Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους», μια ημέρα αφιερωμένη σε δράσεις απ-εξάρτησης, απαγκίστρωσης, ευαισθητοποίησης απέναντι σε εξαρτήσεις ικανές να σου στερήσουν και σίγουρα να σου μαυρίσουν τη ζωή. Εκτός από αυτές τις θορυβώδεις εξαρτήσεις όμως, υπάρχουν αρκετές άλλες μορφές υπόγειων, σιγανών εξαρτήσεων που αποστραγγίζουν αργά και βασανιστικά την ενέργεια και την ποιότητα τις ζωής μας. Μία τέτοια κατηγορία είναι οι σχέσεις συνεξάρτησης.
Στην απλούστερη μορφή της, η συνεξάρτηση θα μπορούσε να οριστεί ως η απώλεια του εαυτού μέσα από το υπέρμετρο και «άνισο» νοιάξιμο για τους άλλους, από την υπερβολική φροντίδα των άλλων σε σχέση με τη φροντίδα του εαυτού. Ίσως υπάρχει μια αίσθηση απώλειας ταυτότητας και το βίωμα ότι υπάρχει κανείς όσο κάνει τα πάντα για όλους τους άλλους. Οι ρίζες της συνεξάρτησης απαντώνται συχνά στην παιδική ηλικία και σε δυσλειτουργικά οικογενειακά μοτίβα. Παιδιά που αναλαμβάνουν γονεϊκό ρόλο και καλούνται να φροντίσουν τα ίδια τους γονείς τους αντί να συμβαίνει το αντίθετο, παιδιά που χρειάζεται να ψυχανεμιστούν τις διαθέσεις των ενηλίκων προκειμένου να συμπεριφερθούν αναλόγως για να διατηρήσουν την ηρεμία ή για να προσελκύσουν την προσοχή, παιδιά που δεν ενθαρρύνονται ή παρεμποδίζονται στο να εκφράζουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους, παιδιά που οφείλουν να κρατήσουν οικογενειακά μυστικά ή που βιώνουν τραυματικές καταστάσεις οι οποίες αναστέλλουν την αυτονόμησή τους (απόρριψη, σύγκριση, απώλεια, εγκατάλειψη, συναισθηματική ψυχρότητα γονιού, κ.ά).
Κάποιες συνθήκες στην ενήλικη ζωή, που μπορούν να αποτελέσουν ένδειξη ενός συνεξαρτητικού τρόπου σχετίζεσθαι, θα μπορούσαν να είναι:
- Νομίζεις ότι μπορείς να αλλάξεις το σύντροφό σου – παρότι οι παρελθοντικές προσπάθειες έχουν αποτύχει
- Λες συχνά «ναι» αν και κατά βάθος θα ήθελες να πεις «όχι», προκειμένου να ευχαριστήσεις το/η σύντροφο ή κάποιο άλλο μέλος μιας στενής σχέσης
- Δίνεις (συναισθηματικά, οικονομικά, ενεργειακά, χρονικά) μέχρις εξαντλήσεων των – δικών σου – αποθεμάτων, χωρίς ιδιαίτερη ανταπόκριση και αμοιβαιότητα.
- Η διάθεσή σου είναι έρμαιο των μεταπτώσεων του έτερου μέλους της συνεξαρτητικής σχέσης, υπάρχει σημαντική δυσκολία αυτοκαθορισμού και αυτενέργειας.
- Σπάνια κάνεις πράγματα χωριστά από το άτομο με το οποίο συνδέεσαι συνεξαρτητικά, πηγαίνετε «πακέτο», σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας ή μονόπλευρης ελεγκτικότητας και δυσπιστίας.
- Ανησυχείς έντονα για το ενδεχόμενο εγκατάλειψης.
- Φαντασιώνεσαι το να φεύγεις εσύ από τη συνεξαρτητική σχέση, συνάπτοντας μια σχέση με ανατροφοδότηση, μεγαλύτερη ισορροπία και κατανόηση, λιγότερο θυμό.
- Βιώνεις κακοποιητικές καταστάσεις, υποφέρεις μέσα σε μία σχέση και συνεχίζεις να παραμένεις σε αυτή.
- Η ντροπή και η ενοχή καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της συναισθηματικής σου εμπειρίας.
Η καταγραφή θα μπορούσε να συνεχιστεί επί μακρόν, το θέμα είναι να αποκτήσει κανείς μια επίγνωση του τρόπου που σχετίζεται. Η επίγνωση μας βοηθά να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και τις τάσεις που έχουμε, τα μοτίβα που επαναλαμβάνουμε, έτσι ώστε να διακρίνουμε ποια από αυτά θέλουμε να ενισχύσουμε και ποια από αυτά μας δημιουργούν δυσκολίες. Παράλληλα, συμβάλλει σημαντικά στο να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε εξίσου καλά τις δικές μας ανάγκες εκτός από τις ανάγκες των άλλων. Πολλές φορές μέσα σε μία συνεδρία ανακαλύπτουμε ότι η θεραπευόμενη / ος μένει άναυδη στο άκουσμα της ερώτησης «Πώς φροντίζεις τον εαυτό σου; Τι κάνεις για σένα; Πού είσαι εσύ σε όλα αυτά;». Τα καλά νέα είναι το σχετίζεσθαι ξαναμαθαίνεται, μπορούμε να καλωδιώσουμε εκ νέου τον εγκέφαλό μας και να εδραιώσουμε, με προσπάθεια και επανάληψη, νέες νευρωνικές διαδρομές, νέους συσχετισμούς, πιο λειτουργικούς και ανταποδοτικούς στο εδώ και τώρα της ζωής μας.
Φυσικά η αλλαγή αυτή δεν είναι κάτι εύκολο, γρήγορο ή ανώδυνο. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη της αλλαγής είναι ο πόνος, το αίσθημα του υποφέρειν. Ξεκινώντας από την επίγνωση, μπορεί κανείς να αρχίσει να δοκιμάζει μικρές ρωγμές στο φαύλο κύκλο της συνεξάρτησης: Η τοποθέτηση του εαυτού σε πρώτο πλάνο, με δηλώσεις σε πρώτο ενικό για απλά πράγματα, προτιμήσεις, απόψεις, συναισθήματα. Η θέσπιση κάποιων βασικών ορίων που παραβιάζονται για καιρό. Η έξοδος από τη ζώνη ασφάλειας και εξερεύνηση του αυθεντικού εαυτού. Η διάκριση του ποια είναι θέματα που εμπίπτουν στη δική σου δικαιοδοσία και ευθύνη και ποια όχι – δε χρειάζεται να σώσεις όλο τον κόσμο, ίσως η μπέρτα του σούπερ ήρωα μπορεί να αντικατασταθεί με έναν ισχυρό μανδύα αυτοεκτίμησης. Η αποδοχή του ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τα πάντα, βασικά πολλά πράγματα πέρα από κάτι πολύ σημαντικό: τον εαυτό σου και τις επιλογές σου. Η εστίαση στον εαυτό και η απαγκίστρωση από το τι κάνουν, σκέφτονται, νιώθουν οι άλλοι.
Με μεγάλο σεβασμό στο θάρρος και τη δύναμη που απαιτούνται για να αλλάξει κανείς βαθιά, συνήθως, ριζωμένες πεποιθήσεις για τον εαυτό, τις σχέσεις και τη ζωή, θεωρώ πολύ σημαντική την υπενθύμιση του ότι το τίμημα της απώλειας του εαυτού είναι σε κάθε περίπτωση δυσβάσταχτο και δυσανάλογο σε σχέση με οποιαδήποτε προσπάθεια για μια ικανοποιητική ζωή.
