Το Υπουργείο Πολιτισμού έκανε γνωστή την εγγραφή του στοιχείου «Ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου σε δύο ορεινές κοινότητες της Βορείου Ελλάδας: ο Τρανός Χορός στη Βλάστη και το Πανηγύρι στο Συρράκο» στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, την οποία ενέκρινε η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) κατά τη 17η ετήσια συνεδρίασή της, που πραγματοποιείται στο Μαρόκο.
Ο φάκελος υποψηφιότητας είχε συνταχθεί από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την εφαρμογή της Σύμβασης στην Ελλάδα, σε στενή συνεργασία με τις κοινότητες Βλάστης και Συρράκου. Μάλιστα, όπως αναφέρεται, ο φάκελος απέσπασε τα επαινετικά σχόλια από το αρμόδιο όργανο της Σύμβασης, καθώς κρίθηκε ότι αναδεικνύει τον ρόλο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της ταυτότητας των μικρών ορεινών κοινοτήτων, που αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της μετανάστευσης και της αστικοποίησης.
Η ανακοίνωση της θετικής αυτής εξέλιξης έγινε κατά την διάρκεια εκδήλωσης του Συνδέσμου Συρρακιωτών Ιωαννίνων, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννιτών, από τον πρόεδρο Ιπποκράτη Αλέξη. Η εκδήλωση ήταν, εξάλλου, αφιερωμένη στο πανηγύρι του Συρράκου και είχε τίτλο «Το πανηγύρι του Συρράκου: Θυμόμαστε το χθες … Το κληροδοτούμε στο αύριο…» και πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.
Σύμφωνα με την πρόταση ένταξης, το παραδοσιακό πανηγύρι του Συρράκου είναι μια κοινωνική – τελετουργική πρακτική και ένα μουσικοχορευτικό δρώμενο, που αναγνωρίζεται από όλους τους Συρρακιώτες ως σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Αποτελεί μια ζωντανή και σύγχρονη παράδοση που συνδέει το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον. Η γνώση του μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, ενώ ενδυναμώνει την αίσθηση της κοινής ταυτότητας και της συνέχειας. Συνδέεται διαχρονικά με το τοπίο, τη φύση και την ιστορία, και αποτελεί μοναδική ευκαιρία ανανέωσης των δεσμών του «ομού ανήκειν» όλων των διασκορπισμένων σήμερα Συρρακιωτών.
Ο χώρος που διεξάγεται το πανηγύρι, είναι το χοροστάσι στην κεντρική πλατεία του Συρράκου, που αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής και οικονομικής ζωής της κοινότητας. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα κτισμάτων με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και εναρμονισμένο με το φυσικό περιβάλλον, καθώς έχουν αξιοποιηθεί περίτεχνα η απότομη πλαγιά στην οποία είναι χτισμένο το χωριό και το ανισόπεδο του εδάφους, δημιουργώντας τρία διαφορετικά επίπεδα, με το χοροστάσι να απλώνεται στο τρίτο και χαμηλότερο επίπεδο.
Το πανηγύρι του Συρράκου συνιστά ένα σύνολο συμβολικών πράξεων με καθιερωμένο τυπικό, ενταγμένο στον κύκλο του χρόνου που ενισχύει τη συλλογική έκφραση της κοινότητας των Συρρακιωτών. Είναι ταυτισμένο με τον δημόσιο χορό που οργανώνεται σε δύο ή και περισσότερους ομόκεντρους ανοικτούς κύκλους. Στους εσωτερικούς κύκλους χορεύουν οι γυναίκες και στους εξωτερικούς οι άνδρες. Στην πρώτη θέση χορεύουν όλοι με τη σειρά που έχουν πιαστεί στον κύκλο, ο καθένας με τον χορό-τραγούδι της επιλογής του, που προέρχεται από αυτό που αναγνωρίζεται ως «συρρακιώτικο» ρεπερτόριο.
Μέχρι τη δεκαετία του 1980 το πανηγύρι ξεκινούσε το μεσημέρι και τελείωνε με τη δύση του ήλιου. Μετέπειτα, με απόφαση της κοινότητας μετατράπηκε σε βραδινό. Το παραδοσιακό πανηγύρι αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ζωής των Συρρακιωτών και συνδέεται άρρηκτα με όλες τις φάσεις της ιστορίας τους. Στην περίοδο της ακμής του χωριού, που η απόληξή της φθάνει μέχρι τη δεκαετία του ’50, η συμμετοχή στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου είναι πάνδημη, με προεξάρχοντες, παλαιότερα, τους ραφτάδες και μεταγενέστερα τους μεγαλοτσελιγκάδες, με διπλό, τριπλό και τετραπλό πολλές φορές χορό.
