Η Έλενα Μαρούτσου (γεν. 1967, Αθήνα) σπούδασε Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Λογοτεχνία και τις Εικαστικές Τέχνες στο Ρέντινγκ της Αγγλίας.
Έχει εκδώσει οκτώ βιβλία μερικά από τα οποία είναι τα εξής : Μεταξύ συρμού και αποβάθρας (Καστανιώτης 2008, Βραβείο Μυθιστορήματος The Athens Prize for Literature του περιοδικού (δέ)κατα 2009), Οι χυδαίες ορχιδέες (Κίχλη 2015) ( μια από τις 25 καλύτερες ελληνικές συλλογές διηγημάτων του 21ου πρώτου αιώνα, σύμφωνα με τον Αναγνώστη), Δύο (Κίχλη 2018)· Θηριόμορφοι (Πόλις 2020, συμπεριελήφθη στη λίστα με τα δέκα καλύτερα βιβλία γυναικών συγγραφέων από την επιτροπή του ελληνικού PEN)· Το εξιλαστήριο θαύμα. Μια ιστορία σε πενήντα μία βαλίτσες (Κίχλη 2022, Βραβείο Πεζογραφίας του περιοδικού Κλεψύδρα 2023).
Την Παρασκευή που μας πέρασε, παρουσίασε το ένατό της βιβλίο, «Ντόμινο- Η τέχνη των αλυσιδωτών πτώσεων», στο Θυμωμένο Πορτρέτο, παρέα με τον ακαδημαϊκό και βιβλιοκριτικό Κώστα Καραβίδα και τον Γιαννιώτη λογοτεχνικό μεσσία Γιάννη Πάσχο.
Πρόκειται για μια αλληλουχία επτά διηγημάτων, το καθένα εκ των οποίων προκαλείται από μια πτώση στο προηγούμενο. Κάθε διήγημα τιτλοφορείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του, όμως η λογοτεχνική της μαεστρία και η υποδόρια ειρωνεία της δεν περιορίζονται εκεί, αν και σε κριτική του ο Αλέξανδρος Ζωγραφάκης εντοπίζει το ζευγάρι «Στέλλα- Μίλτος» αλλά όχι την υπέρτατη ειρωνεία πως θα έπρεπε ο ίδιος να φύγει αν κάποιος συγγραφέας «κρατούσε μαχαίρι».
Άλλα ονόματα που εγώ με την αχαλίνωτη φαντασία μου απέδωσα σε δημόσια πρόσωπα είναι τα «Έλλη- Στέφανος» για τα παιδιά μιας ηθοποιού (Έλλη Φωτίου, Στέφανος Ληναίος), ή ένος τρίτου (μετά τον Τσίρκα και τον Μυριβήλη) συγγραφέα Στρατής της Ελλάδας, τον Χαβιαρά.
Αλλά επειδή δεν ήμουν και σίγουρη, σκέφτηκα πως καλύτερα να μας μιλούσε η ίδια για το βιβλίο της.
Μια πτώση είναι αποτέλεσμα της βαρύτητας. Αυτό δεν είναι το φυσιολογικό στον πλανήτη Γη;
Φυσικά. Το φυσιολογικό όμως δεν είναι πάντα και απολαυστικό.
Είναι η πτώση συνώνυμο της ανελευθερίας;
Αντιθέτως. Είναι συνώνυμο της ελευθερίας. Ο Αδάμ κι η Εύα αξιοποίησαν την ελευθερία τους όταν έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό και ακολούθησε η Πτώση από τον Παράδεισο.
Άρα το Ντόμινο ξεκινάει με την Πτώση των Πρωτόπλαστων;
Το Ντόμινο ξεκινάει με μια πτώση ενός ανθρώπου από μια γέφυρα πάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές. Μακρινός απόγονος κι αυτός όμως των Πρωτόπλαστων, με αμυδρή (ή και ζωηρή ίσως) ανάμνηση Παραδείσου.
