Ο νεαρός είχε μόλις συμπληρώσει το πρώτο έτος των σπουδών του στην Ιατρική Σχολή της Σορβόννης. Διάβασε στις εφημερίδες ότι πολλές γνωστές «στάρλετ» του γαλλικού θεάτρου θα συμμετείχαν σε έναν υπαίθριο ποδηλατικό αγώνα καλλιτεχνών στα δυτικά προάστια της πόλης.
Η πρωινή ποδηλατάδα στο Δάσος της Βουλόνης
Τι λέτε πως έκανε; Τη μέρα του αγώνα καβάλησε πρωί-πρωί το καινούργιο του ποδήλατο και κατευθύνθηκε προς τον ιππόδρομο Λονσάν (Longchamp), στο Δάσος της Βουλόνης δυτικά του Παρισιού. Εκεί κοντά βρίσκεται σήμερα το γήπεδο Παρκ ντε Πρενς, έδρα της ποδοσφαιρικής ομάδας Παρί Σεν Ζερμέν. Σας παρουσιάζω σήμερα μερικές φωτογραφίες του από την ηλιόλουστη εκείνη μέρα.
Αφού μεγάλωσε στα Γιάννενα, στο σπίτι στη γωνία των σημερινών οδών Κουντουριώτου και Ζάππα, ο Νισήμ Δ. Λεβής είχε φτάσει στο Παρίσι το 1895. Σύντομα απέκτησε ποδήλατο, με το οποίο μάλιστα έλαβε μέρος σε ποδηλατικό αγώνα φοιτητών της ιατρικής στις αρχές Μαΐου του 1896 (Εικόνα 1). Βρήκα το όνομα του σε σχετική ανακοίνωση στην εφημερίδα Le Velo (Το Ποδήλατο) της 11ης Μαΐου.
Ο Νισήμ δεν ήταν ο μόνος που κατευθύνθηκε στον ιππόδρομο εκείνη την Τρίτη 16 Ιουνίου του 1896. Ο ποδηλατικός αγώνας ήταν αρχικά προγραμματισμένος για την Παρασκευή 12 Ιουνίου, αλλά αναβλήθηκε λόγω κακοκαιρίας. Έγραψε μια τοπική εφημερίδα: «Από τις 8 το πρωί άρχισαν να φτάνουν οι καλεσμένοι και οι περίεργοι. Μια ατέλειωτη φάλαγγα από ποδήλατα, άμαξες, ακόμα και πεζούς έφτασε από όλες τις διόδους του Δάσους της Βουλόνης, τις οποίες η διεύθυνση του πάρκου είχε φροντίσει να μείνουν απότιστες. Οι οργανωμένοι χώροι στάθμευσης γέμισαν. Οι προνοητικοί αφήνουν εκεί τα ποδήλατά τους και μετά συνεχίζουν πεζοί, οι μεν επίσημοι καλεσμένοι προς την εξέδρα και οι άλλοι σε συστάδες δέντρων κάτω από τις οποίες θα παρακολουθήσουν τη διέλευση των ανταγωνιστών και ανταγωνιστριών στη σκιά και μακριά από το σπρώξιμο». Δίπλα στη γέφυρα του Σηκουάνα προς το προάστιο Suresnes είχε στηθεί χώρος στάθμευσης. Ο νεαρός φοιτητής μάλλον κράτησε το ποδήλατο μαζί του. Τα πάρκινγκ και οι πληρωμένες θέσεις ήταν για τους μεγαλύτερους.
