Μιλάμε με τον Δημήτρη Κατσάνο, σκηνοθέτη, φωτογράφο, ηθοποιό και επιχειρηματία. Που για δεύτερη φορά τον βλέπουμε και σαν ηθοποιό στο έργο του Κώστα Σταύρου Black Birthday, που το σκηνοθετεί ο ίδιος και παίζει μαζί με τον Γιάννη Χουλιάρα. Έργο με χιούμορ που αγγίζει προβλήματα και άγχη της εποχής μας. Αγγίζει τον φόβο που μέσα μας κουβαλάμε, τον αιώνιο φόβο του θανάτου. Άρτια σκηνοθετημένο, οι δύο ηθοποιοί κατάφεραν με μεγάλη δεξιοτεχνία να μας ψυχαγωγήσουν και να μας προβληματίσουν, και σαν πολίτες και σαν κοινωνία…
…που αυτός είναι και ο σκοπός της Τέχνης
Κύριε Κατσάνο! Σκηνοθέτης φωτογράφος, ηθοποιός, καλλιτεχνικός διευθυντής, επιχειρηματίας, τι απ’ όλα;
Λίγο απ’ όλα, και το ένα επηρεάζει το άλλο, κ. Σκοπούλη. Οι εμπειρίες μου από τη μια δραστηριότητα, την καλλιτεχνική, επηρεάζουν την επιχειρηματική και το αντίθετο. Με βοηθάει να μπορέσω να οργανώσω καλύτερα τις παραστάσεις, τη λειτουργία του οργανισμού. Και όλα διαμορφώνουν κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία εν τέλει συγκροτούν τον χαρακτήρα. Δηλαδή όχι τόσο το προσωπικό ύφος αλλά την εν γένει λειτουργία και αλληλοεπίδραση που έχεις με άλλους ανθρώπους και το πώς αντιμετωπίζεις διάφορες καταστάσεις σαν πολίτης.
Αν σαν άνθρωπος, παραδείγματος χάριν, δεις σκουπίδια πεταμένα στον δρόμο, θα εξοργιστείς, θα θυμώσεις… Σαν καλλιτέχνης όμως από τη μια αποτελεί τροφή για σκέψεις, δημιουργία, έμπνευση, και από την άλλη προβληματισμό γιατί φτάνουμε σε αυτή την κατάσταση; Ποια η αιτία; Πώς μπορεί το θέατρο να παρέμβει ή πώς η φωτογραφία μπορεί να αποτυπώσει μια κατάσταση ώστε να μεταφέρει έναν προβληματισμό ή ακόμη και να γεννήσει περισσότερα ερωτήματα στον θεατή, που αυτός είναι και ο σκοπός της Τέχνης.
Από όλα αυτά που αναφέρατε η σκηνοθεσία είναι εκείνο που με ενδιαφέρει περισσότερο, αν και όλα τα υπόλοιπα είναι συστατικά της σκηνοθεσίας ή αποτελούν επί μέρους παράγοντες που τη διαμορφώνουν, και είναι αυτό που κάνω τακτικά και πιο σταθερά, πέρα από την επαγγελματική ενασχόληση η οποία έχει βιοποριστικό σκοπό.
Σαν ηθοποιός έχετε ξαναεμφανιστεί;
Ναι, στο Ταξίδι της Αντιγόνης, το 2019. Ήταν ιδέα και σύλληψη δική μου πάνω σε κείμενα του Σοφοκλή και του Ζαν Ανούιγ, το σκηνοθέτησε ο Γιώργος Νάκος και παίχτηκε στη Δωδώνη στο πλαίσιο των εορτασμών για τις ημέρες της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μου αρέσει πολύ να παίζω στο θέατρο γιατί, δουλεύοντας με ηθοποιούς, έρχομαι στη δική τους πλευρά, και μπορώ έτσι να καταλάβω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Και είναι μια διαδικασία ευχάριστη, και σε φέρνει σε άμεση επαφή με τον θεατή.
