Δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται η φρίκη. Και απώλεσε τον έλεγχο με οργή, ενώ άλλες φορές είχε φανεί περισσότερο παγερή και κυνική. Οπαδική βία, σχολικός εκφοβισμός, έμφυλη βία, εγκλήματα εναντίον της περιουσίας, ερωτικά εγκλήματα, εγκλήματα μίσους σε βάρος μεταναστών και κατά ανθρώπων με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα, θρησκευτική βία, πολιτική βία, αποτελούν κάποια από τα πρόσωπά της. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια η ονοματολογία και η ταξινόμηση να περιγράψει την άβυσσο πίσω από το αίμα. Τους λαβυρίνθους του κακού.
Το κακό που είναι εντός μας. Εγγενές χαρακτηριστικό του ανθρώπου, όπως λέει η ψυχανάλυση. Που μας οικονομεί και μας οργανώνει. Που υπό κανονικές συνθήκες καταφέρνει να μετατραπεί σε πολιτισμικά σαδιστική ερωτική τεχνοτροπία (του τύπου «τι σου κάνω μάνα μου») ή σε οιδιποδειακή αμφισβήτηση της εφηβείας («Father, I want to kill you», όπως λένε οι The Doors). Αλλά το ζωώδες περίσσευμα του πρέπει απαραιτήτως να υποταχθεί, να μεταλλαχθεί, να αποταχθεί στον χώρο του αοράτου. Καθήκον που θα αναλάβει ο πολιτισμός, αποτελώντας έκτοτε πηγή δυστυχίας για τον άνθρωπο. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν γίνει κατορθωτό και η ευγένεια δεν κυριαρχήσει, ο αθυρόστομος αλήτης θα μετατραπεί σε φονικό τσογλάνι, ενώ στις λεγόμενες ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις η βία θα αποδιοργανώσει και εντέλει θα αποδομήσει τον άνθρωπο (μέσα από διαδικασίες όπως η καθήλωση, η παλινδρόμηση, η τάση για επανάληψη, ο κακοήθης ναρκισσισμός, η ψύχωση) αλλά και την κοινωνία.
Κι αν όλοι γεννιόμαστε με τη βία, το ίδιο συχνά μπορούμε να γενούμε κάποια στιγμή βίαιοι. «Με μια ζωή σπαρμένη στο κατάλληλο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και με την κατάλληλη εκπαίδευση κατά πάσα πιθανότητα θα γίνεις και εσύ ικανός να ασκήσεις βία, να βασανίσεις, να σκοτώσεις», όπως έλεγε η Μίκα Φατούρου και όπως έδειξε το πείραμα του Milgram. Η βία δεν αποτελεί ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει κάποιους αποσυνάγωγους, απόξενους, διαφορετικούς, άλλους. Όχι, είναι εγγενές και οικείο φαινόμενο, ενταγμένο στην ατομική και κοινωνική εξέλιξη. Ιδιαίτερα οικείο στην ελληνική ιδιαιτερότητα, που όποια πέτρα κι αν σηκώσεις, θα βρεις οργή και μίσος από κάτω. Έχουμε ήδη 3-4 εμφυλίους να επιδείξουμε και πολλαπλή πολιτική βία σε αυτή τη μόλις 200 χρόνων ύπαρξη του κράτους. Γιατί η βία αυτή σχετίζεται με το ελληνικό κράτος και όχι με την εθνικότητά μας. Ενός κράτους που κραταιά οφείλει να επιβληθεί στις ομάδες δικών μας που εκουσίως υπαγόμαστε και διατηρούμε, για να μας διαφοροποιούν από τους άλλους, τους εχθρούς. Αντί να αποτελεί την καταστασιακή σύμβαση ελεύθερων ατόμων που το ορίζουν ως state (κατάσταση). Αλλά πού η ωριμότητα;
Η βία έχει πολυάριθμες αιτίες και ρίζες: η οικογενειακή ατμόσφαιρα, η εφηβική ηλικία και ο ρόλος των ομάδων, τα μοτίβα εχθρικότητας και καχυποψίας έναντι των άλλων, το επίπεδο εκπαίδευσης, η ατομική ευφυία, η ατομική κουλτούρα που δεν περιορίζεται στις εγκύκλιες σπουδές σου, το ιστορικό κακοποίησης, η χρήση τοξικών ουσιών ανάμεσα τους και το αλκοόλ, η ύπαρξη ικανοποιητικών κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων, ο ρατσισμός, οι κοινωνικές κρίσεις που μπορούν να διασπάσουν την κοινωνική συνοχή (και την περίοδο της πανδημίας συνδυάστηκαν με μείωση των αυτοκτονιών και αύξηση των ανθρωποκτονιών), τα γονίδια κ.ά. είναι ανάμεσά τους. Σε όλες πάντως τις περιπτώσεις ο δράστης ανήκει σε κάποια ομάδα που λογαριάζει το θύμα ως υπάνθρωπο, χωρίς δικαιώματα και αξία ή, αντίστροφα, ως άτομο που απολαμβάνει αδίκως περισσότερα προνόμια απ’ ό,τι δικαιούται. Η αίσθηση ανωτερότητας που έχει ο δράστης για τον εαυτό του, οι ιδεοληψίες περί «τιμής» που στομώνουν το μυαλό του και κατευθύνουν τη συμπεριφορά του, η αίσθηση κυριαρχίας με την οποία τροφοδοτεί η ομάδα των ομοίων το μέλος της και θύτη, βρίσκει στο πρόσωπο του θύτη τον εκτελεστή. Που προκαλεί απώλεια φωτός. Και έρχεται το σκοτάδι. Που από μόνο του το σκοτάδι είναι βία.
Χρειάζεται τιμωρία; Ναι αλλά δεν αρκεί! Η καταστολή, οι νόμοι, οι αστυφύλακες, μόνο αυτά δεν θα δώσουν τη λύση. Χρειάζεται δίκαιη τιμωρία αλλά και πρόληψη: κατάλληλα οικογενειακά περιβάλλοντα και παρέες συνομηλίκων με εδραίες συμπεριφορές και πολυεπίπεδες απαντήσεις απέναντι στη βία, πολιτισμός βασισμένος στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανοχή στη διαφορετικότητα, εκπαίδευση, ικανότητα στιβαρής ατομικής διαφοροποίησης από τον κοινωνικό πολτό που ενίοτε σε πιέζει αλλοφρόνως. Ο φασισμός θεραπεύεται με διάβασμα και ο ρατσισμός με ταξίδια. Και αγάπη, και καλοσύνη και ευγένεια. Και κοινωνική ετοιμότητα αλλά και ικανότητα της πολιτικής να καταθέσει και να υιοθετήσει αντεγκληματικές πολιτικές, εγχείρημα ισάξιου πολιτικού μεγέθους όσο η εύρεση εισαγόμενων επενδυτικών κεφαλαίων για την ανάπτυξη.
Για να πάψουμε να δακρύζουμε!