Αν και στους ποδηλατικούς αγώνες εκείνης της μέρας συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες, ο Νισήμ φωτογράφισε μόνο τις γυναίκες. Υπάρχουν δύο λογικές εξηγήσεις γι’ αυτό: Η μία είναι ότι μόνο οι αθλήτριες έκλεψαν το ενδιαφέρον του 21χρονου νεαρού. Η δεύτερη εξήγηση βασίζεται στο γεγονός ότι ο αγώνας των ανδρών ξεκίνησε στις 9 το πρωί, ενώ των γυναικών στις 10. Αν ο θείος Νισήμ, σαν φοιτητής, είχε συνήθειες αντίστοιχες με τον απόγονό του (και γιόκα μου) Φίλιππο, τότε προτίμησε να χάσει τον αγώνα των ανδρών και να κοιμηθεί μια ώρα παραπάνω πριν πάει στον ιππόδρομο…
Όταν έφτασε, βρήκε κατάμεστο τον χώρο όπου είχαν στηθεί καθίσματα για το κοινό. Όπως έγραψε μια εφημερίδα: «Στις 10 ήταν αδύνατον να βρει κανείς κάπου να καθίσει στον χώρο με τις κρατημένες θέσεις όπου δέσποζε το θηλυκό στοιχείο και όπου είχαν εγκατασταθεί όλοι οι παρισινοί επίσημοι». Όσοι έφτασαν αργά, έβλεπαν μόνο τα «οπίσθια των θεατών με τις φανταχτερές τουαλέτες» (Εικόνα 2).
Οι κούρσες των καλλιτεχνών
Στους αγώνες εκείνης της ημέρας οι άνδρες έκαναν τον γύρο του ιππόδρομου πέντε φορές καλύπτοντας συνολική απόσταση 18 χιλιόμετρων (ο κάθε γύρος ήταν 3631 μέτρα). Ο νικητής τερμάτισε με χρόνο 32 λεπτά και 1 δευτερόλεπτο, δηλαδή με μέση ταχύτητα 34 χλμ./ώρα. Οι γυναίκες έκαναν δύο γύρους, διανύοντας απόσταση 7,2 χιλιομέτρων σε 16 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα, δηλαδή με μέση ταχύτητα 26.4 χλμ./ώρα.
Ο αγώνας των ανδρών έμελλε να είναι ο τελευταίος εκείνης της περιόδου για την ετήσια αυτή εκδήλωση, η οποία είχε αρχίσει το 1893 κάτω από την αιγίδα της παρισινής εφημερίδας L’Echo de Paris. Για το «μίνι σκάνδαλο», που προέκυψε, έγραψε τα εξής η εφημερίδα Le Siècle στις 18 Ιουνίου: «Μία ένσταση κατατέθηκε εναντίον του Bor, ο οποίος τερμάτισε πρώτος στην κούρσα των ανδρών καλλιτεχνών. Ο νικητής δεν ανήκει, λέγεται, ούτε κατά διάνοια στην εύθυμη συντεχνία των καλλιτεχνών και δεν είχε ποτέ ρόλο στο θέατρο. Μετά από σχετική έρευνα, επαληθεύτηκε ο αποκλεισμός του και νικητής ανακηρύχτηκε ο Jaltier» (Εικόνα 3). Μέχρι να επαληθευτεί η απάτη βέβαια, ο νικητής είχε εξαφανιστεί με το βραβείο του… Το γεγονός αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αγωνιστούν μόνο γυναίκες την επόμενη χρονιά.
Για να απολαύσει τις κούρσες των γυναικών, ο Νισήμ στάθηκε λίγο μετά την αφετηρία. Οι οδηγίες για όσους ήταν εκεί ήταν σαφείς και είχαν τυπωθεί στις εφημερίδες των προηγούμενων ημερών: Οι θεατές ήταν υποχρεωμένοι να στέκονται έξω από την πίστα, με τα ποδήλατα τους παρκαρισμένα έτσι ώστε να μην παρεμποδίσουν τον αγώνα. Με τη φωτογραφική του μηχανή έβλεπε προς τα νότια, με θέα τον ιππόδρομο και στο βάθος, απέναντι από τον Σηκουάνα, το προάστιο των Σεβρών όπου 24 χρόνια αργότερα έμελλε να υπογραφεί η ομώνυμη συνθήκη.
