Πρόκειται για μια από τις εκθέσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, που εγκαινίασαν τις εκδηλώσεις για το εορτασμό της επετείου των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, και έχει ως στόχο να αποδώσει το πνευματικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της προεπαναστατικής και της επαναστατικής περιόδου της πόλης των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής, μέσω πλούσιου εποπτικού υλικού.
Με μια σειρά από αναφορές σε όλα αυτά που συγκροτούν την επαναστατική, προεπαναστατική και μετα-επαναστατική περίοδο, συνδεδεμένα με την Ήπειρο, η έκθεση φιλοξενείται στην αίθουσα «Δ. Κωνστάντιος» και θα διαρκέσει έως τις 30 Ιουνίου 2021.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε προεξέχουσες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Ρήγας και ο Λόρδος Βύρων, με άμεσες αναφορές στον Ελληνικό Διαφωτισμό, στους ευρωπαίους περιηγητές και τους ηπειρώτες ευεργέτες.
Οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και οι ιδεολογικές και πνευματικές συνιστώσες της προεπαναστατικής περιόδου στα Γιάννενα, την Ήπειρο, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη προκαλούν εναύσματα προβληματισμού και διεύρυνση διαλόγων, αναφορικά με ζυμώσεις, αντιπαραθέσεις και εκφάνσεις των προϋποθέσεων, που οδήγησαν στην έκβαση και την αποδοχή της Επανάστασης. Πρόσωπα όπως ο Δημήτριος Νικολίδης, ο Αλέξιος Νούτσος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Αλή Πασάς, οι Ζωσιμάδες, συμμετείχαν στη ροή γεγονότων και συμβάντων, τα οποία διαμορφώθηκαν τόσο από τη στρωματογραφία της αρχαιότητας, όσο και από τις θεμελιώδεις παραδόσεις του Βυζαντίου και των νεότερων ευρωπαϊκών κινημάτων, όπως οι διεκδικήσεις των δικαιωμάτων του ατόμου για παιδεία, ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία.
«Τα Ιωάννινα δεν ήταν μόνο ο πνευματικός φάρος του 18ου και 19ου αιώνα αλλά μπορεί κανείς να βρει τις απαρχές ήδη από την εποχή της αρχαιότητας. Ναι μεν η αρχαιότητα έχει ένα πέρας, περνάμε στα βυζαντινά χρόνια και στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και ξαφνικά αυτό που θα θεωρούσε κανείς δύσκολο, είναι εύκολο. Δηλαδή να κατανοήσουμε ότι στο Νησί για παράδειγμα, όπου ήταν η Μονή Φιλανθρωπινών, αλλά και στα Ιωάννινα, ανατάσσονται σχολεία, αναπτύσσεται η παιδεία, αλλά και καταστάσεις που ευνοούν συνολικά την ανάπτυξη των Ιωαννίνων και της Ηπείρου. Ταυτόχρονα, έχουμε μια εμπορική συγκρότηση, οπότε οι πλούσιοι έμποροι που είναι διάσπαρτοι στην Ευρώπη, στη Ρωσία και αλλού, χρηματοδοτούν αυτό που ήταν πολύ σημαντικό για τα Ιωάννινα, δηλαδή την παιδεία», αναφέρει ο επίτιμος προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων, που είχε και την γενική επιμέλεια της έκθεσης, Κωνσταντίνος Σουέρεφ.
Εμβληματικά έργα ιδιαίτερα συμβολικού χαρακτήρα της εποχής, όπως το αντίτυπο της Χάρτας του Ρήγατου Καπεσόβου, που φυλάσσεται στο κτίριο της Πασχαλείου Σχολής, περιλαμβάνονται στην έκθεση.Δεν υπάρχουν μαρτυρίες πότε και πως έφθασε το παλαίτυπο στο Καπέσοβο. Η κοινότητα, ως έδρα της Επιστασίας Ζαγορίου από το 1774 μέχρι το 1820 και από το 1824 ως το 1825, αποτέλεσε τη γενέτειρα σημαντικών προσωπικοτήτων της πολιτικής, της οικονομίας και των γραμμάτων, κοσμοπολιτών με την οικονομική δυνατότητα για την αγορά ενός τόσο ακριβού έργου, που η αξία του έφτανε στα 26 γρόσια Αυστρίας. Ωστόσο, δεν είναι απίθανη η απόκτηση του έργου του Καπεσόβου την επόμενη περίοδο, καθώς μαρτυρείται αγορά αρκετών αντιτύπων σε Ευρώπη και Ελλάδα μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Εκτός από την Χάρτα, η έκθεση περιλαμβάνει δεκάδες τεκμήρια. Η Ζωσιμαία βιβλιοθήκη συνέβαλε με εξαιρετικά βιβλία που είχε στην διάθεσή από την εποχή των Ζωσιμάδων, οι οποίοι χρηματοδοτούσαν τον Κοραή και την Ελληνική Βιβλιοθήκη, αλλά ταυτόχρονα και άλλες εκδόσεις, ανάμεσα στα οποία και χειρόγραφα του Αθ. Ψαλίδα που βρίσκονται στο Εργαστήριο Φιλοσοφίας του πανεπιστήμιου Ιωαννίνων. «Η συμβολή των φορέων είναι πολύ σημαντική για να μπορέσει η έκθεση να τεκμηριώσει με στοιχεία την όλη προσπάθεια», πρόσθεσε ο κ. Σουέρεφ.
