Οι περιφερειάρχες τότε και τώρα
Στο πρώτο μέρος του φωτογραφικού οδοιπορικού σχολίασα μία πρόσφατη φωτογραφία της πρέσβειρας της Αυστρίας με τον δήμαρχο Ιωαννιτών. Αφορμή για τη συνέχεια σήμερα αποτελεί η φωτογραφία που δημοσίευσε ο Η.Α., της κας Andrea Ikic Bohm με τον περιφερειάρχη Ηπείρου κ. Καχριμάνη. Έχω στα χέρια μου, τραβηγμένες από τον θείο της προγιαγιάς μου Νισήμ Δ. Λεβή, αρκετές φωτογραφίες από την περίοδο 1909-1913 με τους «προκατόχους» των δύο αξιωματούχων: Τον πρόξενο τότε της Αυστροουγγαρίας Κονσταντίν Μπιλίνσκι, τον οποίο ανέφερα και στο πρώτο μέρος, και τον νομάρχη και μετά Γενικό Διοικητή της Ηπείρου Άγγελο Τυπάλδο-Φορέστη.
Καλοκαίρι του 1913 στο Νησί της λίμνης των Ιωαννίνων: Ο νομάρχης Ιωαννίνων τότε, Άγγελος Τυπάλδος-Φορέστης (δεξιά) με τον πρόξενο της Αυστρίας Κονσταντίν Μπιλίνσκι, σε λεπτομέρεια από φωτογραφία του Νισήμ Δ. Λεβή. Όρθιο αριστερά διακρίνουμε και έναν από τους «καβάσηδες», ή φρουρούς του προξενείου. Στα δεξιά η αντίστοιχη φωτογραφία του 2019 με την πρέσβη Andrea Ikic Bohm και τον περιφερειάρχη κ. Αλέξανδρο Καχριμάνη.
Η Εικόνα 1α τραβήχτηκε στο Νησί, όπου καταστάλαξαν για να γευματίσουν μετά από μια καλοκαιρινή βαρκάδα στη λίμνη με στάση στην πηγή της λίμνης Παμβώτιδας, την Ντραμπάτοβα, η οποία ήταν ανοιχτή στη φύση και στη λίμνη τότε και όχι επιχωματισμένη όπως είναι σήμερα.
Η σειρά με τις καλοκαιρινές φωτογραφίες των δύο ανδρών έχει σημαντική ιστορική σημασία, επειδή δείχνει τους δύο αξιωματούχους σε στιγμές αναψυχής σε μια περίοδο κατά την οποία η σχέση των κρατών, τα οποία εκπροσωπούσαν, περνούσε σφοδρή κρίση. Στα μάτια πολλών Γιαννιωτών η φυσιογνωμία του Μπιλίνσκι το καλοκαίρι του ’13 ήταν ιδιαίτερα αντιπαθής. Ο ελληνικός τύπος παρουσίαζε τον ίδιο τον διπλωμάτη ως φιλότουρκο και τη στάση της κυβέρνησής του ως ανθελληνική. Κι όμως, οι δύο άνδρες, Φορέστης και Μπιλίνσκι, χάρηκαν μαζί εκείνη τη μέρα την ομορφιά της Ηπείρου. Ο ένας, μαυρισμένος από τον ήλιο και ακμαιότατος, ο δε άλλος χλωμός και σκιά του Μπιλίνσκι, που είχε φτάσει στα Γιάννενα στις αρχές του 1909. Έχει και μια έντονη ανθρώπινη πλευρά αυτή η εκδρομή τους, αφού, πριν κλείσει το 1913, ο Μπιλίνσκι ήταν νεκρός, ενώ μέσα στο 1914 χάθηκε και ο Φορέστης. Οι μέρες και των δύο ήταν μετρημένες, αν και ο ένας τουλάχιστον από τους δύο δεν ήταν σε θέση να το γνωρίζει.
