Έρευνα: Αλέκος Ράπτης / Φωτογραφίες: Αρχείο Κώστα Ζήκου
Ο Ηπειρωτικός Αγών φέρνει σήμερα στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο που αποτυπώνει τις πρώτες μέρες της εισόδου του ΕΛΑΣ στην πόλη των Ιωαννίνων στις αρχές 1945. Πρόκειται για το φωτογραφικό αρχείο του αντάρτη του ΕΛΑΣ Κώστα Ζήκου. Ο Κώστας Ζήκος στη διάρκεια της κατοχής, ήταν στην Αντίσταση ενταγμένος στην ΕΠΟΝ και στην συνέχεια στον μάχιμο ΕΛΑΣ λαμβάνοντας μέρος σε πολλές μάχες πολεμώντας τον Ιταλό και τον Γερμανό κατακτητή.
Διαβάστε επίσης: Ο σεμνός αγωνιστής με το πολύτιμο αρχείο
Η παρούσα ιστορική έρευνα αποτελεί την συμπύκνωση ενός σπάνιου φωτογραφικού υλικού (26 τμήματα από αρνητικό φιλμ και 80 φωτογραφίες πρωτότυπες και ανατυπωμένες), καθώς επίσης από μια σειρά τριών (3) εγγράφων που αποτυπώνουν την εικόνα της πόλης των Ιωαννίνων το 1944 και 1945. Οι φωτογραφίες από την είσοδο του ΕΛΑΣ δεν έχουν ημερομηνία. Με δεδομένο όμως ότι ο Άρης Βελουχιώτης μπήκε στην πόλη μετά την αποχώρηση του Ναπολέοντα Ζέρβα στις 28 Δεκεμβρίου 1944 χρονολογούνται στις τελευταίες μέρες του ’44 και τους πρώτους μήνες του 45. Είναι εντυπωσιακές φωτογραφίες. Στο κτίριο Ακροπόλ που διασώζεται ως σήμερα στη γωνία της 28ης Οκτωβρίου δεσπόζει το πορτραίτο του Στάλιν, ενώ στην πλατεία ο ΕΛΑΣ παρελάζει υπό τις επευφημίες των Γιαννιωτών.
Το αφιέρωμα θα δημοσιευτεί σε τρεις συνέχειες ξεκινώντας από τα χρόνια της αντίστασης και καταλήγοντας στις πρώτες πανηγυρικές μέρες του ΕΛΑΣ στα Γιάννενα. Ο φακός με ένα «κλικ», αποτυπώνει και παραδίδει στην Ιστορία, τα χαρούμενα νιάτα της γιαννιώτικης νεολαίας της ΕΠΟΝ, στέκεται ταπεινά μπροστά στα μνήματα των σκοτωμένων παιδιών της ΕΠΟΝ, κάπου εκεί κοντά στο αεροδρόμιο Ιωαννίνων, χάνεται μέσα στην λαοθάλασσα του γιαννιώτικου λαού στην κεντρική πλατεία, δίπλα – δίπλα με τους νεολαίους της Λαϊκής Πολιτοφυλακής, τους παπάδες και την Εκκλησία, τα ανώνυμα στελέχη του ΕΑΜ, τον Δήμαρχο της πόλης Πέτρο Αποστολίδη, τον επονομαζόμενο και «κόκκινο Δήμαρχο», και ακολουθεί τον βηματισμό των ανταρτών του ΕΛΑΣ που παρελάζουν, στην πλατεία στα Γιάννενα, με τα όπλα υπό μάλης, ανάμεσα από ελληνικές σημαίες με σταυρούς και σφυροδρέπανα.
Η ΕΠΟΝ στα Γιάννενα
Την άνοιξη του 1941 στην Ήπειρο, εδραιώνεται η Ιταλική κατοχή, καθώς εγκαθίσταται το 26ο ιταλικό σώμα στρατού, με έδρα τα Ιωάννινα, υπό τις διαταγές του ιταλού στρατηγού Γκουίντο ντελλα Μπόνα.
