Ως πανεπιστημιακό ή ακαδημαϊκό άσυλο χαρακτηρίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία στην έρευνα και διδασκαλία. καθώς και η ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Στην Ελλάδα καταχωρήθηκε συνταγματικά με τον πρώτο νόμο πλαίσιο (ν.1268) για τα πανεπιστήμια το 1982.
Αφορμή για τις σημερινές σκέψεις μού έδωσαν οι δηλώσεις του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κυριάκου Μητσοτάκη, κατά την περιοδεία του στην Αιτωλοακαρνανία, με αφορμή το μέγα και υπαρκτό θέμα της ανασφάλειας, που ταλανίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα. Ο κ. Μητσοτάκης, κάνοντας ειδική αναφορά στο πανεπιστημιακό άσυλο είπε: « Με τη Ν.Δ., το πανεπιστημιακό άσυλο δεν τροποποιείται απλώς, δεν αλλάζει, αλλά καταργείται. Η Ν.Δ. θα παραδώσει τα πανεπιστήμια σε αυτούς που ανήκουν. Στους καθηγητές, στους φοιτητές, στους εργαζόμενους».
Έτσι λοιπόν, μαθαίνουμε ότι στο πρόγραμμα της Ν.Δ., όπως εξαγγέλθηκε δια στόματος του προέδρου της, είναι η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου. Δεν γνωρίζω αν αυτή η απολυτότητα των παραπάνω δηλώσεων είναι η ενδεδειγμένη. Το όλο θέμα είναι εξόχως λεπτό και δύσκολα ισορροπούμενο. Μήπως το «πονάει κεφάλι, κόβεις κεφάλι…», δεν είναι πάντα η σωστή λύση του προβλήματος; Ας δούμε όμως, αν η πιο πάνω τακτική είναι ορθή, τι γίνεται στη συγκεκριμένη περίπτωση και πώς αντιμετωπίζεται το όλο θέμα με όση δυνατή αντικειμενική θεώρηση μπορούμε.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πανεπιστημιακό άσυλο είναι μια διαχρονική κατάκτηση και καρπός πολλών φοιτητικών αγώνων για την καθιέρωση του. Λόγοι ιστορικοί, και συμβολικά ακόμα, επιβάλλουν τη διατήρησή του. Αλλά όλα αυτά απαραιτήτως μέσα στα πλαίσια του ορισμού, που πιο πάνω αναφέρθηκε. Τι συμβαίνει όμως; Το τωρινό πανεπιστημιακό άσυλο τηρεί τις προϋποθέσεις που το καθιέρωσαν; Η απάντηση δυστυχώς είναι σαφώς όχι. Σήμερα, όπως χαρακτηριστικά έχει λεχθεί: «το πανεπιστημιακό άσυλο χρειάζεται όπου η δημοκρατία χωλαίνει, αλλά «χρειάζεται» και όταν μας συμφέρει η δημοκρατία να χωλαίνει». Λόγια αλήθειας, που έχουν άμεση σχέση με την τωρινή διαμορφωθείσα κατάσταση. Είναι γεγονός ότι το πανεπιστημιακό άσυλο θεσπίστηκε, όπως προαναφέρθηκε, με αγώνες των φοιτητών σε εποχές αυταρχισμού από την κεντρική εξουσία. Σήμερα όμως, παρόλα τα υπαρκτά προβλήματα της διαχείρισης του κράτους από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, η διακίνηση των ιδεών είναι ελεύθερη. Έτσι, μπορεί δικαιολογημένα να αναρωτηθεί κανείς: Τι εξυπηρετεί η θεσμοθέτησή του, που μέσα και στο σημερινό νομικό του πλαίσιο βάναυσα παραβιάζεται, με τις γνωστές κάθε λίγο θλιβερές εικόνες. Ενδιαφέρουσα για το επίμαχο θέμα είναι η τοποθέτηση του καθηγητή κ. Ευθύμη Λέκα (21.10.18): «Το πανεπιστημιακό άσυλο, λειτούργησε την περίοδο της 7ετίας ως κοιτίδα δημοκρατικού διαλόγου και λαϊκών εξεγέρσεων, αποτελώντας το κυρίαρχο στοιχείο για τον εκδημοκρατισμό και τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Την περίοδο που ακολούθησε, καταστρατηγήθηκε από σφετεριστές και εξελίχτηκε σταδιακά σε άλλοθι παρανόμων και εγκληματικών δραστηριοτήτων, παρακωλύοντας την εύρυθμη διοικητική, διδακτική και ερευνητική δραστηριότητα». Η παραπάνω τοποθέτηση θεωρώ ότι ανταποκρίνεται πλήρως στη σημερινή πραγματικότητα. Η κατάσταση στα πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι όντως απελπιστική. Συλλογικότητες διαφόρων ειδών, ομάδες άγνωστης προέλευσης αλλά ακόμα και εγκληματικές συμμορίες διακίνησης ναρκωτικών κ.λπ., βρίσκουν, με την εκμετάλλευση του ασύλου, πρόσφορο έδαφος για τις έκνομες δραστηριότητές τους, στους «ελεύθερους» πανεπιστημιακούς χώρους, όπου η έννομη τάξη αδυνατεί ή είναι δύσκολο να επέμβει. Με τον τρόπο αυτό, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το ιερό δικαίωμα του πανεπιστημιακού ασύλου, που με τόσους κόπους κατακτήθηκε, εκφυλίζεται, αφού μετατρέπεται από άσυλο ιδεών στην κυριολεξία σε άσυλο βιαιοπραγιών και καταστροφών. Είναι γεγονός ότι πουθενά σε κανένα μέρος του πολιτισμένου κόσμου δεν υπάρχουν τέτοιες εικόνες κατάντιας και απαξίωσης των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.
Στο σημείο αυτό καλό θα ήταν να ανοίξουμε μια παρένθεση και να δούμε τι γίνεται με το πανεπιστημιακό άσυλο στο εξωτερικό: Η έρευνα για το θέμα δίνει αποτελέσματα απογοητευτικά. Για το εξωτερικό, το πανεπιστημιακό άσυλο αποτελεί μια παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία, εντελώς άγνωστη για τα ιδρύματα που υπάρχουν σε όλες τις πολιτισμένες χώρες. Η προστασία των πανεπιστημίων, ανθρώπων και υλικοτεχνικής υποδομής, εξασφαλίζεται από ειδικό προσωπικό του πανεπιστημίου ή από αρμόδια αρχή. Στις ΗΠΑ, φοιτητές των ιδρυμάτων εργάζονται ως ημερομίσθιοι και «σαρώνουν» τον χώρο λειτουργίας για αποτροπή τυχόν εγκληματικών ενεργειών. Η τήρηση της τάξης είναι αυτονόητη, όπως παράλληλα η έκφραση και η διακίνηση των ιδεών.
Ας συνεχίσουμε όμως, εκθέτοντας γνώμες εγκρίτων νομικών, δημοσιογράφων και πανεπιστημιακών καθηγητών, για το σημερινό νόημα του πανεπιστημιακού ασύλου:
Χρύσανθος Λαζαρίδης (Γ.Γ. Δικτύου 21): «Δεν στέκει πολιτικά ούτε λογικά… Το άσυλο είναι πλέον χώρος παρανομίας… Πόσο δηλαδή ιερό είναι, όταν αποτελεί χώρο ασυλίας για ομάδες που βανδαλίζουν τις περιουσίες των περιοίκων; Εκατοντάδες καταστηματάρχες -μικροί και μεσαίοι- έχουν δει, όλα αυτά τα χρόνια, τις περιουσίες τους να καταστρέφονται ξανά και ξανά…. Τα δικαιώματά τους ποιος θα τα προστατέψει;»
Δημήτρης Τσάτσος (Συνταγματολόγος): «Κατάληψη από μέρος φοιτητών σημαίνει παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου. Το πανεπιστημιακό άσυλο δεν προστατεύει μόνο την ακαδημαϊκή ελευθερία διδασκαλίας, του διδάσκειν και του διδάσκεσθαι, απλά έναντι κρατικών παρεμβάσεων, αλλά έναντι πάσης παρεμβάσεως. Σήμερα το άσυλο παραβιάζεται κατά κύριο λόγο από τις εισερχόμενες μειοψηφίες φοιτητών».
