«Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο παίζοντας με τους κανόνες,
επειδή οι κανόνες πρέπει να αλλάξουν»
Η φράση ανήκει στην Γκρέτα Τούνμπεργκ, μαθήτρια και ακτιβίστρια από τη Σουηδία που σε ηλικία 16 ετών και «εν μια νυκτί» πέρασε από την ανωνυμία στη δημοσιότητα και στη σφαίρα των πλέον επιδραστικών ανθρώπων, σε παγκόσμιο επίπεδο, όταν αποφάσισε να γίνει «η φωνή της περιβαλλοντικής συνείδησης» της νεολαίας και της ανθρωπότητας, αφιερώνοντας το χρόνο της και τη δραστηριότητά της στον αγώνα περιορισμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Η Γκρέτα δεν ανήκει στις συνήθεις κατηγορίες των εκατομμυρίων ευαισθητοποιημένων ανθρώπων που ενδιαφέρονται, ασχολούνται και μάχονται για τα περιβαλλοντικά θέματα-προβλήματα. Πρόκειται για ειδική περίπτωση, τόσο όσον αφορά τα ψυχοσωματικά της χαρακτηριστικά, όσο και, ίσως εξαιτίας των πρώτων, της εμμονής και επιμονής της για την ευαισθητοποίηση και κυρίως την ενεργό συμμετοχή και την κινητοποίηση όσο το δυνατόν περισσοτέρων συνανθρώπων της αλλά και θεσμικών προσώπων στον αγώνα για τη σωτηρία του πλανήτη μας.
Η Γκρέτα Τούνμπεργκ γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2003, είναι δηλαδή σήμερα μόλις 16 ετών. Τα μέλη της οικογενείας της είναι επαγγελματίες καλλιτέχνες, η μητέρα της τραγουδίστρια της όπερας και ο πατέρας της ηθοποιός. Μάλιστα και ο παππούς της είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Στην ηλικία των έντεκα ετών διαγνώστηκε με σύνδρομο Άσπεργκερ, ψυχαναγκαστική–καταναγκαστική διαταραχή, ελλειμματική προσοχή, υπερκινητικότητα και επιλεκτική αλαλία. Παρ’ όλα αυτά η Γκρέτα ήδη από την ηλικία των οκτώ χρόνων είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα περιβαλλοντικά θέματα –προβλήματα, μάλιστα ίσως και λόγω της ειδικής περίπτωσης στην οποία ανήκει ψυχοσωματικά, δεν μπορούσε να κατανοήσει γιατί οι ιθύνοντες δεν ασχολούνται και κυρίως δεν κάνουν τίποτε για ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα. Σταδιακά η ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά θέματα- η εμμονή της είναι ο καταλληλότερος όρος- την απορρόφησε σχεδόν εντελώς με αποτέλεσμα όντας μαθήτρια της Γ΄ Γυμνασίου το 2018, αποφάσισε να μην πηγαίνει στο σχολείο και να αφιερωθεί στον αγώνα υπέρ του περιβάλλοντος. Η εκστρατεία της για την κλιματική αλλαγή-το πιο σοβαρό και επείγον πρόβλημα της ανθρωπότητας σήμερα- ξεκίνησε με την καθιστική διαμαρτυρία της έξω από το Κοινοβούλιο της Σουηδίας το καλοκαίρι του 2018. H Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι το κορίτσι πίσω από τη «σχολική απεργία για το κλίμα», την αποχή από τα σχολικά μαθήματα κάθε Παρασκευή ως διαμαρτυρία για την κλιματική αλλαγή. Αυτή ενέπνευσε μαθητές σχολείων από όλη την υφήλιο να την ακολουθήσουν στον αγώνα για τη σωτηρία του πλανήτη. Από το Δεκέμβριο του 2018, περισσότεροι από 20.000 μαθητές είχαν πραγματοποιήσει απεργίες σε τουλάχιστον 270 πόλεις. Η φράση «Ακολουθήστε τη Γκρέτα! Απεργία για το κλίμα», έγινε παγκόσμιο σύμβολο του