Πρώτες πέρασαν μπροστά του οι έντεκα καλλιτέχνιδες, που συμμετείχαν στον ατομικό ποδηλατικό αγώνα (Εικόνα 4).
Από το γεγονός ότι οι περισσότερες ποδηλάτισσες είναι ακόμα κοντά η μία με την άλλη συμπεραίνουμε ότι ο Νισήμ τράβηξε τη φωτογραφία στον πρώτο γύρο λίγες μόνο στιγμές μετά την εκκίνηση. Έγραψε σχετικά μια εφημερίδα της εποχής: «Η αρχή του αγώνα ήταν διασκεδαστική: Σαν τους επαγγελματίες δρομείς μεγάλων αποστάσεων, οι δεσποινίδες έκαναν κούρσα αναμονής. Καμία δεν θέλησε να τεθεί στην κορυφή, και οι ποδηλάτισσες προχώρησαν όλες μαζί συγκεντρωμένες σε πελοτόν με μικρή ταχύτητα. Ο ρυθμός δεν αυξήθηκε παρά μόνο αργότερα. Στο τέλος της πρώτης στροφής είδαμε να περνάει μπροστά από την εξέδρα ένα γκρουπ αποτελούμενο από τις Δ/δες Marcelle de l’Isle, Blanche Dupré, Alice Bertin, Odette Hauguel, και πιο μακριά ερχόντουσαν η Emma Montigny, η Th. Devirize, και άλλες».
Στον δεύτερο γύρο, ωστόσο, αποσπάστηκαν η Dupré, η Bertin και η de l’Isle, για να κερδίσει τελικά στο νήμα η Dupré με απόσταση «μιας ρόδας» από την Bertin, με την de l’Isle να βρίσκεται 15 μέτρα πιο πίσω και λαχανιασμένη. Μετά τον τερματισμό τους, η Bertin κατέθεσε ένσταση εναντίον της Dupré, αλλά αυτή δεν έγινε δεκτή.
Μια αντιζηλία που μεταφέρθηκε από το θέατρο στα ποδήλατα
Να σημειωθεί ότι η Alice Bertin και η Blanche Dupré εμφανίζονταν εκείνο το καλοκαίρι στον ίδιο θίασο! Δεν αποκλείεται η αντιζηλία τους στον αγωνιστικό χώρο να μεταφέρθηκε από τη σκηνή του θεάτρου Gaité, όπου συμμετείχαν στην κωμική όπερα (όπερα μπούφα) του Edmond Audran Le Grand Mogol (o Μέγας Μογγόλος). Το έργο αυτό, σχεδόν ξεχασμένο όπως και ο συνθέτης του σήμερα, είχε πρωτοπαρουσιαστεί στη σκηνή του Gaité το 1884 (Εικόνα 5). Περιγράφει τις περιπέτειες ενός ινδού πρίγκιπα στο Δελχί που ερωτεύτηκε μια Γαλλίδα η οποία μαζί με τον αδελφό της είχαν διαφύγει από τη Γαλλία στην Ινδία για να αποφύγουν τα χρέη και τους πιστωτές τους. Ο έρωτας του απονήρευτου πρίγκιπα Μιναπούρ για τη Γαλλίδα Ίρμα προκάλεσε τον φθόνο και τον θυμό της πριγκίπισσας Μπενγκαλίν, η οποία ονειρευόταν να παντρευτεί εκείνη τον όμορφο πρίγκιπα. Ανταγωνίστριες στην ποδηλατική κούρσα, η Dupré και η Bertin δεν αποκλείεται να υποδύονταν την Ίρμα και την Μπενγκαλίν και να μετέφεραν στα ποδήλατα την αντιζηλία των ρόλων τους από το παλκοσένικο της οπερέτας και «το όμορφο παλάτι στο Δελχί».
