τεχνικών προβλήματων κι έτσι ο Greenaway μετέφερε το δρώμενο στην κεντρική πλατεία Ματζιόρε. Το πρόβλημα της πλατείας ήταν η στατικότητά της. Στις καμάρες το δρώμενο «περπατούσε» με τον πεζό, στην πλατεία ο ουαλός σκηνοθέτης χρησιμοποίησε τα κτίρια γύρω της σαν πολλαπλές συγκοινωνούντες οθόνες, όπου το βίντεο ξεκινούσε από το ένα κτίριο για να συνεχιστεί στο άλλο. Το πραγματικό ενδιαφέρον του εγχειρήματος δεν είχε να κάνει μόνο με την αφαίρεση της στατικής λειτουργίας του κτιρίου, αλλά και με το περιεχόμενο των προβολών. Η ιστορία της πόλης περνούσε από κτίριο σε κτίριο με τη χρήση ψηφιοποιημένου αρχειακού υλικού σε βίντεο. Ήταν ένα εντυπωσιακό στο μάτι δρώμενο και ταυτόχρονα εξιστορούσε την ιστορία της πόλης που το φιλοξενούσε.

Η μνήμη στον τοίχο

Έχουν περάσει 20 χρόνια από την εγκατάσταση του Greenaway. Ανάλογες εικαστικές παρεμβάσεις είναι κοινός τόπος πλέον, αν και σπάνια επιτυγχάνεται η σύνδεση αισθητικής και ουσίας. Για την ακρίβεια, ενώ η αισθητική είναι όλο και περισσότερο δυναμικά παρούσα καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, σπάνια αναγνωρίζει κανείς την ουσία του κάθε εγχειρήματος, το γιατί δηλαδή επιλέγει κανείς να προβάλει υλικό στον τοίχο και όχι σε μια αίθουσα. Το δρώμενο της Adi Liraz «Αναζητώντας τη Νέλλη» που πραγματοποιήθηκε στις 25 Μαρτίου στα Γιάννενα είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που ο τοίχος γίνεται δραματουργικό μέρος του δρώμενου και το σύνολο της παράστασης κατάφερε μέσα σε ελάχιστο χρόνο να μετατρέψει ένα μέρος της πόλης σε τόπο μνήμης, θέατρο και μουσείο ταυτόχρονα σε μια ζωντανή και σιωπηρή εγκατάσταση τέχνης. Ο μοναδικός ήχος ,που ακουγόταν κατά τη διάρκεια του δρώμενου, ήταν ο ήχος της πόλης όπως αποτυπώνεται μια τυχαία βραδιά.

Για μία ώρα ένα γιορτινό απόγευμα της πόλης, και καθώς αυτοκίνητα και πεζοί κατευθύνονταν αμέριμνοι προς τη λίμνη, έπρεπε να σταματήσουν για λίγα λεπτά καθώς μια πομπή από ανθρώπους ακολουθούσαν τη μοναχική διαδρομή της Adi Liraz αναζητώντας τη Νέλλη, μιας μέχρι πρότινος ανώνυμης μάρτυρα της πόλης. Το δρώμενο ξεκινά από το σημείο μηδέν. Μπροστά από τις καφετέριες στον Μώλο, όπου πολίτες και τουρίστες πίνουν αμέριμνοι τον καφέ τους. Η καλλιτέχνις στέκεται αρχικά ακίνητη καθώς μαζεύεται κόσμος. Ήδη ο χώρος στην πόλη αρχίζει και μεταλάσσεται. Από χώρο διασκέδασης σε τόπο μνήμης. Το δρώμενο κινείται, όχι άσκοπα, ακολουθώντας την ιστορία προς τα πίσω. Είναι η ιστορία μιας εκτοπισμένης, είναι η ιστορία μιας δολοφονημένης, είναι η ιστορία της πόλης.

Η Liraz προβάλλει την εικόνα της Νέλλης στα τείχη του κάστρου ακολουθώντας μια διαδρομή που τη φέρνει στη Συναγωγή μέσα στο κάστρο και από εκεί στην οδό Κουντουριώτη. Από τοίχο σε τοίχο και από σπίτι σε σπίτι φτάνει στον προορισμό που δεν είναι άλλος από το σπίτι της Νέλλης. Εναποθέτει τον προτζέκτορα στο πάτωμα, η εικόνα της Νέλλης παραμένει προβαλλόμενη στο κατώφλι. Η αναζήτηση φτάνει στο τέλος της. Η εκτοπισμένη συμπολίτισσά μας επιστρέφει στην κατοικία της, επανέρχεται στο φυσικό της μέρος, εκεί όπου ζούσε πριν το κακό συμβεί.

