Με περισσή έμφαση και από όλες τις πλευρές τονίζεται εδώ και αρκετά χρόνια ότι η Εκπαίδευση οφείλει όχι απλά να ακολουθεί τους ρυθμούς των σύγχρονων αλλαγών αλλά και να προηγείται της κοινωνίας, προετοιμάζοντας ανάλογα τον πολίτη του αύριο. Η νέα κατάσταση προβάλλει επιτακτικά την ανάγκη παροχής σχολικής εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου. Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ικανότητες, τις δεξιότητες, τα θετικά στοιχεία και τα προσόντα, κατά πρώτον των μαθητών και βέβαια των εκπαιδευτικών. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητος ένας εκπαιδευτικός επανασχεδιασμός υπό το πρίσμα των νέων δεδομένων και επιδιώξεων.
Οι αναγκαίες αλλαγές στην εκπαίδευση στηρίζονται στις εξής διαπιστώσεις: α) ο ρόλος που καλείται σήμερα να διαδραματίσει η εκπαίδευση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της ανθρωπότητας (και στη χώρα μας), γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός. Η εκπαίδευση αποτελεί τον ισχυρότερο, ίσως, θεσμό που διαθέτει η ανθρωπότητα για να ανταποκριθεί στα αιτήματα και στις ανάγκες, έτσι όπως αυτά διαγράφονται στον 21ο αι., β) το εκπαιδευτικό σύστημα και τα προγράμματα σπουδών (στις περισσότερες χώρες και ειδικά στη χώρα μας), συνήθως, δε διαθέτουν τα στοιχεία εκείνα που θα εφοδιάσουν το σημερινό μαθητή-αυριανό πολίτη με τα κατάλληλα προσόντα έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και προκλήσεις του μέλλοντος, γ) η αλλαγή συνθηκών είναι δεδομένη. Από το κοινωνικό σύνολο έχουν αναδειχθεί νέες δυνάμεις που διαθέτουν αντιλήψεις και αρχές οι οποίες προσπαθούν να καθιερώσουν νέα πρότυπα και αξίες. Αυτό το μεταβαλλόμενο πλαίσιο δεν μπορεί παρά να έχει μια άμεση επίδραση στην Εκπαίδευση η οποία καλείται να αποτελέσει την αιχμή κοινωνικής αλλαγής και ιδεολογικής μετατόπισης, να εφοδιάσει δηλ. τους πολίτες του κόσμου με νέες αντιλήψεις, νέες στάσεις γνώσεις δεξιότητες και κυρίως νοοτροπία.
Για να ανταποκριθεί το σχολείο σε όλα αυτά είναι προφανές ότι πρέπει να αλλάξει και να βελτιωθεί το ίδιο. Επίσης καθίσταται σαφές ότι η υποστήριξη μιας τέτοιας μορφής εκπαίδευσης, που προωθεί την Παιδεία, μπορεί να λάβει χώρα μόνον σε έναν τύπο σχολείου που θα διαθέτει την αντίστοιχη και κατάλληλη υποδομή, τόσο σε έμψυχο δυναμικό όσο και σε οργάνωση και εξοπλισμό.
Ως απόσταγμα των παραπάνω διαπιστώσεων, αλλά κυρίως του προβληματισμού για την παρεχόμενη, από το ισχύον σύστημα, εκπαίδευση, τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του αύριο, θεωρώ ορθή και αναγκαία την ανασύσταση του θεσμού του «Προτύπου Σχολείου», θεσμού που λειτούργησε κατά το παρελθόν με τα άριστα, γνωστά τοις πάσι, αποτελέσματα.