Κατά σύμπτωση, ένα από τα «κουπλέ» του έργου αναφέρεται στα εξοχικά μπαρ του προαστίου Suresnes κοντά στο μέρος όπου έγινε ο ποδηλατικός αγώνας. Ρωτάει η Ίρμα στο τραγούδι Dans nos guingettes de Paris: «Ποιο είναι το πικάντικο και ευχάριστο ποτό που αναζωογονεί τον νου και μας κάνει να γελάμε και να τραγουδάμε; Ποιο είναι αυτό το φρέσκο λικέρ που κυλάει χαρμόσυνα στα ποτήρια στα τραπέζια των στρατιωτών και που αναταράζει το κεφάλι και την καρδιά; Είναι το τόσο χαρμόσυνο και διακεκριμένο κρασί που πίνει κανείς στη Suresnes!» Από τους λίγους αυτούς στίχους καταλαβαίνει κανείς το ύφος του έργου (μπορείτε να βρείτε ολόκληρο το τραγούδι στο YouTube).
Ο Νισήμ τράβηξε δύο ακόμα φωτογραφίες εκείνο το πρωινό (Εικόνες 6, 7): Μια από τον αγώνα διπλών ποδηλάτων γυναικών (ταντέμ) και μια με μία από τις «στάρλετ» να υπογράφει ένα αυτόγραφο για έναν θαυμαστή της.
Οι ενδυμασίες των καλλιτεχνών
Όπως και στις μέρες μας, στις αναφορές τους οι δημοσιογράφοι δεν περιγράφουν μόνο τις αθλητικές επιδόσεις των γυναικών τότε, αλλά και την ενδυμασία τους. Σεξισμός; Σίγουρα. Ωστόσο, κοιτώντας τις φωτογραφίες, βλέπουμε πως, σε αντίθεση με τις καλλιτέχνιδες, οι άνδρες δεν φορούσαν τίποτα το αξιοσημείωτο. Αντίθετα, για τις νεαρές ηθοποιούς βλέπουμε περιγραφές όπως οι ακόλουθες: «Η νικήτρια Blanche Dupré φορούσε μαύρο μεταξωτό πουκάμισο, παντελόνι μαύρο αλπάκα, λευκό μεταξωτό κασκέτο, η Alice Bertin είχε μπλε καρό ενδυμασία, ενώ η Marcelle de l’Isle ήταν ντυμένη σαν αληθινό κοριτσάκι». Στους διπλούς αγώνες «ταντέμ», οι συναθλήτριες είχαν φορέσει ασορτί ενδυμασίες, όπως βλέπουμε και στην εικόνα του Νισήμ.
Οι νεαρές καλλιτέχνιδες ήταν γνωστές στο κοινό του Παρισιού όχι μόνο για τους ρόλους τους στο θέατρο, αλλά και για τις εμφανίσεις τους σε διαφημίσεις ελαστικών (Εικόνες 8,9). Τα ελαστικά των ποδηλάτων της εποχής, ωστόσο, δεν ήταν όπως τα σημερινά. Στον σύντομο ποδηλατικό αγώνα των επτά χιλιομέτρων εκείνης της μέρας, δύο από τις έντεκα αθλήτριες έμειναν από λάστιχο και εγκατέλειψαν.
Τη λήξη των ποδηλατικών αγώνων ακολούθησε η απονομή των βραβείων στους νικητές. Τα έπαθλα για τις νικήτριες ήταν ένα ποδήλατο αγγλικής κατασκευής Whitworth για την Blanch Dupré και μια κάσα με έξι μπουκάλια σαμπάνια Doyen για την Alice Bertin.