Πώς νιώθετε όταν σκηνοθετείτε ερασιτέχνες και πώς όταν επαγγελματίες;
Στους επαγγελματίες ηθοποιούς υπάρχει το υπόβαθρο, και το ζητούμενο συνήθως είναι να αποτυπωθεί σωστά το όραμα το σκηνοθετικό και να βγει αψεγάδιαστο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Τα ίδια, βέβαια, ισχύουν και με τους ερασιτέχνες, απλά η πρόκληση είναι μεγαλύτερη, δεδομένου ότι δεν έχουν την ανάλογη εκπαίδευση, με αποτέλεσμα να βγάλεις πράγματα που ούτε οι ίδιοι ήξεραν ότι τα είχαν! Από την άλλη μεριά, κινούνται από ένα μεράκι με έναν ενθουσιασμό και αυθορμητισμό που πρέπει εσύ να τον μετουσιώσεις σε δραματική πράξη. Λειτουργώντας έτσι, πέρα από σκηνοθέτης, και ως δάσκαλος· και να τους κάνεις να αντιληφθούν τις πραγματικές διαστάσεις του θεάτρου για να εξακολουθούν να το υπηρετούν με αγάπη και σεμνότητα και σεβασμό, θέτοντας κάθε φορά υψηλότερους στόχους!
Θεωρώ πολύ «φυσιολογική» την αδυναμία του κράτους να καταλάβει
Ποιες είναι οι σπουδές σας;
Σπούδασα στην Εθνική Ακαδημία Κινηματογραφικών και Θεατρικών Σπουδών της Σόφιας στη Βουλγαρία.
Είστε, δηλαδή, από τους τυχερούς του χώρου σας που, εκείνη την εποχή, καταφέρατε να σπουδάσατε σε μια πανεπιστημιακή σχολή…
Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε στην Ελλάδα, στο πανεπιστήμιο, παρόμοια σχολή, πέρα από τις Δραματικές και κάποιες που δίδασκαν και Κινηματογραφία, όπως του Σταυράκου.
Και αυτό δείχνει, κ. Σκοπούλη, μετά τόσα χρόνια, ποια είναι η αντίληψη του κράτους αναφορικά με τη χρησιμότητα των σχολών αυτών και με την αναγκαιότητα της εκπαίδευσης στον τομέα των τεχνών! Ως εκ τούτου, θεωρώ πολύ «φυσιολογική» την αδυναμία του κράτους να καταλάβει τις πρόσφατες αντιδράσεις των καλλιτεχνών, που δίκαια διαμαρτύρονται για την υποβάθμιση των σπουδών τους. Ένα κράτος που δεν κατάλαβε, μετά από τόσα χρόνια, την ανάγκη αναβάθμισης των καλλιτεχνικών σπουδών, ένα κράτος που, ενώ συμμετέχει στις εξετάσεις εισαγωγής και αποφοίτησης των σπουδαστών, έρχεται τώρα και τους εξομοιώνει με τους αποφοίτους του Λυκείου!
Είναι αυτό το ίδιο κράτος, που ακόμη δεν έχει θεσπίσει ένα πλαίσιο από τον πρώτο κιόλας βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης για την επιλογή ή χρηματοδότηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και προτάσεων. Και είναι αυτό το κράτος καταδικασμένο να καταναλώνει ένα φτηνό λαϊκίστικο «πολιτισμό» και όχι να παράγει πολιτισμό επιπέδου, αντάξιο της Ιστορίας του…
Πώς και ενώ, εκείνη την εποχή, ζούσατε σε μια επαρχιακή πόλη, πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με το θέατρο;
Είχα μια επαφή όταν ήμουν 12 χρονών με τον Οργανισμό Ηπειρωτικού Θεάτρου (ΟΗΘ) όταν ανέβαιναν «Τα Σκουλήκια» του Περέλη. Και την ίδια χρονιά είχα την πρώτη μου εμπειρία στο Αρχαίο Θέατρο της Δωδώνης. Είχα δει και πριν θέατρο, στην Αθήνα, γιατί ζούσαμε εκεί. Αλλά η παράσταση του Οιδίποδα του Βολονάκη στη Δωδώνη, με πρωταγωνιστή τον Νίκο Κούρκουλο, με επηρέασε και μου γέννησε την επιθυμία να ασχοληθώ με αυτή την Τέχνη!
