Η ευθύνη των ενηλίκων είναι μία κυρίαρχη διάσταση σε όλο το φάσμα ζητημάτων ασφάλειας των παιδιών, σωματικής, ψυχικής, πνευματικής, και εκτείνεται από την ευθύνη της κατάλληλης πρόληψης των κινδύνων μέχρι την ικανότητα έγκαιρης και αποτελεσματικής διαχείρισης σε περίπτωση που προκύπτει μια ανάγκη.
Ειδικότερα όσον αφορά τις εξαφανίσεις / αρπαγές παιδιών και τα πιθανά τους συνεπακόλουθα (π.χ. συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση, θάνατος), υπάρχουν αρκετά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ως ενήλικες, γονείς και παιδαγωγοί, για να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά σε στάσεις και πρακτικές αυτοπροστασίας. Όπως ισχύει με την πρόληψη γενικότερα, η επιτυχία της στηρίζεται στην επανάληψη και την παροχή της πληροφορίας με τρόπο ελκυστικό, κατανοητό και κινητοποιητικό για τον παραλήπτη. Δεν αρκεί λοιπόν, να πούμε δυο λόγια σε ένα παιδί κάπου κοντά στην έναρξη του δημοτικού αλλά ενδείκνυται να οικοδομήσουμε την προσέγγισή μας σταδιακά, από νωρίς, ήδη από την προσχολική ηλικία, με επαναλήψεις και ποικιλία ερεθισμάτων (βιβλία, συζήτηση, παραδείγματα, βιντεάκια, παιχνίδια ρόλων, κουκλοθέατρο, κ.ά.). Όπως είναι αυτονόητο, η επιτυχία όλων αυτών προϋποθέτει την ύπαρξη ενός αδιαμφισβήτητα ασφαλούς, λειτουργικού, «αρκετά καλού» οικογενειακού πλαισίου – θα ήταν ας πούμε λίγο δύσκολο να κάνει αποτελεσματική, πειστική πρόληψη για τον καρκίνο των πνευμόνων μία υπερβιομηχανία καπνού. Ας δούμε λοιπόν πώς μπορούμε να ενημερώσουμε τα παιδιά για την ασφάλειά τους σε σχέση με τις ακατάλληλες προσεγγίσεις από ενήλικες.
- Ένα σημαντικό κομμάτι της ενημέρωσης αφορά στο ύφος: η ισορροπία μεταξύ σοβαρότητας και ψυχραιμίας είναι αναγκαία. Δε θέλουμε να μεγαλώσουμε παιδιά που τρέμουν τον κόσμο, που φοβούνται τη σκιά τους. Θέλουμε να είμαστε υπεύθυνοι, ήρεμοι, καθησυχαστικοί και μετρημένοι, περιγράφοντας με βάση τα αντικειμενικά δεδομένα το ενδεχόμενο του κινδύνου (ούτε υπερ- ούτε υποτιμώντας τον). Ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας ευνοεί κάθε τέτοια ενημέρωση.
- Πολλές φορές τα προβλήματα προκύπτουν από κάποιον οικείο, γνωστό, φίλο, συγγενή. Για αυτό το λόγο είναι χρήσιμο να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά με οδηγίες που εστιάζουν πολύ στα ίδια και στον έλεγχο που οφείλουν να έχουν στο σώμα τους και την αυτοδιάθεσή τους, δηλαδή στην αίσθηση ότι αυτό που γίνεται τα θίγει / παραβιάζει / προσβάλλει με οποιονδήποτε τρόπο, ανεξαρτήτως του ποιος επιτελεί την πράξη. Σίγουρα οι άγνωστοι είναι μια ομάδα προς την οποία εγείρουμε την προσοχή των παιδιών αλλά όχι μόνο. Κυρίως στεκόμαστε στο ότι κανείς δεν δικαιούται να ζητήσει κάτι περίεργο και παραβιαστικό, όσο οικεία και αν μοιάζει στο παιδί η ταυτότητά του.
- Προετοιμάζουμε το παιδί, συζητώντας ανοιχτά για τον κίνδυνο της εξαφάνισης, αξιοποιώντας όπως είπαμε διάφορα ερεθίσματα
- Γνωρίζουμε το πρόγραμμα των παιδιών, τις συνήθειες και τους φίλους τους (& τις οικογένειές τους). Χωρίς να γινόμαστε φορτικοί – ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού – είναι σκόπιμο να γνωρίζουμε το πρόγραμμα των παιδιών και το δίκτυο των σχέσεων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν σταδιακά τη ζωή του, εκφράζοντας γνήσιο ενδιαφέρον και όχι ελεγκτική διάθεση.