Γόνος της Κεφαλλονιάς, ο Φορέστης ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στα Γιάννενα. Πριν την απελευθέρωση, υπηρέτησε ως πρόξενος της Ελλάδας στην πόλη. Αναμίχθηκε ενεργά στην Ηπειρωτική Εταιρεία, την αντικατασκοπία, και την προετοιμασία τοπικών ομάδων για τον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Αν κοιτάξετε προσεκτικά τις φωτογραφίες από την Απελευθέρωση της πόλης, τώρα που ξέρετε καλά το πρόσωπο του από την Εικόνα 1α, θα διακρίνετε τον Φορέστη σε αρκετές, όπως για παράδειγμα σε μία στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού Ιωαννίνων, όπου βαδίζει δίπλα στον διάδοχο Κωνσταντίνο, ακολουθώντας τους μητροπολίτες Βελλάς & Κονίτσης Σπυρίδωνα και Δρυϊνουπόλεως & Πωγωνιανής Βασίλειο. Μετά την Απελευθέρωση, διορίστηκε πρώτα νομάρχης Ιωαννίνων και μετά, στις αρχές του 1914, Γενικός Διοικητής Ηπείρου αντικαθιστώντας τον Γεώργιο Χρηστάκη-Ζωγράφο, ο οποίος παραιτήθηκε για να αναλάβει από το Αργυρόκαστρο την ηγεσία της βραχύβιας Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου. Βραχύβια δυστυχώς ήταν και η θητεία του Φορέστη ως Γενικού Διοικητή. Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1914 τραυματίστηκε θανάσιμα σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην Άρτα. Ήπειρος και Κεφαλλονιά τον θρήνησαν μαζί εκείνο το φθινόπωρο. Έφυγε πριν τον εθνικό διχασμό και έτσι δεν βρέθηκε στη δύσκολη θέση να χρειαστεί να επιλέξει μεταξύ του βασιλιά και του Βενιζέλου, όπως για παράδειγμα ο Παναγιώτης Δαγκλής, τον οποίο επίσης φωτογράφησε ο Νισήμ Δ. Λεβής.
Για τον Μπιλίνσκι, με καταγωγή από τη Γαλικία στη σημερινή Ουκρανία μιλήσαμε και στο πρώτο μέρος. Όπως είπαμε, είχε φτάσει στα Γιάννενα το 1909. Φωτογραφήθηκε συχνά από τον Νισήμ Δ. Λεβή. Τον βλέπουμε σε αρκετές φωτογραφίες σε σκηνές από κυνήγι στη Λαψίστα ή την Παμβώτιδα. Στην Εικόνα 2 στέκεται ακμαίος με φόντο το Μιτσικέλι, περιστοιχισμένος από τους καβάσηδες ή φρουρούς του προξενείου. Είναι σχεδόν αγνώριστος εδώ, σε σχέση με την εικόνα που είδαμε πριν με τον Φορέστη στη λίμνη: Φαίνεται δέκα χρόνια νεότερος. Σχετικά παχουλός, ψηλός, και με σκούρο μουστάκι. Στη λίμνη τον είδαμε αδυνατισμένο και με γκριζωπά τα λίγα μαλλιά του. Κι όμως οι δύο φωτογραφίες τραβήχτηκαν με διαφορά μόνο τριών – τεσσάρων χρόνων.
Πέρασε πολλά στη διάρκεια της τετραετούς θητείας του στην πόλη ο Μπιλίνσκι. Αρχικά ανέπτυξε σχέσεις, όπως και οι άλλοι πρόξενοι, με τις τοπικές οθωμανικές αρχές, αλλά και τους προύχοντες της πόλης. Έπειτα υπόμεινε κι αυτός, όπως και όλοι οι κάτοικοι της πόλης, την πολύμηνη πολιορκία των τουρκοκρατούμενων Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό. Πολιορκία την οποία περιγράφει γλαφυρά με το ψευδώνυμο Γκυ Σαντεπλέρ η Ζαν Ντυσάπ, δεύτερη σύζυγος του Γάλλου πρόξενου Εντγκάρ Ντυσάπ (είχαν φτάσει νιόπαντροι στα Γιάννενα το καλοκαίρι του 1912, λίγο πριν κηρυχτεί ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος). Σίγουρα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας οι ξένοι πρόξενοι συναντιόντουσαν και συνομιλούσαν συχνά, όπως και εκείνοι στο «Χρονικό του Τράβνικ» του Ίβο Άντριτς στην εποχή των Ναπολεόντιων πολέμων.