Έτερος βασικός άξονας της έκθεσης είναι και το έργο του Λόρδου Βύρωνα ChildHarold’sPilgrimage (1812). «Ο Byron, είχε την ευκαιρία να κάνει τη δική του περιπέτεια, που συνήθιζαν οι πλούσιοι της εποχής, και να επισκεφθεί την Ελλάδα. Ξεκίνησε, ερχόμενος από τη Μάλτα, από την Πάτρα και συνέχισε στην Πρέβεζα και τη Σαλαώρα και έπειτα στα Γιάννενα, όπου διέμενε στο αρχοντικό του Αργύρη. Αυτό που έχει πολύ σημασία είναι ότι εδώ άρχισε να γράφει “Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ”, το πρώτο του βιβλίο και αυτό που τον έκανε διάσημο. Ο Χάρολντ είναι ουσιαστικά ο ίδιος, και μεταφέρει τις εντυπώσεις του από την περιοχή των Ιωαννίνων και της Ζίτσας. Παρότι γνώρισε και τον Αλή Πασά και πήγε μαζί του στο Τεπελένι και τους εγγονούς του, έχει σημασία ότι γνώρισε και τον Ψαλίδα, παρακολούθησε μαθήματά του και ταυτόχρονα εδώ έγινε Φιλέλληνας», εξηγεί ο κ. Σουέρεφ.
Ο Byron, επηρεασμένος από τον Ψαλίδα, θέλησε να βοηθήσει τους Έλληνες να επαναφέρουν την αίγλη της αρχαιότητας και στη συνέχεια, έγραψε την “Κατάρα της Αθηνάς” και έγινε εχθρός του Έλγιν, σε ό,τι αφορά τα γλυπτά του Παρθενώνα.
«Η παρουσία του Byronείναι σημαντική για τα Γιάννενα, γιατί εδώ ξεκινά μια μεγαλοφυΐα να γίνεται διάσημη και ταυτόχρονα διαμορφώνεται ένας καθ’ αυτό Φιλέλληνας, τον οποίο ακολούθησαν εκατοντάδες άλλοι», σημειώνει.
Στην έκθεση θα δει κανείς λευκώματα, χάρτες και πίνακες, όπως η «Βασιλική» του Κενάν Μεσαρέ, αλλά και τα ξυλόγλυπτα από το Σπίτι του Δεσπότη. Πρόκειται για ζωγραφισμένα ξυλόγλυπτα της οροφής, τα οποία απομακρύνθηκαν κατά την διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης και συντηρήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων. Πρόκειται, εξάλλου, για το μοναδικό αρχοντικό των Ιωαννίνων που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1820, χάρη στους αμπελώνες που το περιέβαλαν.
Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία με την περιφέρεια Ηπείρου, τη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, τους δήμους Ιωαννίνων, Ζίτσας, Ζαγορίου και Δωδώνης, την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, το Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, τη Δημοτική Πινακοθήκη, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, την Εταιρεία Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων και άλλους φορείς και συλλέκτες της πόλης.
Γιατί να επισκεφθεί κανείς την έκθεση; Την απάντηση δίνει ο κ. Σουέρεφ. «Η έκθεση αυτή θέλει να προκαλέσει τον επισκέπτη να έρθει όχι για να μάθει, αλλά για να κάνει τις δικές τους συνομιλίες με την ιστορία. Να θυμηθεί πράγματα, να αναρωτηθεί τι συνέβη κάποτε στον ίδιο αυτόν τόπο που είμαστε και εμείς. Το σημαντικότερο όμως είναι να καταλάβουμε ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν είναι ένα απλό φαινόμενο, είναι ένα φαινόμενο Ευρωπαϊκό οπωσδήποτε, υπήρξε μια μεγάλη ανατροπή. Δε θα είχε γίνει αυτή η ανατροπή, αν δεν υπήρχαν διάφορες συνιστώσες, ανάμεσα στις οποίες τα γράμματα, η σοφία, και ταυτόχρονα ο δεσμός με κάτι πολύ παλαιότερο που λεγόταν δημοκρατία και ελευθερία».