- Τα προτρέπουμε – και διασφαλίζουμε, ανάλογα με την ηλικία και το πλαίσιο – να μη μένουν / μετακινούνται μόνα τους. Γενικά, τα μοναχικά – απομονωμένα παιδιά στο σχολείο, το δημόσιο χώρο αλλά και στο διαδίκτυο είναι πιο πιθανό να στοχοποιηθούν από τυχόν θύτες. Η συμπόρευση, κυριολεκτικά και μεταφορικά, είναι μια μορφή θωράκισης απέναντι σε αρπακτικές διαθέσεις όλων των ειδών.
- Παρατηρούμε πως αντιδρούν τα παιδιά μας σε αγχωτικές καταστάσεις. Το να ξέρουμε πώς αντιδρά σε τέτοια συναισθήματα, μας επιτρέπει να «προβλέψουμε» το τι κάνει και πως μπορούμε να το βρούμε. Παράλληλα, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά στη διαχείριση του άγχους και στην κατάστρωση πλάνων δράσης. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο τρόπος που φροντίζουμε να προετοιμαζόμαστε για το σεισμό.
- Καταστρώνουμε λοιπόν, πλάνα δράσης για περιπτώσεις που χανόμαστε σε ένα μέρος με το παιδί (πολυκατάστημα, χώροι εκδηλώσεων, πάρκα, παραλίες, κτλ). Καθοδηγούμε το παιδί στα βήματα που θα ακολουθήσει αν συμβεί κάτι τέτοιο. Προφανώς αποφεύγουμε σε κάθε περίπτωση να απειλούμε τα παιδιά λεκτικά ή έμπρακτα ότι θα φύγουμε, θα τα αφήσουμε κάπου αν δεν κάνουν κάτι που τους ζητάμε, ότι θα τα πάρει κάποιος – ξέρετε ποιος, χρόνια τώρα ακούγεται! – ή ότι κατά οποιονδήποτε τρόπο θα διακυβεύσουμε ανάλογα με τα κέφια μας και τη συμπεριφορά τους την ασφάλειά τους.
- Μπορούμε να συμφωνήσουμε έναν κωδικό ασφαλείας που γνωρίζουμε μόνο εμείς και το παιδί. Σε περίπτωση που κάποιος του προτείνει να τον ακολουθήσει, το παιδί μπορεί να ζητήσει τον κωδικό και να διαπιστώσει άμεσα ότι πρέπει να ζητήσει βοήθεια, να απομακρυνθεί.
- Διδάσκουμε τα παιδιά μας τα βήματα ασφαλείας.Απλά πράγματα όπως δεν μιλάμε σε αγνώστους, δεν πλησιάζουμε αυτοκίνητα για να απαντήσουμε σε ερωτήσεις, δεν ακολουθούμε αγνώστους για οποιονδήποτε λόγο, δεν ανοίγουμε την πόρτα του σπιτιού χωρίς έλεγχο, δεν ανοίγουμε τη διαδικτυακή πόρτα σε αγνώστους, γνωρίζουμε δωρεάν αριθμούς βοήθειας, όπως το 100 ή το 116000, αποδεικνύονται πολύ χρήσιμα.
- Μέσα από την καθημερινή μας πρακτική δείχνουμε στα παιδιά ότι είναι χρήσιμο και καλοδεχούμενο να διαφωνούν και να έχουν διαφορετική άποψη, αίσθηση, ανάγκη από κάποιον ενήλικα. Ότι δε χρειάζεται να υπακούν αδιαμαρτύρητα σε οποιοδήποτε αίτημα απλά και μόνο επειδή προέρχεται από έναν ενήλικα. Ότι είναι προτιμότερο να είναι ασφαλή παρά ευγενικά. Ότι σεβόμαστε το δικαίωμά τους να πούνε όχι σε μια αγκαλιά, σε ένα φιλί, σε ένα χάδι στα μαλλιά γιατί απλά έτσι νιώθουν καλύτερα.
Ο συνδυασμός υπευθυνότητας και προνοητικότητας από την πλευρά των ενηλίκων, κλίματος εμπιστοσύνης, ανοιχτότητα των συζητήσεων, συστηματική, κατάλληλα προσαρμοσμένη ενημέρωση και σεβασμός των παιδιών ακόμη και όταν μας δυσκολεύουν οι επιλογές τους συνιστούν μία καλή βάση για να προστατεύσουν επαρκώς τον εαυτό τους στην παιδική και όχι μόνο ηλικία.
Βοηθητικά βιβλία:
Δεν πάω πουθενά με ξένους, Ψυχογιός
Δεν θα χαθώ ποτέ, Ψυχογιός
Χάθηκα, εκδ. Παρισιάνου
Η Κόνι χάνεται, εκδ. Παρισιάνου
Μόνο αν θέλω, Μίνωας
Και βγάζω το καπέλο μου, Κόκκινη κλωστή δεμένη
Μην πας φωκάκι, Πάπυρος
Δεν είναι όλοι φίλοι σου, Παπαδόπουλος
Ξέρω να λέω όχι, Πατάκης
