Η Ανοιχτή Βιβλιοθήκη είναι ένας διαδικτυακός τόπος, που φιλοξενεί πάνω από 5300 βιβλία τα οποία διατίθενται δωρεάν στο κοινό. Ιδρυτής της είναι ο Γιάννης Φαρσάρης που από το 2010 τη φροντίζει και την εμπλουτίζει. Μιλήσαμε μαζί του σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη.
Πείτε μας κάποια πράγματα για την Ανοικτή Βιβλιοθήκη. Πόσο χρόνο βρίσκεται στο διαδίκτυο, ποιους σκοπούς υπηρετεί, αν είστε ευχαριστημένος από τη μέχρι τώρα ανταπόκριση του κοινού.
Η Ανοικτή Βιβλιοθήκη (www.openbook.gr) είναι μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, ένα αποθετήριο που σήμερα φιλοξενεί πάνω από 5.300 ελληνικά βιβλία, τα οποία διατίθενται ελεύθερα και νόμιμα στο διαδίκτυο. Πρόκειται είτε για βιβλία Κοινού Κτήματος, δηλαδή κλασικά βιβλία που έχουν απελευθερωθεί τα πνευματικά τους δικαιώματα λόγω παρέλευσης 70 ετών από τον θάνατο του δημιουργού τους, είτε για σύγχρονα βιβλία που οι συγγραφείς τους έχουν επιλέξει να τα διαθέσουν ελεύθερα στο διαδίκτυο. Είναι για μια ερασιτεχνική προσπάθεια δική μου, που ξεκίνησε το 2010 και διαρκώς εξελίσσεται, με σκοπό την προώθηση της ανοικτής κουλτούρας και της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και στον πολιτισμό. Η ανταπόκριση ήταν εξ αρχής θετική μιας και μπορεί κάποιος να βρει αριστουργήματα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά και σύγχρονα βιβλία ταξινομημένα σε 40 κατηγορίες. Ενδεικτικά σας αναφέρω πως μέσα στο 2018 οι διαφορετικοί χρήστες που την επισκέφθηκαν ήταν περισσότεροι από 650.000 και το e-book με τα περισσότερα downloads ήταν η συλλογή «39 διηγήματα» του Αντόν Τσέχωφ.
Το χάρτινο βιβλίο υπηρετεί τις αισθήσεις μας. Έχει μυρωδιά, το αγγίζουμε, έχει μια απτή αισθητική, είναι, για πολλούς, ένας «ζωντανός οργανισμός» και η παρουσία του στις βιβλιοθήκες μας, εκτός από την ικανοποίηση της διαδικασίας του διαβάσματος, ανασύρει πολλές φορές και μνήμες λειτουργώντας ως αντικείμενο και μόνο. Το ηλεκτρονικό βιβλίο μήπως είναι ένας φτωχός συγγενής που μόνο ένα φτωχό μέλλον του αναλογεί;
Ανήκω κι εγώ στη γενιά της μέσης ηλικίας που έχουμε αναπτύξει ερωτική σχέση με το χάρτινο βιβλίο, κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Επειδή όμως ταυτόχρονα –λόγω σπουδών- είμαι ιθαγενής του ψηφιακού κόσμου, στράφηκα γρήγορα στην ανάγνωση, στη συλλογή, αλλά και στην έκδοση ψηφιακών βιβλίων, καθώς συνειδητοποίησα μαγεμένος τον νέο κόσμο που γεννιέται.
Τα χάρτινα βιβλία δεν τα αγοράζουμε για να τα χαϊδέψουμε και να τα μυρίσουμε, τα αγοράζουμε για να διαβάσουμε το περιεχόμενό τους. Και τα e-books διαβάζονται και μάλιστα προσφέροντας επιπρόσθετα προηγμένες δυνατότητες: Σε μια ελαφριά φορητή συσκευή μπορούμε να μεταφέρουμε μαζί μας έως και 3.000 e-books, να προσαρμόσουμε το μέγεθος των γραμμάτων στις ανάγκες μας, να γράψουμε ηλεκτρονικές σημειώσεις στις σελίδες, να χρησιμοποιήσουμε ενσωματωμένο λεξικό, να κάνουμε αναζήτηση μέσα στο κείμενο, να «κατεβάσουμε» ένα νέο e-book (είτε ελεύθερο, είτε εμπορικό) μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα.