Όμως, σε αντίθεση με τον γάλλο πρόξενο ο οποίος επικοινωνούσε και αυτός τακτικά με τις οθωμανικές αρχές, ο Αυστριακός εκτέθηκε απέναντι στον ελληνικό πληθυσμό, όταν δέχθηκε να φωτογραφηθεί με τους Τούρκους δίπλα σε μια αγχόνη (Εικόνα 3). Την αγχόνη αυτή χρησιμοποιούσαν οι οθωμανικές αρχές στη διάρκεια της πολιορκίας κυρίως για να θανατώσουν όσους χαρακτήριζαν σαν «προδότες». Συχνά οι κατάδικοι των Τούρκων ήταν ντόπιοι που συνεργάστηκαν με τον ελληνικό στρατό.
Υπήρχε λοιπόν το προηγούμενο από τις επαφές του Μπιλίνσκι με τις οθωμανικές πολιτικές και
στρατιωτικές αρχές, η φωτογραφία του με την αγχόνη, αλλά και η στάση της κυβέρνησής του στη οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ της Ελλάδας και του νεοσύστατου κράτους της Αλβανίας. Οπότε, όταν το καλοκαίρι του 1913 ανακοινώθηκε ότι ο Μπιλίνσκι θα ήταν ένα από τα μέλη της διεθνούς επιτροπής για τη οριοθέτηση των συνόρων, έγινε χαμός στα Γιάννενα. Στόχος των διαδηλώσεων στην πόλη -μαζί με τον Μπιλίνσκι- ήταν και ο εκπρόσωπος της Ιταλίας στην επιτροπή, ο πρόξενος (και κόμης) Νατάλε Λάμπια. Κι άλλες χώρες, όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Γερμανία είχαν αντιπροσώπους στην επιτροπή αυτή, όμως η έμφαση στον ελληνικό τύπο επικεντρώθηκε στη συμμετοχή του Αυστριακού και του Ιταλού. Και αυτό επειδή οι δύο αυτές δυνάμεις αναμίχτηκαν ενεργά στον καθορισμό των συνόρων, η κάθε μια για τους δικούς της λόγους: Οι μεν Ιταλοί επειδή είχαν οι ίδιοι επεκτατικές τάσεις στην «απέναντι όχθη της Αδριατικής», πράγμα που οι μετέπειτα πράξεις και τα προτεκτοράτα τους στην Αλβανία και την Ήπειρο απέδειξαν επανειλημμένα. Οι δε Αυστριακοί επειδή ήθελαν να αποκλείσουν πιθανή έξοδο της Σερβίας στην Αδριατική και παρεμπόδιση της ναυσιπλοΐας τους από το μοναδικό τους λιμάνι στη Μεσόγειο, την Τεργέστη. Μήλο της έριδος και τα στενά της Κέρκυρας, αφού αν η Ελλάδα αποκτούσε την κατοχή και των δύο ακτών, θα μπορούσε ελέγξει τη ναυσιπλοΐα στην περιοχή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα σύνορα εκεί κάνουν μια απότομη στροφή προς τα νότια.
Πόλεμος, πολιορκία, διαδηλώσεις. Γεγονότα σίγουρα δύσκολα και επίπονα για έναν διπλωμάτη καριέρας. Από μόνα τους ωστόσο δεν δικαιολογούν τα χαμένα κιλά και τα ασπρισμένα μαλλιά του Μπιλίνσκι. Την εξήγηση τη βρήκα στα αυστριακά διπλωματικά αρχεία. Τον Ιανουάριο του 1913, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης, ο Μπιλίνσκι υπέστη ένα ελαφρύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Πιθανότατα την υγεία του ζεύγους Μπιλίνσκι να είχε εξετάσει στα Γιάννενα ο γιατρός Νισήμ Δ. Λεβή. Αυτό το συμπεραίνω από ένα ταχυδρομικό δελτάριο, το οποίο μάλλον έστειλε η σύζυγος του Μπιλίνσκι Ελισάβετ (ή Έλσε) Μπιλίνσκα στον Νισήμ Λεβή το καλοκαίρι του 1912 (Εικόνα 4). Γράφει η κα Μπιλίνσκα στον γιαννιώτη γιατρό (στα γαλλικά, με κάποια ορθογραφικά λάθη): «Αγαπητέ γιατρέ, σας στέλνω την ειλικρινή μου φιλία από το σανατόριο, όπου βρίσκομαι εδώ και κάμποσο χρόνο και το οποίο εγκαταλείπω σύντομα. Θα σας περιγράψω σύντομα ελπίζω στα Γιάννενα την αρρώστια μου, η οποία συνεχίζεται αλλά δεν είναι πολύ σοβαρή. Μόνο τα νεύρα (άγχος) δεν είναι σπουδαία.»