Ο περιβόητος γιατρός Doyen με τις σαμπάνιες του
Ο φοιτητής της ιατρικής Νισήμ ίσως να είχε ακουστά τον ιδιοκτήτη της εταιρείας που κατασκεύαζε τις σαμπάνιες Doyen. Ο Eugène Doyen (1859-1916) ήταν γιατρός-χειρούργος, γνωστός στο γαλλικό κοινό αλλά και στην ιστορία της ιατρικής. Είχε γίνει διάσημος στον χώρο αυτό με τις πρωτοποριακές μεθόδους του και την προσωπική του δεξιοτεχνία στη χειρουργική. Δύο χρόνια αργότερα, το 1898, χρησιμοποίησε, για πρώτη φορά στην ιστορία της ιατρικής, τον κινηματογράφο για την επιστημονική εκπαίδευση γιατρών. Όμως, ο ταλαντούχος αυτός άνδρας αναμείχτηκε τελικά και σε ένα επιστημονικό και οικονομικό σκάνδαλο με τη δήθεν ανακάλυψη του ενός εμβολίου για τον καρκίνο. Η απάτη του αυτή τον οδήγησε το 1904 στα δικαστήρια, όταν τον μήνυσε έναν εύπορος Καλιφορνέζος του οποίου η άτυχη σύζυγος έπεσε θύμα του.
Γυρίζοντας στην κούρσα των καλλιτεχνών, μετά την απονομή των βραβείων, το «γλέντι» συνεχίστηκε με γεύμα, με συναυλία και χορό στο πάρκο, με φωταγώγηση του χώρου και με τέλος με πυροτεχνήματα μετά τη δύση του ήλιου στις 9 μ.μ. (Εικόνα 10). Ο νεαρός γιαννιώτης φοιτητής ωστόσο δεν τράβηξε φωτογραφίες από τις απογευματινές εκδηλώσεις. Ίσως να γύρισε νωρίς στον κοιτώνα του και στις σπουδές του.
Επιστροφή στα καθημερινά
Φαντάζουν απόμακρα όλα αυτά σήμερα, έτσι δεν είναι; Διασημότητες που αγωνίζονται κοντά στο δάσος της Βουλόνης και που εμφανίζονται σε διαφήμιση ποδηλάτων. Δίκες με Καλιφορνέζους και με οικονομικές απάτες σχετικές με την ιατρική. Άλλοι τίτλοι των εφημερίδων τότε: Πόλεμοι ανάμεσα σε Δυτικοευρωπαίους και αυτόχθονες στην Αφρική, επαναστατικά κινήματα στην νότιο Αμερική, Ελληνο-τουρκικές προστριβές και συνοριακές διαφωνίες, τρομοκρατικές βομβιστικές επιθέσεις αναρχικών, Ολυμπιακοί αγώνες, θάνατος του Χαρίλαου Τρικούπη.
Για όποιον νομίζει ότι ο κόσμος έχει αλλάξει πολύ από τότε, τελειώνω με μια πρόσφατη φωτογραφία από προβολή ποδηλατικής μάρκας ενός διάσημου νεαρού, που αγωνίζεται λίγα μέτρα από τον ιππόδρομο όπου τράβηξε ο Νισήμ τις φωτογραφίες του το 1896. Οι οπαδοί της ομάδας του τον υποδέχτηκαν φέτος στην πόλη τους με την παραδοσιακή ιαχή τους: «Ici c’ est Paris!» (Εδώ είναι Παρίσι) (Εικόνα 11).
Ας επιστρέψουμε λοιπόν τώρα στα καθημερινά μας και στις εφημερίδες των ημερών μας οι οποίες περιλαμβάνουν τη δίκη εδώ στην Καλιφόρνια της Elizabeth Holmes για οικονομική και ιατρική απάτη με τη διαγνωστική της εταιρεία Theranos, πολέμους στην Αφρική, κινήματα στη νότιο Αμερική, Ελληνοτουρκικά, τρομοκρατικές επιθέσεις, απολογισμό των Ολυμπιακών και… τις εξελίξεις στην οδό Χαριλάου Τρικούπη.