Ευάγγελος Βενιζέλος (Συνταγματολόγος): «Είναι φαινόμενα παρακμής (σ.σ. αναφερόμενος στα εκάστοτε επεισόδια), σήψης, απαράδεκτα φαινόμενα που βλάπτουν βαθιά το δημόσιο πανεπιστήμιο. Ψεύδονται όσοι ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται για το δημόσιο πανεπιστήμιο και οργανώνουν τέτοια γεγονότα βίας. Η άσκηση βίας είναι το πρώτο πρόβλημα του ελληνικού πανεπιστημίου. Το άσυλο καταλύεται εσωτερικά…».
Απόστολος Λακασάς (Δημοσιογράφος- Καθημερινή): «Χρήστες ναρκωτικών κάνουν και διακίνηση εντός πανεπιστημιακών σχολών για να εξασφαλίσουν τη δόση τους, νεαροί πετούν από την αυλή του ιδρύματος βόμβες μολότοφ στους αστυνομικούς, που βρίσκονται στον δρόμο. «Διαμαρτυρόμενοι» πολίτες υπερασπιζόμενοι «δικαιώματα», που καταγγέλλουν ότι παραβιάζονται, κάνουν κατάληψη στην πρυτανεία. Όταν φεύγουν όμως, λείπουν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, βιβλία, σκάνερ και άλλο υλικό…».
Ιωακείμ Γρυσπολάκης (Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης): «Γίναμε και πάλι μάρτυρες μιας ακόμα τραγωδίας με την ωμή καταπάτηση του ακαδημαϊκού ασύλου στο κεντρικό κτίριο του πανεπιστημίου Αθηνών από τους γνωστούς-άγνωστους κουκουλοφόρους, οι οποίοι βρήκαν αμέσως πολιτική προστασία από ορισμένους πολιτικούς. Τραγική εξαθλίωση της κοινωνίας μας…».
Κωνσταντίνος Δημόπουλος (Πρόεδρος Δ.Ε. πανεπιστημίου Πελοποννήσου, τ. πρύτανης πανεπιστημίου Αθηνών): «Με αμηχανία και θλίψη παρακολουθεί η κοινή γνώμη τις επαναλαμβανόμενες βεβηλώσεις κειμηλίων και ιερών μνημείων, τις καταστροφές πανεπιστημιακών χώρων, τις κλοπές πολυτίμων ερευνητικών οργάνων, τη διακίνηση ναρκωτικών και άλλες εγκληματικές ενέργειες στους χώρους του πανεπιστημίου… Νομίζουμε ότι έχουν πια ωριμάσει οι προϋποθέσεις για μια σοβαρή συζήτηση σχετικά με το πανεπιστημιακό άσυλο, προκειμένου να αποφεύγονται απρόσμενες, απρόοπτες και ανεξέλεγκτες καταστάσεις, οι οποίες αποδυναμώνουν και ευτελίζουν το ίδιο το πανεπιστήμιο ως θεσμό και επιβαρύνουν τελικά τον λαό μας με δυσβάστακτα οικονομικά βάρη».
Αναστάσιος Μάνθος (Πρύτανης του ΑΠΘ): «Τι ήταν οι τελευταίες καταστροφές στο μοναδικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας κτίριο του πανεπιστημίου των Αθηνών. Αποτέλεσμα ασυλίας ή συλήσεως; Συλήσεως της ασυλίας, ή ασυλίας στη σύληση; Όταν καταπατάται βάναυσα και προσβάλλεται η στοιχειώδης νοημοσύνη, οι λέξεις χάνουν τη σημασία τους… Κάποιοι εν ονόματι της ελευθερίας τους (!) βανδαλίζουν προκλητικά και προσβλητικά, όχι μόνο σε θεμελιώδεις κοινωνικούς κανόνες συμβίωσης, αλλά σε στοιχειώδη λογική… Η βία δεν μπορεί να είναι συμβατή ούτε με το άσυλο, ούτε με τη λειτουργία του πανεπιστημίου…».
Γιώργιος Παγουλάτος (Αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών): «…Ποιος προστατεύει την ελευθερία μελών του πανεπιστημίου, όταν δέχονται επιθέσεις βίαιων μειοψηφιών και μάλιστα ως αντίποινα για έκφραση γνώμης; Στο όνομα του ασύλου, δικαιώματα παραβιάζονται, εκδηλώσεις διαλύονται, υποδομές καταστρέφονται. Μια άλλη τυραννία έχει απλωθεί στα πανεπιστήμια, διαφορετική από εκείνη της κρατικής εξουσίας, που οι συντάκτες του νόμου-πλαισίου είχαν στο νου τους».
