Μηνύματα κατά του ναζισμού και της λήθης στην «Ημέρα Μνήμης Ζαγορίου»

Μετά τη Θεία λειτουργία στον Ι.Ν. Κοίμησης Θεοτόκου, στο Μνημείο Εκτελεσθέντων του Γρεβενιτίου εψάλλη επιμνημόσυνη δέηση και ακολούθησαν προσκλητήριο νεκρών και κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους των τοπικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, φορέων και συγγενών των θυμάτων. Συγκινητική ήταν η στιγμή, όταν παιδιά άφησαν λίγα λουλούδια στο μνημείο για το αβάπτιστο, που ήταν μεταξύ των αθώων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας το 1943 στο Γρεβενίτι.
«Σήμερα είμαστε εδώ για να αποτίσουμε φόρο τιμής στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Όλα τα χωριά, απ΄ όπου πέρασε η Εντελβάις, έχουν να θυμούνται αθώα θύματα. Τα χρόνια πέρασαν αλλά εμείς τιμούμε αυτούς που χάθηκαν και τους θυμόμαστε, γιατί πάνω απ’ όλα αγάπησαν την πατρίδα και σήμερα μπορεί τα πράγματα να είναι διαφορετικά, αλλά πάλι πρέπει να αγαπάμε την πατρίδα. Και όταν αγαπάμε την πατρίδα, μπορούμε να είμαστε χρήσιμοι στην κοινωνία», τόνισε στον χαιρετισμό του ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καχριμάνης, ο οποίος στάθηκε ιδιαίτερα στην ερήμωση των χωριών και στην ανάγκη να υπάρξει ανάπτυξη με αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων κάθε τόπου, φέρνοντας ως παράδειγμα το Ζαγόρι, και συνολικά την Ήπειρο, που έχει τα αρωματικά φυτά. Ο κ. Καχριμάνης αναφέρθηκε και στο δίκτυο μονοπατιών που αναπτύσσεται, και στα σημεία στάσης, όπου μπορούν να διατίθενται τα ποιοτικά τυποποιημένα προϊόντα κάθε τόπου. «Αυτός ο τόπος έχει αύριο άλλα χρειάζεται μια νέα αρχή, να ξαναδώσουμε δύναμη στους ανθρώπους του μόχθου και της παραγωγής», κατέληξε.
Και ο δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου στάθηκε στην ερήμωση των χωριών, αλλά και στην ανάγκη να μείνει άσβεστη η μνήμη. «Για ακόμη μια χρονιά, βρισκόμαστε στο μνημείο των εκτελεσθέντων από τη ναζιστική θηριωδία, που άφησε πίσω της αθώα θύματα και συντρίμμια, κατέστρεψε την αρχιτεκτονική του τόπου, χάθηκαν κειμήλια και αρχειακό υλικό, τα μνημεία, ο κόσμος έφυγε, ο εμφύλιος που ακολούθησε αποτέλειωσε την περιοχή και η προσωρινή βοήθεια που υπήρξε στη συνέχεια, δεν άλλαξε την κατάσταση. Δυστυχώς, τα λέμε και τα ξαναλέμε κάθε φορά που βρισκόμαστε εδώ, αλλά ζούμε όλοι μας την εγκατάλειψη και την ερήμωση. Βεβαίως η μνήμη πρέπει να διατηρείται, γιατί, αν χαθεί, τότε το κακό μπορεί να ξαναγίνει και μάλιστα σήμερα που στην Ευρώπη παρόμοιες ιδεολογίες της εποχής εκείνης ανασταίνονται», τόνισε, μεταξύ άλλων.
Εκ μέρους του Εθνικού Συμβουλίου για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών και ως μέλος του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδας, ο Δημήτρης Χατζαρόπουλος, αφού αναφέρθηκε στην αντίσταση των Ελλήνων ενάντια στον ναζισμό, με αφορμή και το πρόσφατο διάβημα της χώρας μας προς τη Γερμανία για τις οφειλές, σημείωσε: «Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις ευθύνονται γιατί δε διεκδίκησαν με σθεναρό και επίμονο τρόπο τις γερμανικές οφειλές. Η διεκδίκησή τους δεν αποτελεί πράξη εκδίκησης ή εθνικιστική εμμονή. Ο αγώνας μας δε στρέφεται κατά του γερμανικού λαού, με τον οποίο αισθανόμαστε αλληλέγγυοι. Είναι αγώνας για την απόδοση δικαιοσύνης και για την επικράτηση της μνήμης ενάντια στη λήθη, αγώνας για πραγματική φιλία και συνεργασία των δυο χωρών. Αποτελεί παράλληλα ένα διαρκές διάβημα εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. Αν δεν υπάρξει απόδοση των οφειλών της Γερμανίας, δεν μπορεί να κλείσει οριστικά το κεφάλαιο του ναζισμού και των δεινών που επέφερε στη χώρα μας. Ζητάμε δικαιοσύνη, ζητάμε αποζημιώσεις, δεν επαιτούμε, απαιτούμε».