Υπάρχει διάχυτη η παρανόηση στον κόσμο ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ένα αρχείο PDF και ότι η ανάγνωση του γίνεται από έναν υπολογιστή. Τα πραγματικά ηλεκτρονικά βιβλία είναι ειδικοί μορφότυποι αρχείων (.ePub και .mobi) και η ανάγνωσή τους γίνεται από εξειδικευμένες συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης (όπως π.χ. το Kindle της Amazon), που είναι πολύ πιο ξεκούραστοι στα μάτια από ένα tablet και προσεγγίζουν καλύτερα την εμπειρία του τυπωμένου χαρτιού.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που νομίζουν πως το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι απλώς ένα σύμπτωμα της ηλεκτρονικής μας εποχής, που κάποια στιγμή θα ξεθυμάνει. Τι θα τους λέγατε για να τους αλλάξετε τη γνώμη;
Η ηλεκτρονική εποχή είναι μια πραγματικότητα που αλλάζει τα θεμέλια του κόσμου, ακριβώς όπως τα άλλαξε και ο Γουτεμβέργιος με την τυπογραφία. Οι λέξεις είναι σαν το κουτάλι, που αιώνες τώρα παραμένει ίδιο σε πείσμα της εξέλιξης. Κι αυτό γιατί οι λέξεις έχουν τη δύναμη να προσαρμόζονται πάντα σε κάθε νέο περιβάλλον. Η αγαπημένη συνήθεια του ξεφυλλίσματος της εφημερίδας με καφεδάκι στη λιακάδα, μετατράπηκε σε διαδικτυακή ανάγνωση από όλους μας, ως κάτι εύκολο, γρήγορο και πρακτικό. Το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και με τα βιβλία, θα προσαρμοστούν στη νέα εποχή, πράγμα όμως που δεν έχει συμβεί ακόμα στον ίδιο βαθμό.
Ο Arnaud Nourry, ο διευθυντής του εκδοτικού οίκου Hachette, δήλωσε πρόσφατα πως «το e-book είναι ένα ανόητο προϊόν» κι αυτό γιατί έως σήμερα η εκδοτική βιομηχανία επιχείρησε μόνο μια ψηφιακή απομίμηση της εμπειρίας ανάγνωσης του χάρτινου βιβλίου. «Δεν υπάρχει καμία δημιουργικότητα, κανένας εμπλουτισμός, καμία πραγματικά ψηφιακή εμπειρία.» Το μέλλον του ψηφιακού βιβλίου είναι όμως αναπόφευκτο να μας εκπλήξει.
Εδώ και μερτικά χρόνια έχετε καταγράψει μια πολύ αξιόλογη πορεία στον χώρο του βιβλίου. Οι έρευνες καταδεικνύουν μια –ας την πω έτσι- χαλαρή σχέση του Έλληνα με το διάβασμα. Σας ζητώ να κάνετε τον προφήτη, βασιζόμενος όμως στην προσωπική σας εμπειρία, και να μου περιγράψετε τον χώρο του βιβλίου που φαντάζεστε μετά από 20 χρόνια.
