Μιλώντας στον Η.Α., λίγες ημέρες πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία της διαβούλευσης, ο κ. Νικολόπουλος δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα, που τίθενται σχετικά με τους κινδύνους για μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και τη σεισμική δραστηριότητα, επισημαίνοντας ότι η ΜΠΚΕ περιλαμβάνει όλους τους περιορισμούς και τα απαραίτητα μέτρα, έτσι ώστε ενδεχόμενες δυσμενείς επιπτώσεις να αποφευχθούν, να μειωθούν ή να αντισταθμιστούν.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απάντησή του σε σχέση με το αν μπορούμε από τώρα να αξιολογήσουμε ότι και μια γεώτρηση για την άντληση υδρογονανθράκων θα είναι επίσης μικρής όχλησης και με μικρές επιπτώσεις για το περιβάλλον και τις δραστηριότητες στην περιοχή, με τον κ. Νικολόπουλο να επισημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν να επιχειρηθεί οποιαδήποτε εκτίμηση για τις επιπτώσεις ενός μελλοντικού έργου και αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο μίας ανεξάρτητης και αυτοτελούς ΜΠΚΕ, εφόσον και όποτε αυτό υλοποιηθεί.
Σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί την περίοδο των αρχικών ερευνών για τον εντοπισμό κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή, τώρα που βρισκόμαστε σε φάση επικείμενης έναρξης ερευνητικής γεώτρησης, οι αντιδράσεις είναι μικρότερης κλίμακας και έντασης. Διαπιστώνεται αυτά τα χρόνια μια μεταστροφή των πολιτών απέναντι στις γεωτρήσεις; Πώς το εξηγείτε;
Φαίνεται ότι υπάρχει μια γενικότερη μεταστροφή στην αντιμετώπιση των μεγάλων έργων, καθώς οι πολίτες αναγνωρίζουν πως αυτά συνεισφέρουν στη βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας ζωής τους. Επιπρόσθετοι παράγοντες, που επηρεάζουν την αποδοχή και της συγκεκριμένης μεγάλης επένδυσης είναι τόσο η μη επαλήθευση των φόβων και ανησυχιών που είχαν εκφραστεί στην Α’ φάση του έργου, όσο και η συνειδητή προσπάθεια από την πλευρά του φορέα του έργου να κατανοηθούν αυτοί οι φόβοι και οι ανησυχίες των πολιτών, έτσι ώστε να παρέχεται συνεχώς η απαραίτητη ενημέρωση για το έργο, τις διαδικασίες σχεδιασμού, έγκρισης και λειτουργίας του έργου και τις σχετικές περιβαλλοντικές και κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις.
Υπάρχει μια κριτική ότι η Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων έχει εκπονηθεί από την ίδια την εταιρεία, που θα κάνει την ερευνητική γεώτρηση σε πρώτη φάση και ενδεχομένως εξόρυξη σε δεύτερη, συνεπώς δεν μπορεί να είναι αξιόπιστη. Τι απαντάτε;
Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων είναι μια συμμετοχική διαδικασία, που υλοποιείται σε στάδια, για να διασφαλίζεται μεταξύ άλλων η αξιοπιστία των εκτιμήσεων. Βάσει της Εθνικής και της Κοινοτικής νομοθεσίας, η σύνταξη ΜΠΚΕ από τον κύριο του έργου είναι υποχρεωτική, όπως και όλων των άλλων τεχνικών μελετών που αφορούν στην υλοποίηση οποιουδήποτε έργου. Στις περισσότερες περιπτώσεις μεγάλων ή πολύπλοκων έργων, ο κύριος του έργου αναθέτει την εκπόνηση της ΜΠΚΕ σε ανεξάρτητο σύμβουλο, ο οποίος είναι εξειδικευμένος, έμπειρος και πιστοποιημένος για θέματα που αφορούν στην περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου και στην προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η μελέτη έχει ανατεθεί σε ανεξάρτητο σύμβουλο με μεγάλη εμπειρία τόσο σε θέματα έρευνας υδρογονανθράκων όσο και σε ολόκληρο το φάσμα μελετών και διαδικασιών προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος, και η ΜΠΚΕ έχει εκπονηθεί από διεπιστημονική ομάδα με πολυετή εμπειρία τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όπου το κάθε μέλος δρα ως ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας.
Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, η συνταχθείσα ΜΠΚΕ ελέγχεται και αξιολογείται από το σύνολο των σχετικών φορέων της κεντρικής διοίκησης και της αυτοδιοίκησης, οι οποίοι γνωμοδοτούν επί της υλοποίησης του έργου. Επίσης η ΜΠΚΕ τελικά εγκρίνεται από την Αδειοδοτούσα Αρχή έπειτα και από την ολοκλήρωση της διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης, η οποία προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία. Οι γνωμοδοτήσεις των σχετικών φορέων της κεντρικής διοίκησης και της αυτοδιοίκησης, και οι πληροφορίες που διατυπώνονται κατά τη φάση της δημόσιας διαβούλευσης, συνεκτιμώνται σε συνδυασμό με τα περιεχόμενα της ΜΠΚΕ από την αρμόδια Αδειοδοτούσα αρχή, έτσι ώστε να καθοριστεί αν θα αδειοδοτηθεί η υλοποίηση του έργου και να εκδοθεί η αντίστοιχη Απόφαση (ΑΕΠΟ), στην οποία καθορίζονται ποιοι είναι οι περιορισμοί και τα απαραίτητα μέτρα έτσι ώστε ενδεχόμενες δυσμενείς επιπτώσεις να αποφευχθούν ή να μειωθούν ή να αντισταθμισθούν και ποιες θα είναι οι ρυθμίσεις παρακολούθησης.
Στο δελτίο τύπου, που εκδόθηκε από την εταιρεία για την έναρξη της διαβούλευσης για τη Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων, το σύνολο των επιπτώσεων από την ερευνητική γεώτρηση χαρακτηρίζονται από μικρές έως αμελητέες για το φυσικό περιβάλλον και τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Ωστόσο, σε τέτοιες δραστηριότητες υπάρχει πάντα ο κίνδυνος μιας αστοχίας, ενός ατυχήματος. Τότε, μπορείτε να διαβεβαιώσετε ότι δε θα υπάρχει επίσης κανένα πρόβλημα στον υδροφόρο ορίζοντα και γενικότερα στο περιβάλλον;
Στα πλαίσια της ΜΠΚΕ εκτιμήθηκαν οι επιπτώσεις από όλες τις κανονικές / συνήθεις δραστηριότητες του έργου, βάσει διεθνώς αποδεκτής μεθοδολογίας εκτίμησης επιπτώσεων. Από την εν λόγω διαδικασία προέκυψε ότι οι επιπτώσεις από όλες τις κανονικές / συνήθεις δραστηριότητες του έργου κυμαίνονται από «μικρές» έως και «αμελητέες».
Για την εκτίμηση και αξιολόγηση των πιθανά σημαντικών επιπτώσεων, που απορρέουν από την ευπάθεια του έργου σε δυνητικούς κινδύνους ατυχημάτων ή καταστροφών που σχετίζονται με το έργο, εφαρμόσθηκε Μέθοδος Εκτίμησης Επικινδυνότητας (Risk Assessment) σύμφωνα με τις απατήσεις της νομοθεσίας και τις κατευθυντήριες οδηγίες των αρμόδιων υπηρεσιών και της ΕΕ. Όλες οι περιπτώσεις που εξετάστηκαν, χαρακτηρίζονται ως «Χαμηλής Επικινδυνότητας» (χαμηλής πιθανότητας / επιπτώσεων), εκτός δύο σεναρίων που αξιολογήθηκαν ως «Μέσης Επικινδυνότητας»(Απίθανα αλλά με υψηλές επιπτώσεις). Επιπλέον, στα πλαίσια της ΜΠΚΕ εφαρμόστηκε και η μέθοδος της Ποσοτικής Εκτίμησης Κίνδυνου (Quantitative Risk Assessment), η οποία μεταξύ άλλων απέδειξε ότι, λόγω των μεγάλων αποστάσεων μεταξύ των πηγών κινδύνου και των κατοικημένων περιοχών, θεωρείται ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να επηρεασθεί ο γενικός πληθυσμός εκτός της εγκατάστασης ακόμη και στην απίθανη περίπτωση καταγραφής περιστατικού ατυχήματος.Tα σχετικά συμπεράσματα παρουσιάζονται αναλυτικά στην ΜΠΚΕ.
