Την περσινή χρονιά, το 2021, η πατρίδα μας είχε μια καλή αφορμή να αναστοχαστεί την ιστορική της διαδρομή, να μελετήσει ξανά και να επαναξιολογήσει την ιστορική πορεία των τελευταίων 200 χρόνων. Μπορεί η πανδημία – ένα άλλο ιστορικό γεγονός παγκόσμιας κλίμακας- να μη μας επέτρεψε να οργανώσουμε πολλές και μαζικές εκδηλώσεις, όμως όλες αυτές, που, τελικά, λάβανε χώρα ήταν σημαντικές και αξιόλογες. Αν κανείς, μάλιστα, προσθέσει δίπλα σε αυτές τις εκδηλώσεις και μερικές λαμπρές εκδοτικές πρωτοβουλίες, τότε σίγουρα θα πρέπει να είμαστε χαρούμενοι για αυτήν την εθνική συζήτηση που έγινε και ανίχνευσε νέα στοιχεία και σημαντικά χαρακτηριστικά της μέχρι τώρα εθνικής μας διαδρομής.
Αυτή η –ας μου επιτραπεί ο όρος- μόχλευση τους εθνικού μας πεπρωμένου είχε ως παράπλευρο αποτέλεσμα να συζητήσουμε, να επαναπροσδιορίσουμε και να ενδυναμώσουμε με νέα ιστορικά δεδομένα και τις μικρές, τοπικές ιστορικές αφηγήσεις, που η κάθε μια ξεχωριστά συμβάλουν και συν-δημιουργούν το μεγάλο εθνικό μας αφήγημα.
Μια τέτοιου είδους συζήτηση διεξάγεται σήμερα εδώ και έναν ανάλογο διάλογο ανοίξαμε και εμείς στα Γιάννενα με τα τρία μεγάλα συνέδρια που διοργανώσαμε. Συνέδρια που προκάλεσαν ενδιαφέρον, αντιρρήσεις, αλλά και νέα ιστορικά δεδομένα. Συνέδρια που αδιαμφισβήτητα εμπλούτισαν τον εσωτερικό μας διάλογο και κατά επέκταση το τοπικό μας ιστορικό αποτύπωμα. Γιατί χρειάζονται, όμως, αυτές οι συζητήσεις, τι εξυπηρετούν πέρα από το ακαδημαϊκό τους ενδιαφέρον; Μπορεί το αποτέλεσμα τους να αποτελέσει παραγωγικό υλικό, αξιοποιήσιμο προς όφελος των σημερινών κατοίκων ενός τόπου, του ίδιου του τόπου, της αναπτυξιακής προοπτικής του;
Προσωπικά, πιστεύω πολύ στη δύναμη του τοπικού ιστορικού αφηγήματος. Η ιστορία, το παρελθόν, η ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αποτελούν σήμερα, την εποχή της εμπειρικής κατανάλωσης, σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, που αν προβληθούν και αξιοποιηθούν μπορούν να φέρουν απτά και συγκεκριμένα οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.
Ελληνικοί ιστορικοί τόποι, όπως η Πελοπόννησος, οι Δελφοί, η Ολυμπία, ακόμα και η ίδια η Αθήνα έχουν αξιοποιήσει τη σημαντική αρχαιοελληνική τους αναφορά για να αναπτυχθούν τουριστικά και οικονομικά, αθλητικά και συνεδριακά. Νεότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις έχουν συνδράμει στην οικιστική, οικονομική και τουριστική ανάπτυξη περιοχών, όπως η Ημαθία με τα τρία πια μουσεία της Βεργίνας, Πέλλας και των Αιγών. Ο δήμος Αμφιπόλεως προσβλέπει και αισιοδοξεί με τον ομώνυμο τύμβο του σε μια ανάλογα θετική οικονομική και τουριστική εξέλιξη.