Αγγελος Στάγγος (Δημοσιογράφος): «…Βασικός λόγος για τον οποίο φτάσαμε στη σημερινή κατάντια ως χώρα και ως κοινωνία είναι φυσικά η μη εφαρμογή του νόμου. Στην Ελλάδα νόμοι ψηφίζονται για να γράφονται στα παλιά τα παπούτσια των πάντων. Αυτών που τους ψηφίζουν, των άλλων που έχουν την υποχρέωση να τους εφαρμόζουν και εκείνων που πρέπει να τους σέβονται… Η διακίνηση των ιδεών δεν απειλείται κατ’ ουδένα τρόπο στα πανεπιστήμια και η διατήρηση του πανεπιστημιακού ασύλου, όπως έχει καταντήσει, προσφέρει ασφαλές καταφύγιο στους βανδάλους και σε άλλα εγκληματικά στοιχεία. Τα πανεπιστήμια έχουν μεταμορφωθεί σε άντρα παρανόμων και εκεί μέσα φτιάχνονται τα κοκτέιλ «μολότοφ» και αποθηκεύονται όπλα καταστροφής. Άλλωστε η καταστροφή που υφίστανται καθημερινά είναι πασιφανής…».
Εκτός όμως από τις προαναφερθείσες γνώμες, υπάρχουν στον αντίποδα και άλλες, που συγκλίνουν στο ερώτημα: «Μαζί με το πανεπιστημιακό άσυλο, να καταργήσουμε και τη δημοκρατία;». Νομίζω ότι το παραπάνω αποτελεί υπερβολή. Η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, πάντοτε με τα σημερινά δεδομένα για να μην παρεξηγούμαστε, δεν θίγει τη δημοκρατία. Αντίθετα την εξασφαλίζει, όταν διαφυλάσσονται με τον τρόπο αυτό, τα υπέρτατα αγαθά της τιμής, της υπόληψης,της σωματικής ακεραιότητας, της περιουσίας κ.ά., που αυτονόητα εμπεριέχονται στο νόημα της δημοκρατίας και τα οποία δεν μπορούν ανά πάσα στιγμή να διακυβεύονται από τους οποιουσδήποτε «μπαχαλάκηδες», που οχυρώνονται πίσω από το κακώς νοούμενο άσυλο και επιδίδονται ατιμωρητί τις περισσότερες φορές, σε εγκληματικές πράξεις μικρές ή μεγάλες. Μόνο αν θεωρηθεί ότι η βόμβα «μολότοφ» π.χ. αποτελεί νόμιμο μέσο αντίδρασης και ως «καταδιωκόμενη» απειλείται η «ελεύθερη διακίνησή» της και συνεπώς πρέπει να προστατευθεί, μπορούμε να μιλάμε για «νόμιμο» άσυλο. Αντέχει όμως αυτό σε οποιοδήποτε είδος λογικής; Και σε συνέχεια, εύλογα ερωτάται: Γιατί δεν κινδυνεύει η δημοκρατία από αυτές τις παραβιάσεις των αρχών της και κινδυνεύει από την κατάργηση ενός θεσμού, που ουσιαστικά σήμερα δεν έχει καμιά σχέση με τις ανάγκες μιας εποχής, κατά τη διάρκεια της οποίας η κυβερνητική βία ήταν συνηθισμένη, οπότε η ικανοποίηση αυτών των αναγκών ήταν απόλυτα δικαιολογημένη και το πανεπιστημιακό άσυλο απαραίτητο.
Συμπέρασμα και υποκειμενική, φυσικά άποψη: Το πανεπιστημιακό άσυλο αν είναι να διατηρείται, στην πράξη, όπως είναι σήμερα με όλες τις παρενέργειες που πιο πάνω αναφέρθηκαν, καλύτερα είναι να καταργηθεί, αφού αναγκαζόμαστε εκ των πραγμάτων να δεχτούμε ότι «εκ δύο κακών το μη χείρον βέλτιστον». Τώρα, ποιος θα τολμήσει να το καταργήσει, αυτό είναι άλλο θέμα.