Εντούτοις, θα πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες ενέχουν δυνητικούς κινδύνους και ρίσκα, τα οποία δεν είναι ποτέ δυνατόν να εκμηδενιστούν. Συνεπώς, στόχο της ΜΠΚΕ αποτέλεσε αφενός η εξέταση του κατά πόσον αυτά είναι πιθανά και με ποιο εύρος και ένταση, και αφετέρου να παρουσιαστούν τρόποι αποφυγής τέτοιων σεναρίων και, όπου αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει στο 100%, να προταθούν τρόποι ώστε να μειωθούν οι κίνδυνοι στα ελάχιστα και αποδεκτά επίπεδα. Άλλωστε, η εκτίμηση και αξιολόγηση των κινδύνων είναι μόνο το 1ο βήμα, το οποίο οδηγεί στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή μιας σειράς μέτρων, έτσι ώστε να μειωθούν περαιτέρω τα επίπεδα κινδύνου βάσει της αρχής ALARP (As Low As Reasonably Possible). Η ακρίβεια της ανάλυσης των δυνητικών κινδύνων και ρίσκων και η επάρκεια των μέτρων αντιμετώπισης τους, όπως διατυπώνονται στην ΜΠΚΕ, αποτελεί αντικείμενο ελέγχου και έγκρισης από την Αρμόδια Αδειοδοτικής Υπηρεσία, καθώς οι διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης, όπως εφαρμόζονται στην Ελλάδα, αποτελούν μία επιπλέον ασφαλιστική δικλίδα ώστε να μη λειτουργούν έργα υψηλής επικινδυνότητας.
Όσον αφορά συγκεκριμένα στον υδροφόρο ορίζοντα, για το έργο έχει εκπονηθεί ειδική Υδρογεωλογική Μελέτη, τα κυριότερα πορίσματα της οποίας έχουν ενσωματωθεί στην ΜΠΚΕ. Επιπλέον, τα συμπεράσματα της ειδικής Υδρογεωλογικής Μελέτης έχουν ληφθεί υπόψη τόσο για τον σχεδιασμό του έργου και τον τρόπο διάνοιξης της γεώτρησης για να εξασφαλιστεί η προστασία του υδροφόρου ορίζοντα, όσο και στην ΜΠΚΕ, όπου διατυπώνονται συγκεκριμένα μέτρα πρόληψης, ελαχιστοποίησης και αντιμετώπισης δυνητικών δυσμενών επιπτώσεων στον υδροφόρο ορίζοντα.
Μια μεγάλη ανησυχία έχει να κάνει με την πιθανή ενεργοποίηση ρηγμάτων, αλλά και γενικότερα το τι θα συμβεί σε περίπτωση μεγάλης σεισμικής δόνησης στην περιοχή, σε σχέση με τις παραμέτρους ασφάλειας του έργου. Έχουν μελετηθεί αυτοί οι παράγοντες;
Η σεισμικότητα της περιοχής, με τα ιδιαίτερα τεκτονικά χαρακτηριστικά από τα οποία εξαρτάται όχι μόνο το μέγεθος των σεισμών αλλά κυρίως η σεισμική ένταση, έχουν εξεταστεί και έχουν ληφθεί υπόψιν στην ΜΠΚΕ του έργου. Επιπρόσθετα, για τις ανάγκες του έργου έχει συνταχθεί ειδική Σεισμοτεκτονική Μελέτη από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών το 2022 («Σεισμοτεκτονική διερεύνηση περιοχής δυτικών Ιωάννινων – διερεύνηση γεωμετρίας και κινηματικής ενεργών δομικών στοιχείων με βάση σεισμολογικά, γεωλογικά και γεωδαιτικά στοιχεία»), όπου τονίζεται ότι η σεισμικότητα στην περιοχή είναι γενικά αραιή.