Το πιο σύγχρονο παράδειγμα αξιοποίησης ενός τοπικού ιστορικού αφηγήματος στην Ελλάδα το συναντάμε αδιαμφισβήτητα στη Θεσσαλονίκη του Γιάννη Μπουτάρη. Η ανάδειξη του πολύ-πολιτισμικού παρελθόντος ως κεντρικό, νέο αφήγημα της πόλης της Θεσσαλονίκης συνέβαλε σε μια τρομακτική για τα δεδομένα της πόλης πολιτική εξωστρέφειας που τοποθέτησε τη Θεσσαλονίκη στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη προκαλώντας και στη συνέχεια μια σειρά σημαντικών επενδύσεων του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου προς όφελος όλων, αλλά κυρίως των νεαρών, κατοίκων της πόλης.
Τα Γιάννενα είναι μια πόλη με ανάλογα με τη Θεσσαλονίκη χαρακτηριστικά. Προσαρμοσμένα στο δικό της τοπικό ιστορικό οικοσύστημα η πόλη παρουσιάζει μοναδικά χαρακτηριστικά, που αποδεικνύουν ένα σημαντικό και βαθύ ιστορικό αποτύπωμα. Η διαχρονική Ρωμανιώτικη εβραϊκή παρουσία, η κυριαρχική ηγεμονία του Αλή Πασά και η σταθερή χριστιανική ταυτότητα της πόλης πιστοποιούν μια πολύ-θρησκευτικότητα και πολύ- πολιτισμικότητα, που αποτυπώνεται όχι μόνο ιστορικά αλλά και μνημειακά στο σημερινό αστικό ιστό της πόλης.
Πράγματι, τα Ιωάννινα είναι μια πόλη με μακρά και πλούσια πολυπολιτισμική ιστορία. Πολλές φορές, όμως, αντί αυτή η τοπική ιστορία, να χειραφετεί το «δήμο», να απελευθερώνει δυνάμεις και να σπρώχνει την πόλη μπροστά και προς τα έξω, την κρατά αδικαιολόγητα εσωστρεφή και φοβική και την εμποδίζει να ανοιχτεί με αυτοπεποίθηση προς τον υπόλοιπο κόσμο.
Τα Γιάννενα υπήρξαν διαχρονικά τόπος σχετικά αρμονικής συμβίωσης διαφορετικών θρησκειών, εθνοτήτων και λαών. Σε αυτήν την παράδοση επιθυμούμε να πατήσουμε και έτσι χτίζουμε νομίζω με επιτυχία ένα νέο εξωστρεφές, κοσμοπολίτικο προφίλ. Χαρακτήρα, καλύτερα, χτίζουμε παρά προφίλ. Μια και ο χαρακτήρας προϋποθέτει δομικά και στέρεα υλικά που δεν θα είναι ευάλωτα σε άλλες επιπόλαιες πολιτικές και στρατηγικές επιλογές.
Τα Ιωάννινα είναι το μητροπολιτικό κέντρο, η πόλη στη βόρειο-δυτική Ελλάδα που αποτελεί ένα σημαντικό πόλο εισόδου επισκεπτών, ιδεών και επενδύσεων για ολόκληρη την περιοχή. Η εγγύτητα με τη βαλκανική ενδοχώρα και οι νέοι οδικοί άξονες κάνουν την προσέγγιση με τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας και της Βαλκανικής χερσονήσου άμεση και εύκολη. Η πόλη είναι κέντρο σπουδών, με μια σπουδαία ακαδημαϊκή κοινότητα. Τα τελευταία χρόνια η τοπική παραγωγή γνώσης και ταλέντου έχει, μάλιστα, προσελκύσει σημαντικές διεθνείς –γερμανικές κυρίως- εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και υψηλής προστιθέμενης αξίας να εγκατασταθούν και να επενδύσουν στα Γιάννενα. Χάριν, κυρίως, του Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου η πόλη είναι σημαντικό κέντρο υγειονομικής