Οι ιστορίες είναι μέρος της φύσης του ανθρώπου, από την εποχή που οι πρωτόγονοι τις αφηγούνταν τη νύχτα γύρω από τη φωτιά. Το κείμενο, παρότι απλούστερη μορφή σε σχέση με τις εικόνες, τον ήχο και το βίντεο, δεν θα χάσει ποτέ τη δύναμη και τη ζωντάνια του, καθώς έχει ως σύμμαχο τη φαντασία. Σε 20 χρόνια από σήμερα, οι άνθρωποι θα έχουν την ίδια ακριβώς ανάγκη να βυθιστούν σε μύθους, και αυτό είναι το σημαντικό. Εξίσου σημαντικό, όμως, είναι πως θα έχουμε ακόμα περισσότερους ανθρώπους που θα γράφουν ιστορίες. Ενδεχομένως και μηχανές τεχνητής νοημοσύνης που θα «γράφουν» λογοτεχνία. Ίσως σε αυτό το γεγονός θα εστιάζει η τεχνοφοβία και ο νεολουδιτισμός εκείνης της εποχής και όχι στην ψηφιακή μορφή του βιβλίου. Ας κρατήσουμε όμως τη μαγεία της αφήγησης ζωντανή μέσα μας και προπαντός στα παιδιά μας. Το μέσο θα προσαρμοστεί από μόνο του στη διαχρονική αυτή ανάγκη των ανθρώπων.
Πώς βλέπετε το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας;
Είμαι αισιόδοξος πολύ για το μέλλον του ελληνικού βιβλίου. Διανύουμε τώρα μια εποχή διεργασιών, το νέο αναδύεται από παντού, την ώρα που ο επιθανάτιος ρόγχος του παλιού μας τρομάζει. Μια λογοτεχνική γενιά νέων συγγραφέων κατακλύζει τα βιβλιοπωλεία –κυρίως με διηγήματα, και αυτό δεν είναι καθόλου άσχετο με την εποχή- την ώρα που τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αναμφίβολα συγκεντρώσει στις σελίδες τους τα καλύτερα μυαλά. Τόση ευφυΐα μαζεμένη σε γραπτό λόγο, δεν νομίζω ότι είχαμε την ευκαιρία να ζήσουμε ξανά στο παρελθόν.
Το στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε -κι αυτό δεν αφορά μόνο τη λογοτεχνία- είναι να μείνουμε στην ιστορία ως η ευλογημένη δημιουργική γενιά του διαδικτύου, και όχι η αδικημένη γενιά της κρίσης. Παραφράζοντας τον Μπρετόν, θα έλεγα πως το διαδίκτυο είναι η απάντηση, όποια κι αν είναι η ερώτηση. Πολλοί νέοι συγγραφείς στρέφονται πλέον στην ψηφιακή αυτοέκδοση, στα e-books και σε άλλες εναλλακτικές μεθόδους. Ο πρωταρχικός λόγος που γράφεται ένα βιβλίο είναι για να διαβαστεί. Οι δημιουργοί μπορούν πλέον να απευθυνθούν κατευθείαν στο κοινό. Το μεγάλο πρόβλημα που έλυσε το διαδίκτυο είναι η διανομή. Οι δημιουργοί (είτε είναι μουσικοί, είτε κινηματογραφιστές, είτε συγγραφείς, είτε εικαστικοί) έχουν πλέον τη δυνατότητα, εύκολα και δωρεάν, να καταστήσουν το έργο τους προσβάσιμο σε όλους, χωρίς αναγκαστικά να πρέπει να περάσουν μέσα από τα παραδοσιακά κανάλια έκδοσης και διανομής. Ο ευφυής και δημιουργικός Steve Jobs μας έκλεισε το μάτι από νωρίς: «Έχει μεγαλύτερη πλάκα να είσαι πειρατής, από το να καταταγείς στο ναυτικό».
_________________
Ο Γιάννης Φαρσάρης γεννήθηκε στην Κρήτη το 1973 και δεν έφυγε ποτέ. Σπούδασε Επιστήμη Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Εκπαίδευση Ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ζει στο Ηράκλειο και εργάζεται ως Καθηγητής Πληροφορικής. Έχει δημιουργήσει την ψηφιακή Ανοικτή Βιβλιοθήκη και συμμετέχει στην εκδοτική ομάδα του λογοτεχνικού περιοδικού Fractal. Το τελευταίο βιβλίο του «Φόβος κανένας» εκδόθηκε έχοντας επιτύχει χρηματοδότηση μέσω crowdfunding.
Φωτογράφιση: Γιώργος Καμηλάκης