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία με την εξαίρεση της μετασεισμικής ακολουθίας που προκλήθηκε από το σεισμό μεγέθους 5,3 Ρίχτερ στις 15 Οκτωβρίου 2016, που είχε εστιακό βάθος 15,6 χλμ. με επίκεντρο 13 χλμ. βορειοδυτικά από την πόλη των Ιωαννίνων, ο πλησιέστερος σεισμός στην υπό μελέτη δραστηριότητα σημειώθηκε στις 18.11.2021 με επίκεντρο 9 χλμ. βόρεια της Λεπτοκαρυάς, έντασης 4 Ρίχτερ και με εστιακό βάθος 11,5 χλμ.
Το σύνολο των σεισμών αυτών εντοπίζεται σε εστιακά βάθη πολύ μεγαλύτερα του στόχου του έργου, καθώς αυτό σχεδιάζεται να φτάσει σε στόχο βάθους 3,5 χλμ. Συνεπώς, βάσει του εστιακού βάθους των παρατηρούμενων στην περιοχή σεισμών, της γενικά αραιής σεισμικότητας της ευρύτερης περιοχής και της γενικότερης εμπειρίας από τις προηγούμενης γεωτρήσεις στην Ήπειρο αλλά και σε άλλες, πολύ πιο σεισμογενείς περιοχές της χώρας, είναι σαφές ότι το έργο δεν έχει οποιαδήποτε επίδραση στην τεκτονική και στην σεισμικότητα της περιοχής.
Η Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων αφορά την ερευνητική γεώτρηση. Άρα σε περίπτωση ανακάλυψης και εν συνεχεία επιβεβαίωσης και αποτίμησης εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος, θα απαιτηθούν νέες μελέτες. Μπορούμε από τώρα να αξιολογήσουμε ότι και μια γεώτρηση για την άντληση υδρογονανθράκων θα είναι επίσης μικρής όχλησης και με μικρές επιπτώσεις για το περιβάλλον και τις δραστηριότητες στην περιοχή;
Η διαδικασία της εκτίμησης περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων είναι μια σύνθετη επιστημονική διαδικασία και απαιτεί εξαντλητική συλλογή, ανάλυση και αξιολόγηση δεδομένων, ώστε τα συμπεράσματα της να αποτελέσουν μία αντικειμενική και χωρίς προκαταλήψεις αποτύπωση των υφιστάμενων συνθηκών του περιβάλλοντος και τις δυνητικές επιπτώσεις ενός πολύ συγκεκριμένου κάθε φορά έργου. Στην προκειμένη περίπτωση, η εκπόνηση της συγκεκριμένης ΜΠΚΕ βασίστηκε στα πλούσια διαθέσιμα δεδομένα για τη σημερινή κατάσταση των παραμέτρων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης, καθώς και στον πολύ σαφή σχεδιασμό του προτεινόμενου έργου που αποτελεί μία ερευνητική γεώτρηση.
Όπως είναι οφθαλμοφανές, η εν λόγω ερευνητική γεώτρηση υλοποιείται για τη συλλογή των απαραίτητων δεδομένων που σε επόμενο στάδιο ωρίμανσης του προγράμματος θα καταδείξουν αν είναι εφικτή η υλοποίηση ενός έργου εξόρυξης υδρογονανθράκων και υπό ποιους όρους. Βάσει αυτών των δεδομένων θα εξεταστεί η βιωσιμότητα του προγράμματος και θα σχεδιαστεί το αντίστοιχο έργο. Συνεπώς, στο παρόν στάδιο που είναι άγνωστα τόσο απαραίτητα περιβαλλοντικά δεδομένα, όσο και τα τεχνικά χαρακτηριστικά ενός μελλοντικού έργου εξόρυξης υδρογονανθράκων, δεν είναι δυνατόν να επιχειρηθεί οποιαδήποτε εκτίμηση για τις επιπτώσεις ενός μελλοντικού έργου. Αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο μίας ανεξάρτητης και αυτοτελούς ΜΠΚΕ ενός έργου εξόρυξης υδρογονανθράκων, εφόσον και όποτε αυτό υλοποιηθεί.