περίθαλψης με εμβέλεια που ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, όπως έμπρακτα αποδείχθηκε και τον καιρό της πανδημίας. Είναι ένα σύγχρονο κέντρο νοσηλείας, έρευνας και εκπαίδευσης που με τη σειρά του προκαλεί μια σειρά μεγάλων εκδηλώσεων και συνεδρίων κάθε χρόνο καθιστώντας την πόλη τον τρίτο πόλο σε εθνικά και διεθνή συνέδρια – μετά από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Τέλος η μακρά πολύ-πολιτισμική παράδοση της πόλης, που επιβεβαιώθηκε και στη σύγχρονη της εκδοχή με την εκλογή ενός Ρωμανιώτη Εβραίου δημάρχου, αποτελεί μια σπουδαία αναπτυξιακή παρακαταθήκη. Η ανάδειξη της πλούσιας μοναδικής Ρωμανιώτικης εβραϊκής παράδοσης που με επιτυχία παρά τις δυσκολίες επιχειρούμε με ποικίλους τρόπους εντός και κυρίως εκτός της χώρας (με CD, DVD, εκδόσεις και παρουσιάσεις βιβλίων, οργάνωση και συμμετοχή σε συνέδρια) έχει καταστήσει γνωστή την πόλη μας σε παγκόσμια κλίμακα ως την πρωτεύουσα-μητροπολιτικό κέντρο του ελληνόφωνου Ρωμανιώτικου Εβραϊσμού με μοναδικά και απολύτως διακριτά ήθη και έθιμα.
Η περαιτέρω αξιοποίηση της δραστήριας Ηπειρώτικης Διασποράς βοηθά σημαντικά στη δυναμική εξωστρέφεια της πόλης αφού αξίζει να σημειωθεί ότι ρωμανιώτικες κοινότητες με συναγωγές και μουσεία υπάρχουν πέραν των Αθηνών στην Ιερουσαλήμ και κυρίως στη Νέα Υόρκη.
Η δραστήρια αυτή κοινότητα της Νέας Υόρκης βοηθά καταλυτικά με κάθε τρόπο στη διατήρηση και ανάδειξη αυτής της πλούσιας παράδοσης ιδιαίτερα στις ΗΠΑ.
Πέραν της εβραϊκής παρουσίας η πόλη μας διαθέτει ένα εξαιρετικά πλούσιο οθωμανικό παρελθόν. Ένα πλήθος ιστορικών μνημείων στο ιστορικό κέντρο της πόλης πιστοποιεί τη συνύπαρξη για 5 αιώνες του οθωμανικού στοιχείου στην πόλη μας. Βασική μας μέριμνα από την ανάληψη των καθηκόντων μας ήταν η αποκατάσταση και αξιοποίηση όλων των οθωμανικών μνημείων –Τεμένη-Οθωμανικά Λουτρά-Οθωμανική Βιβλιοθήκη, κλπ με την απόλυτη στήριξη της Περιφέρειας Ηπείρου και του Υπουργείου Πολιτισμού κυρίως στο πλαίσιο δημιουργίας ενός πολιτιστικού πάρκου στο κάστρο της πόλης μας ένα έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η αποκατάσταση, η αξιοποίηση και η ανάδειξη αυτών των σημαντικών μνημείων της πολυκύμαντης ιστορίας της πόλης μας πέραν της αποκατάστασης της ιστορικής μνήμης, της γνώσης δηλαδή του ιστορικού παρελθόντος που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πορεία μας σε ένα αβέβαιο και απρόβλεπτο μέλλον θα βοηθήσει στην προσέλκυση επισκεπτών από τις γειτονικές κυρίως χώρες, όπως για παράδειγμα από την Αλβανία, με την οποία έχουμε ήδη αναπτύξει πολλαπλούς δεσμούς με κυβερνητικούς και αυτοδιοικητικούς παράγοντες που έχουν ως στόχο την καλύτερη επικοινωνία των δυο γειτονικών λαών με αμοιβαία οφέλη.