αγώνα για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την ευαισθητοποίηση όσο το δυνατόν περισσοτέρων συνανθρώπων μας για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η Γκρέτα μέσα σε ελάχιστο χρόνο έγινε η φωνή και έκφραση της περιβαλλοντικής συνείδησης της ανθρωπότητας. Από τον Οκτώβριο του 2018 και έπειτα, ο ακτιβισμός της Τούνμπεργκ εξελίχθηκε από μεμονωμένες διαδηλώσεις σε μαζικές κινητοποιήσεις στην Ευρώπη και τον κόσμο. Συμμετείχε και συμμετέχει συνεχώς σε εκδηλώσεις ενημέρωσης και διαμαρτυρίας ταξιδεύοντας μάλιστα με μέσα που δεν ρυπαίνουν, μίλησε στη Διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή COP24 των Ηνωμένων Εθνών στις 4 Δεκεμβρίου 2018 , τον Ιανουάριο 2019 έφτασε στο Νταβός για να συνεχίσει την εκστρατεία για το κλίμα στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Σε ομιλία της στις 16 Απριλίου 2019 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο κατηγόρησε τους παρόντες “για τρεις έκτακτες συνόδους κορυφής του Μπρέξιτ και καμία έκτακτη σύνοδο κορυφής για την ·καταστροφή του κλίματος και του περιβάλλοντος”. Αυτή την περίοδο βρίσκεται στη Ν .Υόρκη ενόψει της διαδήλωσης, που προβλέπεται να γίνει έξω από την έδρα του ΟΗΕ στις 20 Σεπτεμβρίου, με στόχο να ασκηθεί πίεση στους ηγέτες των χωρών που θα συμμετάσχουν στη σύνοδο για το κλίμα, προβλέπεται μάλιστα να μιλήσει και στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού (23-24 Σεπτεμβρίου).
Οι δραστηριότητες αυτές της Γκρέτα, πρωτόγνωρες για μια έφηβο αυτής της ηλικίας και με τα παραπάνω ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά, αντιμετωπίστηκαν από μια μερίδα του κοινού με έντονο σκεπτικισμό, όπως ήταν μάλλον αναμενόμενο. Το τελευταίο χρονικό διάστημα αρκετοί έχουν βρει στο πρόσωπο της Τούνμπεργκ πολλά στοιχεία του ανθρώπου που «λατρεύει να μισεί».
Το φαινόμενο αυτό, της μη αναγνώρισης δηλαδή ή και παντελούς άρνησης της ύπαρξης των περιβαλλοντικών μεταβολών-καταστροφών- συνεπειών και κυρίως της απόδοσης ευθυνών στις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, δεν είναι κάτι καινούργιο˙ παραπέμπει στη δεκαετία του ‘60 όταν με την εμφάνιση των πρώτων οικολόγων και των αντίστοιχων κινημάτων, αυτοί αντιμετωπίστηκαν (το λιγότερο) ως ρομαντικοί και οι τοποθετήσεις τους θεωρήθηκαν (τουλάχιστον) ως ρομαντικές, ουτοπιστικές και ως αντικοινωνικού και αντιαναπτυξιακού χαρακτήρα. Γρήγορα όμως έγινε αντιληπτό ότι τα κέντρα από τα οποία εκπορεύονταν-εκπορεύονται τέτοιου είδους αντιδράσεις εκπροσωπούν άτομα, θεσμούς, εταιρείες και κράτη τα οποία στηρίζουν την ισχύ τους στη διατήρηση του παλαιού και υπευθύνου εν πολλοίς για τις περιβαλλοντικές μεταβολές αστικού-βιομηχανικού-υπερκαταναλωτικού μοντέλου ανάπτυξης (βλ. πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες, εκπροσώπους βιομηχανιών, κρατών˙ ακόμη και σήμερα πολλοί είτε από άγνοια (;) είτε επειδή εκπροσωπούν θιγόμενα συμφέροντα αποκαλούν τους ασχολούμενους με το περιβάλλον και κρούοντες τον κώδωνα του κινδύνου οικοτρομοκράτες (sic).