Ντοκουμέντα για τη δράση της «Εντελβάις»

Ντοκουμέντα από το πολεμικό ημερολόγιο της ανώτατης διοίκησης του γερμανικού στρατού της Βέρμαχτ, για τη δράση της 1ης Μεραρχίας Ορεινών Καταδρομών «Εντελβάις» το 1943-1944, παρουσίασε στην ομιλία του ο ιστορικός ερευνητής Αλέκος Ράπτης. Αρχικά αναφέρθηκε και στην παράδοση εκ μέρους του, το 2002, των στοιχείων της έρευνας του για τα εγκλήματα πολέμου κατά του άμαχου πληθυσμού στην Ήπειρο, ένα κείμενο 150 σελίδων, στον Γερμανό Γενικό Εισαγγελέα Ούλριχ Μας, ο οποίος είναι επικεφαλής της κεντρικής υπηρεσίας υποθέσεων που αφορούν εθνικοσοσιαλιστικά μαζικά εγκλήματα. Τα στοιχεία αυτά βρίσκονται στη Γενική εισαγγελία του Μονάχου. Τον Φεβρουάριο του 2016, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Ελληνικού Κοινοβουλίου για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και οφειλών, παρέδωσε ολοκληρωμένο φάκελο στην Διακομματική Επιτροπή της Βουλής για την διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. Στο φάκελο αποδεικνύεται εγγράφως ότι στον νομό Ιωαννίνων, η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» κατέστρεψε και έκαψε 342 χωριά, 6.804 οικίες, ενώ δολοφόνησε πάνω από 2.660 άμαχους πολίτες.
«Θα πρέπει επιτέλους να κινήσουμε τη διαδικασία για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και για την τιμωρία όσων εγκληματιών της “Εντελβάις” βρίσκονται ακόμη εν ζωή και βαρύνονται για εγκλήματα πολέμου, κατά του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας.
Γιατί η κληρονομιά, που μας άφησαν αυτοί οι νεκροί, τα αθώα θύματα των ολοκαυτωμένων χωριών στο Ν. Ιωαννίνων, είναι μια και μοναδική, είναι ηθική και ιστορική δικαίωση “Να μην ξεχάσουμε ποτέ”», ανέφερε.
Σε ό,τι αφορά τη δράση της Μεραρχίας «Εντελβάις» στο Ζαγόρι και ιδιαίτερα στο Γρεβενίτι, ο κ. Ράπτης είπε ότι η 1η Ορεινή Μεραρχία Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» έφθασε στην Ήπειρο στις 9 Ιουνίου 1943. Οι Γερμανοί, στις 18 Οκτωβρίου 1943, χτυπάνε τα χωριά Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι και Λάιστα και στη συνέχεια την Βωβούσα, που την καταστρέφουν ολοσχερώς, αφού προηγουμένως συγκρούονται δυναμικά με αντάρτες της 10ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ Κεντρικής Μακεδονίας.
Ο επόμενος στόχος της «ομάδας πορείας Βορράς» είναι πλέον το Γρεβενίτι, η τύχη του οποίου είναι προδιαγεγραμμένη. Την εποχή εκείνη το χωριό είχε γύρω στους 800 κατοίκους, ενώ ήταν έδρα της πολιτικής οργάνωσης του ΕΑΜ εδώ στην περιοχή, ενισχυμένη με τμήματα ανταρτών του μάχιμου ΕΛΑΣ, ενώ λειτουργούσε και νοσοκομείο εκστρατείας.
Όλοι τρέχουν έγκαιρα στους προκαθορισμένους χώρους για να μην εγκλωβιστούν μέσα στο χωριό, ενώ ο άμαχος πληθυσμός βρίσκει καταφύγιο μέσα στο δάσος ανάμεσα στις πυκνές φυλλωσιές της οξιάς και στα πανύψηλα πεύκα.
