Η εβραϊκή κοινότητα Ιωαννίνων υπήρξε το κέντρο του Ελληνόφωνου Ρωμανιώτικου Εβραϊσμού για αρκετούς αιώνες. Με την ενεργή της παρουσία στα Γιάννενα, από τη βυζαντινή εποχή μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαδραμάτισε έναν σημαντικό ρόλο στην οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή της πόλης, που αποτυπώνεται ως σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της. Στο ντοκιμαντέρ «Πορεία στο χρόνο», γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης της πολυκύμαντης ιστορίας των Γιαννιωτοεβραίων. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην έλευση και τη διαχρονική παρουσία των Εβραίων στα Γιάννενα, τις ενδοκοινοτικές και διακοινοτικές σχέσεις τους, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τη μέριμνα για την εκπαίδευση, την εθιμική ζωή και τους επηρεασμούς που δέχθηκαν από τις χριστιανικές παραδόσεις της περιοχής. Ιχνηλατείται, επίσης, η καλλιέργεια του αντισημιτισμού στην περιοχή, παρουσιάζεται η ενσωμάτωση των Γιαννιωτοεβραίων στο Ελληνικό Εθνικό Κράτος, καθώς και η συμμετοχή τους στους εθνικούς αγώνες και την Εθνική Αντίσταση. Η έρευνα επικεντρώνεται και στον εκτοπισμό της Ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητας τον Μάρτιο του 1944 από τους ναζί, αγγίζοντας επίμαχα ζητήματα, τα οποία μέχρι τις μέρες μας συνεχίζουν να αποσιωπούνται ή να υποφωτίζονται, όπως η στάση των τοπικών αρχών και των πολιτών στον εκτοπισμό, καθώς και η αρπαγή των περιουσιών τους. Σημεία προβληματισμού, επίσης, αποτελούν και η σιωπή της μνήμης που ακολούθησε τα τραγικά γεγονότα του εκτοπισμού, η ανάδυσή της στη δημόσια σφαίρα στα τέλη του 20ού αιώνα, καθώς και το φαινόμενο της μετα-μνήμης σε σχέση με τις μελλοντικές γενιές, τις οποίες απειλεί ένας νέος ρατσιστικός λόγος που αναπτύσσεται επικίνδυνα στην υφήλιο από ακροδεξιά και ξενοφοβικά κινήματα.
Την έρευνα έκανε ο Παναγιώτης Τζόκας, ο οποίος έχει αναλάβει και την παρουσίαση, η σκηνοθεσία είναι του Μανώλη Παπανικήτα και τη διεύθυνση παραγωγής υπογράφει ο Παναγιώτης Κατσούλης.
Με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ, θέσαμε στον Παναγιώτη Τζόκα ορισμένα ερωτήματα για τους λόγους που τον οδήγησαν στην παραγωγή του, αλλά και τα σημεία που εστίασε.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες ανάδειξης της ιστορίας της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Τι σας οδήγησε να θελήσετε και εσείς να «διηγηθείτε» την ιστορία τους και τι παραπάνω έχει να προσφέρει η έρευνά σας στα όσα ήδη γνωρίζουμε;
Εκτός από την ανάδυση της μνήμης, στην οποία συνέβαλε καθοριστικά η εφημερίδα «Ηπειρωτικός Αγών», με απασχόλησε το φαινόμενο της μετα-μνήμης και πώς αυτή εμφανίζεται στις νεότερες γενιές, πάνω από τις οποίες εξαπλώνονται και σήμερα σε όλη την υφήλιο μαύρα σύννεφα γεμάτα με ένα νέο ρατσιστικό λόγο που εδράζεται στην ξενοφοβία και στον μη σεβασμό του άλλου και του διαφορετικού.
Θεωρείτε ότι ακόμη και σήμερα, μισό και πλέον αιώνα μετά, το θέμα του ρόλου των τοπικών αρχών στον εκτοπισμό των Γιαννιωτοεβραίων θεωρείται ταμπού; Και πώς το προσεγγίσατε από την πλευρά σας;
Θεωρώ ότι ακόμη και σήμερα υπάρχουν ταμπού για το ρόλο των τοπικών αρχών και της Εκκλησίας. Προσπάθησα να ιχνηλατήσω τις «ενοχές», που εντόπισα σε μαρτυρίες, μέσα από έρευνες ιστορικών και από μαρτυρίες ερευνητών. Δυστυχώς, με επίφαση τις συνθήκες της πανδημίας, δε μου δόθηκε η δυνατότητα να ερευνήσω κάποια αρχεία, όπως αυτά της Μητρόπολης.
Υπάρχουν πράγματα που ακόμη δεν έχουν ειπωθεί και εκτιμάτε πως πρέπει να διερευνηθούν;
Εκτιμώ ότι υπάρχουν ανεξιχνίαστα ζητήματα, όπως οι εβραϊκές περιουσίες, οι συμπεριφορές των Γιαννιωτών για τους Γιαννιωτοεβραίους κατά τον εκτοπισμό τους και η σιωπή της μνήμης που ακολούθησε το Ολοκαύτωμα.