Προφανώς οφείλω να μην παραλείψω τη μεγαλειώδη ορθόδοξη παράδοση της περιοχής μας με τις εκπληκτικές εκκλησίες και τα μοναδικά μοναστήρια. Να μνημονεύσω ότι η ανεπανάληπτη μοναστική πολιτεία της νήσου με αιχμή του δόρατος τη Μονή Φιλανθρωπινών αποτελεί την τρίτη μοναστική πολιτεία της χώρας μετά το Άγιο Όρος και τα Μετέωρα.
Και σε αυτή την περίπτωση η ανάδειξη και η αξιοποίηση των μνημείων δεν είναι μόνο μάθημα ιστορίας και αυτογνωσίας αλλά και σημαντικός μοχλός εξωστρέφειας και ανάπτυξης . Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι γνωστό ότι προσελκύει προσκυνητές, επισκέπτες αλλά και ερευνητές από όλο τον κόσμο.
Τέλος οφείλω να αναφερθώ βραχύλογα στη σημασία του πολιτισμού, της πολιτιστικής δημιουργίας δηλαδή στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Η πολιτική μας στον πολιτισμό χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια, είναι ανοιχτή σε όλα τα πολιτιστικά ρεύματα και επιχειρεί να αναπτύξει ισόρροπα όλες τις μορφές της πολιτιστικής δημιουργίας. Η αξιοποίηση του ανεπανάληπτου και πολλές φορές αόρατου πολιτιστικού δυναμικού της περιοχής και της μοναδικής πολιτιστικής παράδοσης αποτελούν βασικές προτεραιότητες με σκοπό όχι μόνο τη ψυχαγωγία, τη γνώση, την καλλιέργεια, την αισθητική απόλαυση των πολιτών όχι μόνο ως καταναλωτών πολιτιστικών προϊόντων αλλά κυρίως ως δημιουργών αλλά και τη δυναμική ανάπτυξη της περιοχής που μπορεί να λειτουργήσει ως πολιτιστικό-εκπαιδευτικό κέντρο στην ευρύτερη περιοχή, να αποτελέσει φάρο πολιτισμού που χαρακτηρίζεται από κοσμοπολιτισμό, ανοιχτούς ορίζοντες, ανεκτικότητα, σεβασμό στη διαφορετικότητα, και είναι δεκτική στα νέα καλλιτεχνικά ρεύματα χωρίς να παραγνωρίζει την πλούσια πολιτισμική παράδοση. Είναι ίσως η κατάλληλη στιγμή να οικοδομήσουμε σταθερούς πολιτιστικούς θεσμούς εναρμονισμένους με τις δικές μας δυνατότητες, τις δικές μας ιδιαιτερότητες, το δικό μας πολιτιστικό στίγμα, τους δικούς μας ανθρώπους του πολιτισμού, θεσμούς με διάρκεια που οφείλουμε να στηρίξουμε με υπομονή και επιμονή ποικιλότροπα ώστε να μπορέσουν να διατηρηθούν στο χρόνο, να ανθήσουν, να δώσουν καρπούς και να εμπλουτίσουν τη ζωή μας.
Θεωρούμε, ότι όλη αυτή η κινητικότητα και η προβολή του πολυπολιτισμικού προφίλ της πόλης μας θα βοηθήσει πολλαπλώς τη μελλοντική διαδρομή των Ιωαννίνων. Η εξωστρέφεια, ο κοσμοπολιτισμός, η ανεκτικότητα και η φιλικότητα της πόλης μας είναι ασφαλή δομικά ιστορικά στοιχεία πάνω στα οποία μπορεί να χτιστεί ένα στέρεο και αναπτυξιακό μέλλον για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή. Η τουριστική άνθηση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής και το επενδυτικό ενδιαφέρον που υπάρχει από εταιρείες που ήδη βρίσκονται στην πόλη των Ιωαννίνων και από άλλες που σύντομα θα ακούσετε, είναι σημάδια μιας οικονομικά αναπτυξιακής προοπτικής της πόλης που αφετηρία έχει το δυνατό της ιστορικό αφήγημα.