Ευτυχώς για τη Γκρέτα, το περιβάλλον και την ανθρωπότητα, εκτός από τις χιλιάδες των νεολαίων που την ακολουθούν και τα εκατομμύρια απλών πολιτών που της συμπαραστέκονται έχει ως συμμάχους τους πλέον έγκυρους επιστημονικούς οργανισμούς και τους πλέον αναγνωρισμένους επιστήμονες, συμπαραστάτες και αρωγούς στην τεκμηρίωση των απόψεων για τις ήδη παρούσες περιβαλλοντικές μεταβολές. Θα περιοριστώ για λόγους οικονομίας μόνο στο πλέον έγκυρο διεθνώς πρόγραμμα καταγραφής των περιβαλλοντικών μεταβολών που συστήθηκε και λειτουργεί κάτω από την επίβλεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τη «Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος» (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC.
Η κορυφαία αυτή κλιματική ομάδα επιστημόνων του κόσμου, δημοσίευσε πριν από λίγους μήνες την έκθεσή της για την κλιματική κατάσταση του πλανήτη. Το κείμενο 2.000 σελίδων της Επιτροπής, περιλαμβάνει διαπιστώσεις, αποδίδει αποτελέσματα σε αίτια και βέβαια προειδοποιεί. Το κύρος της Επιτροπής αυτής είναι πολύ υψηλό και αναμφισβήτητο οι δε εκθέσεις της αποτελούν σημείο αναφοράς για τα ζητήματα που άπτονται της παγκόσμιας υπερθέρμανσης.
Τα κυριότερα σημεία-συμπεράσματα της έκθεσης είναι: όλες οι σύγχρονες μετρήσεις οδηγούν στην τεκμηρίωση της υπόθεσης η οποία αναφέρεται στην προϊούσα υπερθέρμανση της Γης (και ό,τι αυτό συνεπάγεται). Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης κατά 2 °C μέχρι το 2050 είναι γεγονός αναπόφευκτο. Αν συνεχιστεί η συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αναμένεται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης έως και 4,6 °C μέχρι το 2100. Η αύξηση κατά τους χειμερινούς μήνες προβλέπεται να κυμαίνεται από 4-7 °C ενώ για τους θερινούς από 2-5 °C. Προβλέπεται επίσης και μετατόπιση των μέγιστων τιμών της θερμοκρασίας.
Ειδικότερα οι αλλαγές στο κλίμα της Ελλάδας, που μας αφορούν άμεσα, εκτιμάται ότι θα είναι οι εξής: η θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί κατά μέσο όρο κατά 2,5 °C σε σχέση με το διάστημα 1961-1990. Κατά τόπους η αύξηση θα φτάσει τους 3,8 °C τους θερινούς μήνες. Αυτή η αύξηση αναμένεται να έχει δραματικές συνέπειες κυρίως στις πόλεις, αλλά και στις δασικές εκτάσεις (αύξηση πυρκαγιών κατά 62%). Οι ημέρες με καύσωνα (θερμοκρασία άνω των 35 °C) αναμένεται να αυξηθούν κατά 15-20 ετησίως μέχρι το 2050. Μέχρι το τέλος του αιώνα στις περισσότερες περιοχές της χώρας οι “τροπικές ημέρες” (ημέρες με θερμοκρασία άνω των 35 °C την ημέρα και άνω των 20 °C τη νύχτα) αναμένεται να είναι περισσότερες από 50 το χρόνο. Κατά 478% θα αυξηθούν οι «ιστορικοί καύσωνες» που εμφανίζονται με συχνότητα μια φορά στα 20 χρόνια. Ταυτόχρονα εκτιμάται ότι η βροχόπτωση θα μειωθεί κατά 12% κατά μέσο όρο (κατά 20-30% τους θερινούς μήνες, κυρίως στα νότια, και κατά 10% τους χειμερινούς) και κατά 17% τα υδατικά αποθέματα. Η στάθμη της θάλασσας εκτιμάται ότι θα ανέβει κατά 20 ως 59 εκατοστά, σύμφωνα με τα εναλλακτικά σενάρια. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά.