Οι γονείς σας πώς αντέδρασαν όταν ήρθε εκείνη η ώρα;
Παρόλο που το 1988 δεν μοιάζει πολύ μακρινό, δεν ήταν ό,τι ευκολότερο για μια οικογένεια στην ελληνική επαρχία να δεχτεί την ενασχόληση του παιδιού της με τον κινηματογράφο, το θέατρο, αν και πολλά παιδιά είχαν ήδη πάει για αυτού του είδους σπουδές. Ήταν πολύ μακρινό όνειρο για να κάνεις επάγγελμά σου αυτή την τέχνη στην Ελλάδα, τότε. Παρόλα αυτά οι γονείς μου ήταν πολύ θετικοί και στήριξαν την προσπάθειά μου και στάθηκαν δίπλα μου μέχρι να ολοκληρώσω τις σπουδές μου. Είχα δυο ανοιχτόμυαλους γονείς, πολίτες του κόσμου. Είχαν ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό, όπου και σπούδασαν, και είχαν μια άλλη κουλτούρα…
Η Τέχνη στο σχολικό πρόγραμμα και να μην μένει μόνο στα χαρτιά
Αγκαλιάζεται στις μέρες μας η Τέχνη;
Είναι πολύ θετικό να ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι νέοι γονείς αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα να συμπεριλάβουν στο πρόγραμμα δραστηριοτήτων των παιδιών τους καλλιτεχνικές δραστηριότητες, πέρα από τα καθιερωμένα. Και γι’ αυτό υπάρχει μια άνθιση σχολικών κέντρων δημιουργικής απασχόλησης! Αυτό δείχνει ακόμη ότι και η Τέχνη, πέρα από την αντιληπτική ικανότητα του ανθρώπου-θεατή, χρειάζεται και το κατάλληλο υπόβαθρο το οποίο αποκτάται μέσω της παιδείας…
Και η πολιτεία; Μήπως θα έπρεπε η όποια καλλιτεχνική δραστηριότητα να γίνει μέρος της σχολικής εκπαίδευσης;
Όπως ανέφερα και προηγούμενα, οι προσλαμβάνουσες, όπως, παραδείγματος χάριν, η τηλεόραση κινείται όλο και σε πιο φτηνές λύσεις, επηρεάζει αρνητικά και απομακρύνει ενδεχομένως πολλές φορές τα παιδιά από την Τέχνη και τα οδηγεί σε λύσεις και προτάσεις να αποδέχονται μορφές διασκέδασης ως υποκατάστατα Τέχνης. Βέβαια η τεχνολογία δίνει την δυνατότητα να δεις ταινίες ποιότητας, όμως αρκεί αυτό;
Απαιτείται ενίσχυση του μαθήματος της θεατρικής αγωγής. Πραγματοποίηση δραστηριοτήτων καλλιτεχνικών με τη μορφή πρότζεκτ σε συνεργασία με πολιτιστικούς φορείς. Βιωματικές δραστηριότητες μπορεί να υπάρχουν στα χαρτιά, αλλά κάτι ουσιαστικό δεν γίνεται, όπως εκπαιδευτικές εκδρομές, επισκέψεις σε αρχαία θέατρα και μουσεία, για να μαθαίνουν την ιστορία και να ανοίγει το μυαλό τους…
Δεν πρέπει η πολιτεία να περιμένει από τον γονέα να έχει να πληρώσει για ένα θεατρικό εργαστήρι. Πρέπει να ενταχθεί η καλλιτεχνική εκπαίδευση, είτε είναι μουσική, εικαστικά, θέατρο, μέσα στο σχολικό πρόγραμμα.
Μήπως δεν είναι τυχαίο που πολλοί άνθρωποι, θέλοντας να εκφραστούν καλλιτεχνικά, πλαισιώνουν ερασιτεχνικές ομάδες που δεν είναι και λίγες στην πόλη μας;
Πράγματι πολύς κόσμος θέλει να εκφραστεί, και υπάρχει πολύ καλλιτεχνική ενέργεια και διάθεση και μεράκι. Από κει και πέρα, δεν υπάρχει από τη μεριά της πολιτείας ανάλογη υποδομή που να επιτρέπει την εκπλήρωση των καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Μια από τις δημόσιες δημοτικές δομές, το Δημοτικό Περιφερειακό μας Θέατρο (ΔΗΠΕΘΙ) δεν επαρκεί. Παράγει 3-4 παραστάσεις τον χρόνο που είναι λίγες για να αξιοποιηθεί το καλλιτεχνικό επαγγελματικό δυναμικό της πόλης – όταν αυτό αξιοποιείται… Μόνο τα τελευταία χρόνια έχει φτιάξει κάποια τμήματα ερασιτεχνικά τα οποία δεν επαρκούν για να καλύψουν τη ζήτηση.
