Τοπικά εργαστήρια για τις παραδοσιακές ποικιλίες και τους δασικούς καρπούς

Το έργο, το οποίο αφορά τη συλλογή, αναγνώριση, διατήρηση, αξιολόγηση και πιλοτική αξιοποίηση αυτοφυών καρποφόρων θάμνων και τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών οπωροφόρων δέντρων, υλοποιείται από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-«Δήμητρα», το Τμήμα Γεωπονίας του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, την εταιρία περιβαλλοντικών μελετών «Συστάδα Ο.Ε.», τα φυτώρια Agriherb και Ε. Βίτσιος, και την εταιρία πληροφορικής Verus+ Ο.Ε., στο πλαίσιο της δράσης «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ» (ΕΠΑνΕΚ – ΕΣΠΑ).
Ως τοπική ποικιλία ορίζεται ένας δυναμικός πληθυσμός, ο οποίος έχει ιστορική προέλευση, διακριτή ταυτότητα και στερείται επιστημονικής βελτιωτικής παρέμβασης. Οι ποικιλίες αυτές συχνά είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες, πιο ανθεκτικές στις ασθένειες και παράγουν καρπούς με μεγάλη διατροφική αξία. Ακόμα, μπορούν να αποτελέσουν μια αναντικατάστατη πηγή γενετικού υλικού για τη βελτίωση καλλιεργούμενων ποικιλιών. Ωστόσο, λίγα πράγματα έχουν γίνει ακόμα για την καταγραφή, την αξιολόγηση και τη διάσωση τοπικών ποικιλιών οπωροφόρων δέντρων.
Την ανάγκη αυτή έρχεται να υπηρετήσει το έργο Ecovariety. Η επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε σε οκτώ οικολογικά σημαντικές ορεινές περιοχές της χώρας: την Οροσειρά Ροδόπης, τα Πιέρια Όρη, το ορεινό τόξο της Αλμωπίας, τον Γράμμο, την περιοχή Βιτσίου – Πρεσπών, το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, τα Τζουμέρκα και τα Θεσπρωτικά όρη. Με τη βοήθεια των ντόπιων καλλιεργητών, των τοπικών κοινοτήτων, επιστημόνων και ερευνητών, καταγράφηκαν πάνω από 800 δέντρα, τα οποία -σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν- ανήκουν σε τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες οπωροφόρων δέντρων. Τα περισσότερα δέντρα ήταν πολύ μεγάλης ηλικίας, ορισμένα μεγαλύτερης και από έναν αιώνα.
Παράλληλα με τις τοπικές ποικιλίες, το έργο στράφηκε και στα αυτοφυή, καρποφορά είδη, όπως η Αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina), η Κρανιά (Cornus mas), το Σμέουρο (Rubus ideaus), το Μύρτιλο (Vaccinium myrtillus), η Κουφοξυλιά (Sambucus nigra) η Τσαπουρνιά (Prunus spinosa), το Ρούδι (Rhus coriaria) και το Αμελαγχές (Amelanchier ovalis). Δασικοί καρποί, όπως αυτοί των παραπάνω ειδών, έχουν μεγάλη θρεπτική, γευστική ή φαρμακευτική αξία, τόσο που θα άξιζε να χαρακτηριστούν ως υπερτροφές. Η γενετική παραλλακτικότητα που υπάρχει στις τοπικές ποικιλίες, αποτελεί έναν πολύτιμο πόρο για τη βελτίωση των καλλιεργούμενων φυτών, ενώ τα ίδια τα είδη αυτά μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες για νέες δυναμικές καλλιέργειες, προσαρμοσμένες στα ιδιαίτερα περιβάλλοντα της ελληνικής υπαίθρου, μετά βέβαια από τη συστηματική τους μελέτη.
Μετά την επιτόπια έρευνα, το έργο συνεχίζεται στα εργαστήρια, όπου πραγματοποιείται γενετική ταυτοποίηση των φυτών που επιλέχθηκαν, ώστε να διακριθούν οι τοπικοί πληθυσμοί και να διερευνηθούν οι φυλογενετικές σχέσεις μεταξύ τους, ανάλυση των καρπών, ώστε να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα θρεπτικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των καρπών και να προσδιοριστεί η περιεκτικότητά τους σε αντιοξειδωτικό δυναμικό, φαινολικά συστατικά κ.ά., καθώς και ανάλυση των φύλλων και ανθών, ώστε να διερευνηθεί η περιεκτικότητά τους σε αρωματικές και φαρμακευτικές ουσίες.
Ταυτόχρονα, με βάση τα συγκεντρωμένα στελέχη από τους τοπικούς πληθυσμούς, δημιουργήθηκαν πιλοτικούς αγρούς στις εκτάσεις του ΕΛΓΟ – Δήμητρα, με στόχο την παραγωγή επιλεγμένων στελεχών και τη μελέτη των καλύτερων καλλιεργητικών πρακτικών. Με τη βοήθεια των συνεργαζόμενων φυτωρίων αναπαράγονται 10.000 φυτά από τα επιλεγμένα είδη και ποικιλίες, συμβάλλοντας έτσι άμεσα στη διάδοση της καλλιέργειας των ειδών.
Τέλος, ένας από τους κύριους στόχους του έργου είναι η ανοιχτή δημοσιοποίηση και διάδοση των αποτελεσμάτων και η προώθηση της καλλιέργειας των παραπάνω ειδών. Όλα λοιπόν τα αποτελέσματα της έρευνας μας είναι ελεύθερα διαθέσιμα στην διαδραστική εφαρμογή https://ecovariety.gr/.
Τα τρία τοπικά εργαστήρια θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου στο Μονολίθι του δήμου Βορείων Τζουμέρκων (κεντρική πλατεία), το Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου στη Βίτσα του δήμου Ζαγορίου (αυλή δημοτικού σχολείου) και την Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου στο Βουργαρέλι του δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων (κεντρική πλατεία), με ώρα έναρξης 7 το απόγευμα.
Το έργο Ecovariety και τα αποτελέσματα του θα παρουσιάσουν ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας του πανεπιστημίου Γιώργος Πατακιούτας και ο δρ. Οικολογίας Νίκος Νικήσιανης, ενώ την Παρασκευή στο Μονολίθι θα μιλήσει και ο εκπαιδευτικός Βαγγέλης Τούλης με θέμα την Κρανιά. Και τις τρεις ημέρες θα μοιραστεί μικρός αριθμός από τα οπωροφόρα δενδρύλλια που αναπαράχθηκαν μέσω του έργου.