Τα Πρότυπα Σχολεία είναι σχολεία που διέπονται από συγκεκριμένη «φιλοσοφία», αρχές και αξίες, υλοποιούν επίσης συγκεκριμένους παιδαγωγικούς, εκπαιδευτικούς, μαθησιακούς και κοινωνικούς στόχους. Είναι σχολεία επιλογής, με την έννοια ότι επιλέγονται από μαθητές που επιθυμούν να φοιτήσουν σ΄ αυτά και οι οποίοι ενστερνίζονται τις αρχές και τους στόχους τους. Έχουν δημόσιο χαρακτήρα και παρέχουν δωρεάν εκπαίδευση υψηλής ποιότητας στα παιδιά όλων των τάξεων και χωρίς διακρίσεις. Είναι σχολεία αποτελεσμάτων, όχι επιδόσεων (τα αποτελέσματα μπορεί να συνοδεύονται από επιδόσεις). Συνιστούν παράδειγμα-πρότυπο για τα υπόλοιπα σχολεία, εμπνέουν και παρακινούν, υιοθετούν το όραμα της προαγωγής των μοχθούντων, προάγουν την υγιή άμιλλα, την αξιοκρατία, την προσπάθεια, τη δημιουργικότητα, την εξωστρέφεια, αποτελούν φυτώριο παραγωγής καινοτόμων ιδεών και δραστηριοτήτων, προετοιμάζουν τον σημερινό μαθητή ώστε ως πολίτης να μπορεί να ανταπεξέλθει στης απαιτήσεις της «κοινωνίας του αύριο».
Σε ό,τι αφορά το ειδικού βάρους ενδιαφέρον για την περιοχή των Ιωαννίνων και ευρύτερα της Ηπείρου, ατυχείς (λίαν επιεικώς) χειρισμοί, είχαν ως αποτέλεσμα το αρχαιότερο εν λειτουργία από τα ιστορικά Πρότυπα Σχολεία της χώρας, η γεραρά Ζωσιμαία Σχολή, να βρίσκεται τα τελευταία χρόνια εκτός της κατηγορίας των Προτύπων Σχολείων. Η μη προτυποποίηση του Λυκείου της Ζωσιμαίας, (το Πειραματικό Γυμνάσιο Ζωσιμαίας ανήκει στην κατηγορία των Προτύπων-Πειραματικών Σχολείων) είναι πασιφανές και πρόδηλο ότι συνοδεύτηκε από πλήθος αρνητικών επιπτώσεων (αδυναμία συνέχισης σε Πρότυπο Λύκειο των αποφοίτων του Γυμνασίου της Ζωσιμαίας, έλλειψη δυνατότητας φοίτησης των αρίστων-προικισμένων μαθητών άλλων σχολείων της πόλης σε Πρότυπο Λύκειο, «διαγραφή» του ιστορικού, παιδαγωγικού παρελθόντος και της προσφοράς, επί δύο σχεδόν αιώνες, της Ζωσιμαίας Σχολής ως εκπαιδευτικού ιδρύματος πανελλήνιας εμβέλειας κ.ά.).
Η επάνοδος με τον ψηφισθέντα πρόσφατα «Νόμο 4692-2020: «Αναβάθμιση του σχολείου και άλλες διατάξεις» της Ζωσιμαίας στην κατηγορία των Προτύπων σχολείων συνιστά νομοτελειακή και ιστορική δικαίωση και συγχρόνως αντίδωρο στην προσφορά της Σχολής στην Εκπαίδευση-Παιδεία και στην κοινωνία. Τα κριτήρια προτυποποίησης της Ζωσιμαίας και η επιστροφή στην «κανονικότητα» πολλά, έκδηλα, ουσιαστικά και αντικειμενικά: η πνευματική παράδοση της πόλης των Ιωαννίνων, που ταυτίζεται κατά τους δύο τελευταίους αιώνες με την ιστορία και τη δράση της Σχολής, η μακρόχρονη παρουσία και ουσιαστικότατη προσφορά της στον τομέα της Εκπαίδευσης, η ανάγκη γενικότερης αναβάθμισης της παρεχόμενης Παιδείας στον τόπο μας.
Επομένως αποτελούσε «οφειλόμενο χρέος» της Πολιτείας η προτυποποίηση της Σχολής, και ασφαλώς καλώς εγένετο, ως ελαχίστη αναγνώριση της προσφοράς της και ως αντίδωρο στους ιδρυτές της Ζωσιμάδες αλλά και σε όλους εκείνους που συνέβαλαν στο να καταστεί η γεραρά Ζωσιμαία Σχολή περιώνυμος.