Στην διάρκεια της ιταλικής κατοχής στα Γιάννενα οι νεολαίοι Γιαννιώτες εκφράζονται με διαμαρτυρίες κατά του ιταλικού στρατού κατοχής, αναγράφοντας συνθήματα στους τοίχους, με προκηρύξεις γραμμένες σε γραφομηχανή και πολύγραφο αλλά και απόκρυψη πολεμικών όπλων και πιστολιών. Παράλληλα ιδρύουν την «Εθνική Πανηπειρωτική Οργάνωση Νέων», της οποίας τα αρχικά ΕΠΟΝ, συμπίπτουν αργότερα με την ΕΠΟΝ του ΕΑΜ.
Μέσα από ένα χειρόγραφο κείμενο, ανάμεσα από φωτογραφίες εποχής, στο προσωπικό του αρχείο, ο τότε 16χρονος Κώστας Ζήκος, αυτοβιογραφείται για την σημαντική αυτή περίοδο της ιταλικής κατοχής (1942) στα Γιάννενα:
«Οργανώθηκα εις την Εθνική Αντίσταση της νεολαίας του ΕΑΜ τον Δεκέμβριο του 1942 που την 23η Φεβρουαρίου 1943 επήρε τον επίσημο τίτλο ΕΠΟΝ. Με οργάνωσε στον συνοικισμό μας Καλούτσιανη ο Πελοπίδας Δημητρίου και ο Γεώργιος Φράγκος εις το κουρείον του Μόσιαλου κάτωθι του Τζαμιού Καλούτσιανης, όπου και κάναμε τις παράνομες συγκεντρώσεις για την οργάνωση της παράνομης αντιστασιακής μας δράσης – βάψιμο συνθημάτων στους τοίχους – ρίξιμο προκηρύξεων – σαμποτάζ αυτοκινήτων κλπ».
Τον Απρίλιο ή στις αρχές καλοκαιριού του 1943 η οργάνωση Θεσσαλίας του Κομμουνιστικού Κόμματος, στέλνει στην Ήπειρο από την οργάνωση της κομμουνιστικής νεολαίας, το στέλεχος της, τον Κώστα Καλυβιώτη με το ψευδώνυμο «Ανδρέας». Ο Καλυβιώτης, είχε εντολή να εντάξει τους νεολαίους της μικρής γιαννιώτικης ΕΠΟΝ, στην ΕΠΟΝ του ΕΑΜ η οποία είχε δημιουργηθεί στις 23 Φεβρουαρίου 1943, όταν συνήλθε η πανελλαδική σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν 20 αντιστασιακές οργανώσεις νεολαίας και αρκετά συμβούλια νέων της εποχής εκείνης.
Όταν έφτασε στα Γιάννενα τον παρέλαβε ο σύνδεσμός του, κάποιος Γεωργιάδης (ράφτης το επάγγελμα) και τον έστειλε να μείνει στην οικογένεια του Σωτήρη και της Καλλιόπης Δαγκλή που είχαν 5 παιδιά.
Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Καλυβιώτης: «Με βασικό πυρήνα το σπίτι των Δαγκλήδων, την όλο φλόγα Αφροδίτη και τη σβέλτη Άννα, (του Δαγκλή) τον Μένιο Σοφούλη, τη Λούτση Μπαριάννη, τον Γεωργιάδη, τον Λέανδρο Βρανούση, την άφοβη αδελφή του, Όλγα Παπαβρανούση, τον Στέφανο Κατσουλίδη, από τα λίγα οργανωτικά μυαλά, τον Τάτση Αποστολίδη, την Ήβη Χρυσοβιτσινού, τη Λουκία Ιωαννίδη, τον Γιάννη Αναστασίου, με τις πάντα ωραίες του κουβέντες, την Πόπη Κουμπλομάτη, τον Τάκη Χολέβα, τον Τ. Ιωαννίδη, τον ενθουσιώδη Α. Παπλωματά και λίγο αργότερα την περίφημη Μαργαρίτα Μολυβάδα, που με έκρυβε στο σπίτι της, τον Τσιάρα, τον Φίλιο. Πόσους και ποιους να πρωτοθυμηθείς. Με ενθουσιασμό, τόλμη και μυαλό, (όλοι αυτοί οι νεολαίοι είχαν φτιάξει στα Γιάννενα την μικρή Γιαννιώτικη ΕΠΟΝ)…»
1943 η κάθοδος των βαρβάρων
Το 1943, η κατάσταση στα κατοχικά Γιάννενα επιβαρύνεται, καθώς εκείνο το καλοκαίρι, έρχεται και εγκαθίσταται στα Γιάννενα, η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» της γερμανικής Βέρμαχτ, που είχε διαπράξει φρικτά εγκλήματα πολέμου, κατά του άμαχου πληθυσμού, στο Ανατολικό Μέτωπο στην τότε Σοβιετική Ένωση, στην Γιουγκοσλαβία, στην Αλβανία και στην Ελλάδα, δολοφονώντας πάνω από 60.000 αμάχους στην Σοβιετική Ένωση και στα Βαλκάνια και στα χωριά της Ηπείρου.