Δεν θέλουμε με πρόσχημα τον ερασιτεχνισμό να παρουσιάζουμε δουλειές προχειρότητας
Θα μας μιλήσετε για τη δική σας ομάδα, τη Σύνθεση, που είστε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της; Είναι η ομάδα σας ερασιτεχνική; Είναι ένα χόμπι για εσάς και τα μέλη της ή κάτι άλλο;
Είναι καλλιτεχνική ομάδα που απαρτίζεται από ερασιτέχνες και επαγγελματίες. Οι τελευταίοι έχουν τον ρόλο του συντονιστή, του οργανωτή και του εμψυχωτή. Για κάποια μέλη της ομάδας μπορεί να είναι χόμπι, για κάποιους άλλους μπορεί να είναι διάθεση να μάθουν γιατί γίνονται και σεμινάρια.
Έχουμε κάνει πέντε κύκλους πάνω στο σύστημα Στανισλάφσκι. Μια διάλεξη με τον κ. Γιώργο Νάκο, σκηνοθέτη, πάνω στην έννοια της θυσίας στην αρχαία τραγωδία. Σεμινάρια πάνω στην άρθρωση και ορθή εκφορά του λόγου, και άλλα θέματα που αφορούν τη θεατρική αγωγή. Και όλα αυτά δωρεάν…
Επίσης για κάποιους άλλους μπορεί να είναι διάθεση προσφοράς και δημιουργικής απασχόλησης. Το 2018 κάναμε παραστάσεις ειδικού σκοπού και τις παρουσιάσαμε στις παιδιατρικές κλινικές των δύο νοσοκομείων της πόλης μας. Και άλλες ενέργειες με ποιητές και συγγραφείς σε σχολεία καθώς και μια ταινία με μαθητές του Πειραματικού Δημοτικού και μια με μαθητές του Ειδικού Γυμνάσιου. Και ήταν αφιλοκερδώς.
Όπως ανέφερα, στην ομάδα μας συμμετέχουμε και τρεις επαγγελματίες σκηνοθέτες που έχουμε σπουδάσει το επάγγελμα, αυτό σημαίνει ότι λειτουργούμε με κανόνες, μεθοδικότητα και οργάνωση επαγγελματικών προτύπων, δεν θέλουμε, με πρόσχημα τον ερασιτεχνισμό, να παρουσιάζουμε δουλειές προχειρότητας. Θέλουμε οι παραγωγές μας να είναι άρτιες τόσο καλλιτεχνικά όσο και τεχνικά, να μην έχουν να ζηλέψουν τίποτε από το επαγγελματικό, σε επίπεδο ήχου, φωτισμού, σκηνικών, κοστουμιών, και τα λοιπά. Και να είναι αυθεντικές, έντιμες, και ειλικρινείς στην κατάθεση ψυχής, στην ερμηνεία που κάνουν οι ερασιτέχνες ηθοποιοί μας.
Η ομάδα μας είναι αυτοχρηματοδοτούμενη, δεν παίρνει επιχορηγήσεις, είναι ανοιχτή σε όσους αγαπούν την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Η δε χαμηλή τιμή των εισιτηρίων αποτελεί πάγια πολιτική μας ώστε να είναι προσιτά σε όλους.
Είναι το μήνυμα που μας κινεί να κάνουμε Τέχνη!
