«Τρεις δυνάμεις κινούν τον κόσμο: η ανοησία, ο φόβος και η απληστία».
Αϊνστάιν
Όταν έρχεται το σκοτάδι, όλα δείχνουν πιο όμορφα, πιο γοητευτικά. Η νύχτα καλύπτει την ασχήμια, που το φως της ημέρας αποκαλύπτει. Μετά από τη δύση του ήλιου, οι βρώμικοι δρόμοι, οι κάδοι των σκουπιδιών, οι τσιμεντένιες πολυκατοικίες, είναι σαν να κρύβονται και να αποκαλύπτονται μόνο τα θετικά στοιχεία τους. Έτσι κάπως ένιωσα το βράδυ μιας Τετάρτης, όταν διέσχιζα τους δρόμους, για να φτάσω στην οδό Σαμουήλ στην αίθουσα του πολιτιστικού συλλόγου, που φέρνει επάξια το όνομα του αιωνόβιου δέντρου της συνοικίας: «Πλάτανος».
Σε μια στροφή της διαδρομής, στην είσοδο πολυκατοικίας, οι αντικατοπτρισμοί ενός καθρέφτη προκάλεσαν σκέψεις για την αλληγορική σημασία του καθρέφτη (zerkalo) του ρώσου σεναριογράφου και σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι. Ο καθρέφτης μπορεί για τον καθένα μας να έχει μια διαφορετική σημειολογία, να έχει σχέση με το καθρέφτισμα της ψυχής ή μπορεί και με το βάθος μιας εικόνας που βλέπουμε κοιτώντας μέσα σ’ αυτόν. Ανάλογες ήταν και οι σκέψεις μου επιστρέφοντας από την οδό Σαμουήλ, όπου σε κείνη τη μικρή αίθουσα παρακολουθήσαμε την αριστουργηματική ασπρόμαυρη ταινία του Τζον Χιούστον «Ο θησαυρός της Σιέρα Μάντρε», γυρισμένη το 1948.
Ως σήμερα τριγυρίζουν τα ηθικά διδάγματα για τον εύκολο πλουτισμό που βγαίνουν από την ταινία και παραμένουν διαχρονικά κι επίκαιρα, αν και πέρασαν 70 χρόνια από τότε. Την απληστία και τον πλουτισμό θέλει να καταδείξει ο συγγραφέας του έργου. Τρεις άνθρωποι ψάχνουν στα βουνά του Μεξικού να βρουν χρυσό, τον βρίσκουν και τον σωρεύουν μέσα σε άσπρες σακούλες. Αφού συγκεντρώνουν τον χρυσό -ο καθένας για την πάρτη του- ο ανεπανάληπτος Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, ακούγοντας τους ήχους της νύχτας, απελπισμένος από τη δίψα του για χρυσό, κινείται σε επίπεδα τραγωδίας. Το φως του φεγγαριού αντανακλά στον απέναντι χρυσαφένιο βράχο και σαν να λειτουργεί ως καθρέφτης δείχνει το είδωλό του. Aυτό είναι το καθρέφτισμα της ψυχής του. Στο είδωλο και στον σαιξπηρικό μονόλογο του χρυσοθήρα με τον ασύλληπτο ρεαλισμό, είναι εστιασμένη η προσοχή μας. Ένας μονόλογος που καταλήγει στην ερώτηση τι είναι συνείδηση; Conscience. What a thing! If you believe…
Διφορούμενα συναισθήματα και από τους τρεις χρυσοθήρες για την απληστία που καταλαμβάνει τους ανθρώπους, συναισθήματα που έχουν να κάνουν με τα πλούτη και τον υλισμό. Με τον γέρο της παρέας, όμως, να είναι η φωνή της γνώσης, της λογικής και της εγκράτειας. Είναι οι τρεις τους, αλλά ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του. Γιατί η ανθρώπινη κοινωνία ανέκαθεν είναι μια κατά συνθήκη ανάγκη. Δεν έχει τη συνδετική δομή των μυρμηγκιών, που παλεύουν μαζί και πεθαίνουν μαζί.
Κι αν δεν είναι η Σιέρα Μάντρε, μπορεί να είναι οποιοσδήποτε άλλος τόπος στον κόσμο. Παντού οι άνθρωποι είναι ίδιοι. Μου θύμισε την ιστορία με τις μαύρες σακούλες, τις γεμάτες εκατομμύρια, στις οποίες αναφερόταν αξιόπιστη πηγή εδώ στην Ελλάδα πριν αρκετά χρόνια. Εκείνα τα χρόνια των παχιών αγελάδων. Κάποιοι από εκείνους, που μοιράστηκαν τα χρήματα, δεν ζουν, έφυγαν παίρνοντας μαζί τους όχι χρήματα και άλλα υλικά, αλλά μόνο το τίποτα. Άλλοι είναι στη φυλακή. Όλα εξανεμίζονται, όπως τα ψήγματα χρυσού, που γίνεται σκόνη στο φινάλε της ταινίας.
Καθώς παίρνω τον δρόμο του γυρισμού, ένα σωρό σκέψεις με καταλαμβάνουν. Ακόμη και η απληστία, ως και το υλιστικό φρόνημα του άφρονα πλουσίου της παραβολής του ευαγγελίου. Η πλεονεξία που, όταν κυριαρχήσει πάνω μας, δύσκολα θεραπεύεται. Τελικά πού οδηγεί η προοπτική του εύκολου κέρδους και τι είναι εκείνο που προκαλεί τη συσσώρευση υλικών αγαθών; Μήπως είναι το άχθος του θανάτου, που οδηγεί στο άγχος της επιβίωσης ή όλα εξαρτώνται από τη συνείδηση του καθενός;