Προσπαθώ να διηγηθώ μια εμπειρία. Το δρώμενο είναι από εκείνα που πρέπει να ζήσεις, είναι δύσκολο να αποτυπωθεί σε κείμενο, φωτογραφίες ή βίντεο. Η αφήγηση είναι πρωτίστως κινησιολογική, μια σιωπηρή και υπαρξιακή συνομιλία μεταξύ της καλλιτέχνιδος – απόγονης και της φωτογραφίας της πρόγονής της. Υπάρχει το στοιχείο του θεάτρου, υπάρχει η αλήθεια της Liraz (δεν αναζητεί ένα τυχαίο πρόσωπο), υπάρχει η πομπή ενάντια στη λήθη που ακολουθεί μια ιστορία μέσα στην πόλη, μια ιστορία για την πόλη. Ταυτόχρονα υπάρχουν και οι υπόλοιποι που, αγνοώντας τι συμβαίνει, βρίσκονται κατά τύχη μπροστά σε ένα παγωμένο στιγμιότυπο στον χρόνο.

Είναι ακριβώς το μέρος που παρελθόν, παρόν και μέλλον συνυπάρχουν. Το παρελθόν είναι η Νέλλη, η φωτογραφία της, το πρόσωπο στην τραγωδία. Το παρόν είναι η Liraz και όσοι βρεθήκαμε εκούσια ή ακούσια εκείνο το απόγευμα μπροστά στο δρώμενο. Το μέλλον είναι η επιτυχία του εγχειρήματος. Η Τέχνη ως αισθητική, ως ουσία, ως μέρος της πόλης που τη φιλοξενεί, ως ίχνος της μνήμης που αρνείται να σβηστεί. Ακούγεται ίσως αφελές, αόριστο και επιτηδευμένο αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αυτό, που κατάφερνει η καλλιτέχνις στον συμβολισμό της, είναι να κινητοποιήσει ένα μέρος των πολιτών που το παρακολούθησαν συμμετέχοντας και οι ίδιοι σε κάτι που ξεκίνησε ως παράσταση και τελείωσε ως συμμετοχικός φόρος τιμής.

Η Τέχνη λειτουργεί στον δημόσιο χώρο, όταν γίνεται αναπόσπαστο μέρος του. Ο δημόσιος χώρος, ιδιαίτερα εκείνος των αστικών κέντρων, δεν είναι ποτέ ένας. Είναι σημείο συνάντησης πολλών ιστορικών αναφορών, είναι το σημείο που ένας νεαρός skater θα κάνει μια φιγούρα που θα γίνει viral στο διαδίκτυο, είναι το πρώτο ραντεβού, είναι μια χούφτα ανθρώπων που ψάχνει, μέσω μιας άγνωστής του που εκτοπίστηκε στο πόλεμο, τη δική του σχέση με την πόλη.  Είναι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μιας πόλης όπως αυτά αποτυπώνονται σε κτίρια, συλλογική και ατομική μνήμη μέσα από την Τέχνη, την προσωπική εμπειρία, τον αστικό σχεδιασμό. Το πώς θα κατορθώσει κανείς να ενώσει τα περισσότερα από αυτά τα στοιχεία σε ένα είναι ένα στοίχημα και μια μεγάλη πρόκληση. Σε ό,τι την αφορά πάντως, η Adi Liraz κατάφερε με ένα μικρό και σεμνό δρώμενο να δημιουργήσει μια μοναδική, ουσιαστική και συγκινισιακά φορτισμένη στιγμή στην πόλη.  Και αυτός είναι ο ρόλος της Τέχνης στον ατέρμονο διάλογό της με τον δημόσιο χώρο.

 

Σχετικά άρθρα

«Εμείς βλέπουμε» σε Γιάννενα και Βερολίνο

Εμείς Βλέπουμε

«Ιστορίες από ύφασμα» στο Μέκειο