Ποια είναι τα κριτήρια για την επιλογή ενός θεατρικού έργου;
Θέλουμε να έχουν έναν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα τα έργα μας. Και βέβαια τηρούνται και κάποιοι περιορισμοί που να ταιριάζουν στο ηλικιακό προφίλ της ομάδας και εφόσον είμαστε βέβαιοι ότι κατ’ αρχάς μπορούμε να υποστηρίξουμε το έργο, και κατά δεύτερο να παράξουμε ένα ποιοτικό αποτέλεσμα απέναντι τόσο στους δημιουργούς όσο και στο κοινό μας. Και το πιο σημαντικό είναι το μήνυμα που θέλουμε να φέρουμε στο κοινό και είναι αυτό που μας κινεί να κάνουμε Τέχνη, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη και τις κοινωνικές συνθήκες και περιστάσεις της εποχής μας.
Το γεγονός ότι θέλουμε να κάνουμε εναλλαγές μεταξύ δράματος και κωμωδίας κατά καιρούς είναι για να αισθανόμαστε εμείς μια πληρότητα από την ενασχόληση αυτή και από την ανάγκη να προσφέρουμε ψυχαγωγία και διασκέδαση. Και φυσικά ξεκινάει και από την αρχική μας φιλοσοφία, σαν ομάδα, που είναι να αξιοποιήσουμε ή και να ενισχύσουμε όσο μπορούμε τη νέα ελληνική δραματουργία, δεδομένου ότι τα έργα πρέπει να παίζονται στην εποχή τους, να τα απολαμβάνουν και να τα χαίρονται οι δημιουργοί τους, μαζί και με την αναγνώριση που τους αξίζει…
Και με το Black Birthday τι θέλετε να μας… πείτε;
Διάβασα πρώτη φορά το έργο την εποχή της πανδημίας, όταν όλοι είχαμε επηρεαστεί ψυχολογικά και φοβόμασταν τα φταρνίσματα, τα πόμολα, τις ειδήσεις, τα πάντα! Αναρωτήθηκα πόσες φοβίες μάς ακολουθούν από παιδιά και πώς επηρεάζουν τη ζωή μας άλλοτε διασκεδαστικά και άλλοτε μοιραία. Πόσο θετικά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη ζωή κάθε φορά που συνειδητοποιούμε ότι κάποια μέρα θα πεθάνουμε; Αλλάζουν τελικά οι φοβίες τη ζωή μας; Εμάς τους ίδιους;
Ο θάνατος ακόμα και σαν θέμα για κωμωδία παραμένει κάτι δυσάρεστο, αλλά η ζωή ως το αντίθετό του οφείλει να είναι ευχάριστη. Το έργο, η μαύρη κωμωδία του Κώστα Σταύρου, αντιμετωπίζει τον θάνατο με πολύ χιούμορ και, όσο δυσάρεστος κι αν είναι ο τελευταίος μας προορισμός, μας θυμίζει ότι η διαδρομή, δηλαδή η ζωή μας, μπορεί και πρέπει μέσα από τις πράξεις μας, τις μικρές χαρές, τις όχι πάντα ευχάριστες συγκινήσεις της, να τον ξορκίσει και εντέλει να τον ακυρώσει με τον πιο θετικό τρόπο.
Τα έργα του 2023;
Είναι το Black Birthday του Ηπειρώτη Κώστα Σταύρου που ξεκίνησε στις 10 Μαρτίου μέχρι 26 Μαρτίου, σε δική μου σκηνοθεσία όπου και υποδύομαι τον ένα από τους δύο ρόλους και τον άλλον ο Γιάννης Χουλιάρας. Το έργο παίζεται Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή στις 9 το βράδυ στο θέατρο Κύκλος.
Ακολουθεί από 31 Μαρτίου μέχρι 9 Απριλίου «Ο Ληστής», σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νάκου.
Και στη συνέχεια από την Πειραματική Σκηνή ετοιμάζεται το έργο του Στρίντμπεργκ «Δεσποινίς Τζούλια». Το σκηνοθετεί μια κοπέλα τελειόφοιτη του τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Πάτρας, γιατί θέλουμε η «Σύνθεση» να λειτουργήσει και σαν βήμα καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας, να δίνει ευκαιρίες σε νέους ανθρώπους και νέους καλλιτέχνες.
Και για το τέλος του 2023 ετοιμάζεται ένα έργο που δεν είναι ακόμη ανακοινώσιμο.