Εικόνα 4: Ταχυδρομικό δελτάριο, στα γαλλικά, το οποίο έστειλε η Έλσε Μπιλίνσκα (σύζυγος του Αυστριακού προξένου) στον γιατρό Νισήμ Δ. Λεβή από σανατόριο στη Βιέννη στα Γιάννενα μέσω Τεργέστης στις 26 Ιουνίου του 1912. Το γραμματόσημο σίγουρα λείπει, επειδή η ανηψιά του (και γιαγιά μου) ήταν φιλοτελίστρια.
Ήταν άρρωστος λοιπόν ο αυστριακός διπλωμάτης και η σύζυγος του αγχωμένη. Αντί να βελτιωθεί, η υγεία του χειροτέρεψε μέσα στο 1913, ενώ οι απαιτήσεις του αξιώματος του αυξήθηκαν. Ανέλαβε, θέλοντας και μη, να συμμετάσχει στη διεθνή επιτροπή για την κατάρτιση των ελληνοαλβανικών συνόρων, αλλά στις 24 Οκτωβρίου του 1913 (με το Ιουλιανό-παλιό ημερολόγιο) οι ευρωπαϊκές και ελληνικές εφημερίδες ανέφεραν ότι ο εκπρόσωπος της Αυστρίας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοδεία της επιτροπής στην Ερσέκα της Βορείου Ηπείρου και να επιστρέψει εσπευσμένα στα Γιάννενα λόγω «περαιτέρω επιδείνωσης της υγείας του».
Στις 31 Οκτωβρίου, ο Φορέστης έστειλε ένα δραματικό τηλεγράφημα στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, όπου αναφέρεται στην κατάσταση της υγείας του Μπιλίνσκι. Η περιγραφή του είναι ενδεικτική της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, την οποία είχαν αναπτύξει οι δύο αξιωματούχοι (μπορείτε να το διαβάσετε στην Εικόνα 5 – βλ. επίσης το βιβλίο μου «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή» 1898-1944, Εκδόσεις Καπόν).
Εικόνα 5: Το δραματικό τηλεγράφημα όπου ο Φορέστης περιγράφει την επίσκεψη του στον μελλοθάνατο Κονσταντίν Μπιλίνσκι (από το ψηφιακό αρχείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος»).
Ο Μπιλίνσκι άφησε την τελευταία του πνοή στα Γιάννενα στις 4 Νοεμβρίου 1913 (με το Ιουλιανό ημερολόγιο). Η κηδεία του έγινε την άλλη μέρα στην πόλη με την παρουσία όλων των μελών της διεθνούς επιτροπής, του Γεωργίου Χρηστάκη Ζωγράφου, του Παναγιώτη Δαγκλή και ενός εκπροσώπου του Φορέστη, ο οποίος έλειπε. Με έκπληξη ανακάλυψα ότι ο Μπιλίνσκι δεν ήταν ο πρώτος πρόξενος της Αυστροουγγαρίας που πέθανε στα Γιάννενα. Είχε προηγηθεί το 1864 ο θάνατος του Μάρκους Βούλετιτς, του τρίτου χρονολογικά (υπό)πρόξενου της χώρας αυτής στα Γιάννενα!
Δυστυχώς, όπως προανέφερα, ο Άγγελος Τυπάλδος – Φορέστης πέθανε κι αυτός λίγους μήνες μετά. Σκοτώθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1914 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην Άρτα. Κηδεύτηκε στην πατρίδα του την Κεφαλλονιά και τον θρήνησαν μαζί Ηπειρώτες και Κεφαλλονίτες.
Στην Εικόνα 6 βλέπουμε ολόκληρη την σκηνή στο Νησί των Ιωαννίνων. Μαζί με τον Μπιλίνσκι διακρίνουμε (αριστερά) και τον υποπρόξενο της Αυστροουγγαρίας Καρλ Μπούσμπεργκερ για την καριέρα του οποίου στα Γιάννενα και την Αλβανία θα αναφερθώ στο τρίτο και τελευταίο μέρος του φωτογραφικού οδοιπορικού.