Η μεγάλη σημασία του πανηγυριού για του Συρρακιώτες φαίνεται, όταν οι καλοκαιρινές συναντήσεις όλων των Συρρακιωτών στο πανηγύρι του χωριού είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν, καθώς η δυσκολία πρόσβασης –ο δρόμος ολοκληρώθηκε το 1976– και μεγάλο μέρος των επαγγελματικών δραστηριοτήτων τους διεξάγεται στα πεδινά. Το πανηγύρι μεταφέρεται στην τοποθεσία της Αγίας Φανερωμένης στην Πρέβεζα, όπου έχει εγκατασταθεί ο μεγαλύτερος αριθμός Συρρακιωτών. Αν και ο τόπος του χορού αλλάζει, το όλο τελετουργικό παραμένει το ίδιο, με συμμετοχή όλων των διασκορπισμένων Συρρακιωτών, με διπλό ή τριπλό κύκλο, με τους συρρακιώτικους χορούς και με τα «δικά μας» όργανα, που αναπαράγουν τους γνωστούς ήχους και παραπέμπουν στο πανηγύρι του χωριού.
Από το τέλος της δεκαετίας του ’70 το πανηγύρι επανέρχεται στον ιστορικό του χώρο, στο χοροστάσι του χωριού, γύρω από τον πλάτανο. Για μερικά χρόνια η συμμετοχή των Συρρακιωτών στον χορό συνεχίζει να γίνεται με το ίδιο τυπικό, καλύπτοντας ανάγκες, όπως της διασκέδασης, της συνεύρεσης και του προξενιού.
Γρήγορα όμως οι νέες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης των Συρρακιωτών στις πόλεις δημιούργησαν νέες ανάγκες στη θέση των παλαιών και οι χορευτικές ομάδες των Συνδέσμων χορεύουν σήμερα πρώτες στο χοροστάσι του χωριού, δίνοντας τον τόνο του «αυθεντικού» και του «γνήσιου» συρρακιώτικου χορού.
Σήμερα το πανηγύρι, ενώ έχει χάσει τις παλιές του λειτουργίες, παραμένει στο κοινωνικό προσκήνιο του χωριού, γιατί προφανώς καινούργιες ανάγκες τού απέδωσαν νέο χαρακτήρα. Το πανηγύρι δεν αποτελεί οργανικό κομμάτι της σημερινής ζωής των Συρρακιωτών, όπως και το χωριό είναι πια το καταφύγιο από την ομογενοποιημένη ζωή της πόλης, που δίνει την ευκαιρία της βίωσης μιας ιδιαίτερης πολιτισμικής κληρονομιάς, τα στοιχεία της οποίας μεταβιβάζονται «απουσία του χώρου», κυρίως μέσω των ποικίλων δραστηριοτήτων των κατά τόπους Συνδέσμων Συρρακιωτών.
Τις τελευταίες δεκαετίες που το χωριό δεν έχει πλέον μόνιμους κατοίκους το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου δίνει την ευκαιρία σε όσους συμμετέχουν, να δηλώσουν με την παρουσία τους την πίστη τους στη κοινή καταγωγή και με τον χορό τους την προσήλωσή τους στη συρρακιώτικη πολιτισμική παράδοση. Διατηρώντας σταθερό το χορευτικό σχήμα και παγιώνοντας τις τελευταίες δεκαετίες το μουσικοχορευτικό του περιεχόμενο, το πανηγύρι λειτούργησε, σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα σε κάθε φάση μετασχηματισμού της συρρακιώτικης κοινωνίας. Σταδιακά, αλλαγές παρατηρούνται στην ερμηνεία των τραγουδιών του δημόσιου χορού από παλαιότερα έως σήμερα, όπως η πιο αργή ρυθμική αγωγή όσον αφορά στα τσάμικα, αλλά και η μικρή προτίμηση των χορευτών στα συρτά (δίσημα και τρίσημα), τα οποία ήταν απαραίτητα παλαιότερα ως ο δεύτερος χορός που χόρευε ο πρωτοχορευτής/-τρια στο πανηγύρι. Οι αλλαγές αυτές συνοδεύονται και από ανάλογες μεταβολές όχι μόνο στο χορό καθαυτό, αλλά και στο γενικότερο «ύφος» του πανηγυριού. Οδηγούν σε περισσότερο «ατομικές» επιτελέσεις, με μεγάλη έμφαση στον αυτοσχεδιασμό του πρωτοχορευτή, αφαιρώντας έτσι σημαντικά στοιχεία από τη συλλογική έκφραση του δημόσιου χορού. Αισθητή είναι επίσης η συμμετοχή των νέων στον χορό του πανηγυριού τα τελευταία χρόνια, με χορούς και τραγούδια από το κυρίως συρρακιώτικο ρεπερτόριο, κάτι που προφανώς αντανακλά την επίδραση των Συνδέσμων σε αυτόν τον τομέα.
Πάντως, όσοι παρακολούθησαν την εκδήλωση της Τετάρτης είχαν την ευκαιρία να ακούσουν τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν μοναδικό το συγκεκριμένο πανηγύρι μέσα από την εισήγηση του Συρρακιώτη χοροδιδάσκαλου και περιφερειακού συμβούλου Ηλία Γκαρτζονίκα, με θέμα «Το πανηγύρι του Συρράκου στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco», ενώ το πανηγύρι παρουσιάστηκε μέσα από θεατρικά δρώμενα, προβολή βίντεο και φωτογραφιών, τραγούδια και χορευτικά προγράμματα από τους χορευτές του Συνδέσμου όλων των ηλικιών.

Σχετικά άρθρα