Η κλιματική αλλαγή δεν θα συμβεί, συμβαίνει τώρα! Τα επιστημονικά στοιχεία είναι αναμφισβήτητα και το τεκμηριώνουν. Τα τελευταία πενήντα χρόνια η μέση θερμοκρασία του πλανήτη συνεχώς ανεβαίνει και η τάση αυτή εκδηλώνεται πιο έντονα την τελευταία πενταετία κατά την οποία η θερμοκρασία ήταν η υψηλότερη από τότε που υπάρχουν μετρήσεις (1860). Το 2018 ήταν η τέταρτη πιο θερμή χρονιά εδώ και 140 χρόνια. Δεκαοκτώ από τις 19 πιο θερμές χρονιές σημειώθηκαν από το 2001 και μετά, με αποκορύφωμα το 2016.
Κατά το πρόσφατο κύμα καύσωνα του Ιουλίου καταρρίφθηκαν προηγούμενα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών σε πολλές χώρες της δυτικής Ευρώπης: 42,6 °C στη Γαλλία και τη Γερμανία, 41,8 στο Βέλγιο, 40,4 στην Ολλανδία, 38,7 °C στον Βοτανικό Κήπο του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. “Χωρίς τις κλιματικές αλλαγές που προκαλούν οι άνθρωποι, σε έναν καύσωνα τέτοιου μεγέθους, θα καταγράφονταν θερμοκρασίες χαμηλότερες κατά περίπου 1,5 ως 3 °C“, δηλώνουν οι ερευνητές του δικτύου World Weather Attribution.
Η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην υποβάθμιση όλων των εκφάνσεων και παραμέτρων της Γης είναι προφανής και αποδεδειγμένη: ενώ το 2001 τα μέλη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος θεωρούσαν ότι η πιθανότητα εξάρτησης των μεταβολών από ανθρώπινες δραστηριότητες ανέρχεται σε 60%, μετά τη διάσκεψη του Παρισιού (Ιανουάριος 2007) το ποσοστό αυτό φθάνει στο 90%. Σήμερα η πιθανότητα να ευθύνεται ο άνθρωπος για την άνοδο της θερμοκρασίας ανέρχεται σε 95%.
Οι συνέπειες στα οικοσυστήματα και στη ζωή των ανθρώπων είναι βαρύτατες. Ήδη λόγω των παρεμβάσεων του ανθρώπου έχει επέλθει κατά 82% μείωση στη βιομάζα της άγριας ζωής, 47% μείωση των οικοσυστημάτων, 23% μείωση των παραγωγικών εδαφών, αυτή τη στιγμή ένα εκατατομμύριο είδη απειλούνται με εξαφάνιση. Η κλιματική αλλαγή στοιχίζει επίσης σε ανθρώπινες ζωές: οι καύσωνες που έπληξαν τη Γαλλία τον Ιούνιο και τον Ιούλιο προκάλεσαν συνολικά 1.465 περισσότερους θανάτους απ΄ ό,τι συνήθως συμβαίνει τη συγκεκριμένη περίοδο. Καταστρέφουμε τα ίδια τα θεμέλια των οικονομιών, τους επισιτιστικούς πόρους, τη διατροφική μας ασφάλεια και το μέλλον, την υγεία και την ποιότητα ζωής.
Η επιβεβαίωση της κρισιμότητας της κατάστασης και της ανάγκης λήψης δραστικών μέτρων έρχεται από τα πλέον επίσημα χείλη της Ε.Ε. Όπως είπε η νέα πρόεδρος της Ε.Ε. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, «το πιο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή είναι να διατηρήσουμε τον πλανήτη μας υγιή. Αυτό είναι το βαρύτερο καθήκον αλλά και η μεγαλύτερη ευκαιρία της εποχής μας. Επιθυμώ όπως η Ευρώπη καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος σε παγκόσμιο επίπεδο έως το 2050».
Η Γκρέτα Τούνμπεργκ θα πρέπει να χαμογελά ευχαριστημένη. Ο αγώνας που διεξάγει εδώ κι ένα χρόνο αρχίζει και αποδίδει καρπούς, τουλάχιστον σε επίπεδο αφύπνισης συνειδήσεων και της ανάγκης περιορισμού των δυσμενών επιπτώσεων του ανθρώπου στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Μακάρι η συ-στράτευση όλων να φέρει αποτελέσματα για να μην επαληθευθεί το ρηθέν από τον Κορνήλιο Καστοριάδη: «Κανείς δεν μπορεί να προστατεύσει την ανθρωπότητα από την τρέλα ή την αυτοκτονία».