Οι Γερμανοί από την πλευρά τους και ειδικότερα η μεραρχία «Εντελβάις» έχουν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο το Αντάρτικο του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, αλλά και την πολιτική δράση του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, στα αστικά κέντρα (Γιάννενα) που σε καθημερινή βάση, είναι πλέον ένας υπαρκτός «ακήρυχτος εσωτερικός πόλεμος».
Την ίδια εποχή στην ΕΠΟΝ στα Γιάννενα αλλάζει και η οργανωτική δομή καθώς Γραμματέας της ΕΠΟΝ Ηπείρου γίνεται ο Γ. Τσαούσης με το ψευδώνυμο «Περικλής», ενώ ο Καλυβιώτης τοποθετείται σαν Οργανωτικός Γραμματέας.
Η ΕΠΟΝ στα Γιάννενα διέθετε απίστευτη οργανωτική δομή. Στην διάρκεια της κατοχής τα μέλη στην ΕΠΟΝ Ηπείρου από 10.000 μέλη, μέχρι το τέλος του πολέμου και την απελευθέρωση (1944), είχαν φτάσει στις 30.000 και πλέον μέλη.
Το 1943 η νεολαία της ΕΠΟΝ στα Γιάννενα, δίνει τη δική της μάχη εναντίον του κατακτητή, γράφοντας πολιτικά συνθήματα στους τοίχους των σπιτιών με τα αρχικά τις λέξεις ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ. Οι νεολαίοι έγραφαν συνήθως τα συνθήματα στους τοίχους από την συνοικία της Λούτσας και προς τα κάτω, ενώ οι τσιλιαδόροι ήταν το απαραίτητο λειτουργικό εργαλείο σε κάθε νυχτερινή καταδρομική επιχείρησης της ΕΠΟΝ. Επίσης γίνονταν τακτικά η ανάγνωση του δελτίου ειδήσεων μαζί με άλλους ΕΠΟΝιτες, ενώ την άνοιξη του 1943 πραγματοποιούνταν θεατρικές παραστάσεις στο σινεμά του Ευστρατιάδη για τον Παλαμά με ομιλίες και ποιήματα του.
Η ΕΠΟΝ Ιωαννίνων επίσης συγκέντρωνε φάρμακα τρόφιμα και χρημάτων, για την ΕΤΑ, στον ΕΛΑΣ. Νεολαίοι από το επαρχιακό της ΕΠΟΝ κατέβαιναν ομαδικά στα Γιάννενα από τα χωριά και ζητούσαν επιτακτικά από την Γενική Διοίκηση Ηπείρου (ΓΔΗ) και τις κατοχικές υπηρεσίες , τρόφιμα φάρμακα και ρούχα.
Στο επόμενο: Οι ΕΠΟΝίτες σηκώνουν τη σημαία στο Ρολόι της πλατείας και το πληρώνουν με τις ζωές τους. Οι σκοτεινές μέρες της κατοχής και η έντονη δράση της ΕΠΟΝ στην πόλη.