Δύο μέρες αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου 1943, οι καταδιωγμένοι κάτοικοι μαθαίνουν τα κακά μαντάτα για την καταστροφή του χωριού τους, καθώς το Γρεβενίτι είναι πλέον ένας σωρός από καπνισμένα ερείπια.
Στις 23 Οκτωβρίου 1943 κάποιοι παίρνουν την τολμηρή απόφαση να κατεβούν στο χωριό και κοντά στο αυχένα στο «Πετρωτό» η μυρωδιά από τα αποκαΐδια είναι απελπιστικά έντονη, καθώς στο βάθος του ορίζοντα διακρίνονται τα χωριά Δόλιανη, Μανασσής, Καλωτά, Ανθρακίτης, Καβαλλάρι, Λεπτοκαρυά και Φραγκάδες, που είναι παραδομένα στις φλόγες και στη μανία των γερμανικών ναζιστικών σκυλιών της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις».
Από τα 280 σχεδόν σπίτια του χωριού κάποια γλύτωσαν και δεν κάηκαν από τους γερμανούς εισβολείς, γιατί πιθανά ήταν μικρά και χάθηκαν μέσα στο πανδαιμόνιο της φωτιάς και στους καπνούς.
Τρεις υπερήλικες, τον Γιάννη Σαχίνη, τη γυναίκα του Στυλιανή Σαχίνη και τη Μαρία Βλέτσου, τους έκαψαν οι δολοφόνοι της «Εντελβάις» μέσα στα σπίτια τους, ο Γιώργος Φίνος εκτελέστηκε κοντά στο δάσος ενώ συνελήφθη ένοπλος ο Γιάννης Ήτος, που εκτελέστηκε αργότερα στα Γιάννενα.
Η «ομάδα πορείας Βορράς» του ταγματάρχη Χίρσφελντ είναι αυτή που έχει καταστρέψει όλα τα χωριά του Ζαγορίου, κατά μήκος της οδού προέλασής της, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Τ–315/71- 179 αναφορά σχετικά με την κατάσταση του εχθρού στις 23 Οκτωβρίου 1943.
Όπως προκύπτει από το σήμα Τ- 315 /670 – 757 μέσω ασυρμάτου του γερμανικού στρατού, με ημερομηνία 22 Οκτωβρίου 1943, το Γρεβενίτι καταστράφηκε από το 1ο τάγμα του 98ου συντάγματος της 1ης ορεινής Μεραρχίας Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», που είχε διοικητή τον ταγματάρχη Φρίτς Μπάντερ, ενώ στη γερμανική αναφορά αναφέρεται η συνηθισμένη δικαιολογία ότι «στο χωριό βρέθηκαν πολλά πυρομαχικά».
Η γερμανική αντιανταρτική επιχείρηση «Πάνθηρ» στην περιοχή του Ζαγορίου άρχισε στις 18 Οκτωβρίου και τερματίστηκε στις 23 Οκτωβρίου 1943, με απολογισμό 1204 σπίτια πυρπολημένα και 56 νεκρούς αμάχους.
Στην περίπτωση του Γρεβενιτίου, οι μεταπολεμικές εκθέσεις αναφέρουν ότι κάηκαν 297 σπίτια και δολοφονήθηκαν 22 άμαχοι πολίτες. Στις 31 Δεκεμβρίου 1943 οι Γερμανοί ανακατέλαβαν το χωριό.
Στα τέλη Ιουνίου 1944 επανήλθαν με την αντιανταρτική επιχείρηση «Steinadler» (Χρυσαετός), που κάλυπτε γεωγραφικά Ζαγόρι, Μέτσοβο, Κόνιτσα, Καστοριά και Γρεβενά.
Στις 6-7 Ιουλίου 1944, τμήματά της από το 2ο και 3ο τάγμα του 724 συντάγματος της «Εντελβάις» προσέγγισαν από νοτιοδυτικά τη Βάλια Κάλντα, φτάνοντας στα χωριά Καστανώνας και Φλαμπουράρι, όπου και «συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από συμμορίες», όπως αναφέρει το Ημερήσιο δελτίο αναφοράς RH 19 VII 30/4 – 8 Ιουλίου1944.
Το μαρτυρικό Γρεβενίτι, στη συγκεκριμένη αντιανταρτική επιχείρηση, πλήρωσε για άλλη μια ακόμη φορά το βαρύ τίμημα της ναζιστικής βαρβαρότητας, καθώς εκτελέστηκαν 12 αθώοι άμαχοι.