Είναι η λογοτεχνία το αντίθετο της πτώσης ή τουλάχιστον του ντόμινο; Με τη λογική ότι το ντόμινο προϋποθέτει ένα στήσιμο επιστημονικής ακρίβειας. Γιατί δεν λέγεται η συλλογή «Σβάρνα»;
Η Σβάρνα θυμίζει όνομα γυναίκας του πρώην ανατολικού μπλοκ, που δεν αστειεύεται (η γυναίκα, αλλά και το μπλοκ). Όσο για τη λογοτεχνία, αυτή ναι, μπορεί να αστειεύεται ακόμη κι όταν στήνει τους ήρωές της στον τοίχο ώστε όταν καταρρέει ο πρώτος να πέφτουν όλοι αλυσιδωτά στον λάκκο. Μετά το τέλος της παράστασης σηκώνονται, αλλάζουν ρούχα και πάνε να παίξουν σε κωμωδία του Γιάννη Πάσχου. Να το πω κι αλλιώς: η λογοτεχνία δεν είναι το αντίθετο της πτώσης, αλλά μια από τις συνέπειές της, ένα από τα όπλα ( ή κόλπα) μας για να ξανασηκωθούμε.
Ο Άλκης αναφέρεται στην εξιστόρηση της ζωής της δίδυμης αδελφής του Εριφύλης: «Υποβιβάζοντας σε αφήγηση το δράμα της.» Είναι η αφήγηση ένας υποβιβασμός;
Η αφήγηση προϋποθέτει μια απόσταση από αυτό που αφηγείσαι. Κι ο Άλκης δεν είναι άνθρωπος των αποστάσεων. Είναι άνθρωπος του δράματος. Ενώ θεωρεί λοιπόν ως οφειλή να μιλήσει για το δράμα της αδελφής του, αντιλαμβάνεται πως γράφοντας γι αυτήν, βάζοντας σε λόγια δηλαδή το Ανείπωτο, την προδίδει. Αυτός είναι ένας από τους διχασμούς του. Ας μη μιλήσουμε για τους δικούς μου.
Καταφεύγετε λίγο σε μετα-δραματικό τρικ: ο Άλκης διαβάζει ένα από τα διηγήματα του βιβλίου γραμμένο από μια Έλενα Μαρούτσου. Είναι η συγγραφέας των Χυδαίων Ορχιδέων; Πώς θα σχολιάζατε την εξέλιξη της συγγραφικής της πορείας;
Η Έλενα Μαρούτσου είναι η συγγραφέας των Χυδαίων Ορχιδέων, που χαρακτηρίστηκαν από την Ακαδημία Αθηνών ως πορνογράφημα, κι έκτοτε πασχίζει να διατηρήσει τα πορνογραφικά της εύσημα, όμως οι σεξουαλικές της σκηνές αρχίζουν να πλήττονται κι αυτές από τα δεινά της ηλικίας. Εξ ού και μπουκώνει τους ήρωές της με βιάγκρα με αμφίβολα, ενίοτε και επικίνδυνα, αποτελέσματα.
Στο βιβλίο σας συναντάμε στυτική δυσλειτουργία, ένα λογοτεχνικό περιοδικό που ξεχνιέται σε ένα ταξί, έναν χαρακτήρα που πέφτει στο ποτό, δυο λεσβίες που ρίχνουν τον πήχυ των προσδοκιών τους για την απόκτηση παιδιού αλλά όχι άλλου είδους πτώσεις, π.χ. αεροπορικό δυστύχημα, (ετυμολογικά αναμενόμενο να δω) πτώμα, κωλοφεράτζα σε σκάλες ή αλυσίδα πίτσας ή κάτι αντίστοιχο. Με ποιο κριτήριο επιλέχθηκε πώς θα στηθεί αυτό το ντόμινο;
Με το αλάνθαστο κριτήριο της τύχης και του (όχι και τόσο αλάνθαστου) συγγραφικού μου ενστίκτου.
Δίνει η λογοτεχνία φωνή σε όσους τη στερούνται όντως; Πώς μπορούν αυτές οι φωνές να ακουστούν και να μην καταλήξουν άλλο ένα προϊόν κατανάλωσης για τη μεσαία τάξη;
Η λογοτεχνία προσφέρει τον τρόπο, το όχημα για να φτάσει η φωνή του ενός στον άλλο. Όμως κι ο άλλος θα πρέπει να εξασκήσει το αυτί του, να εξοικειωθεί με τη γλώσσα της λογοτεχνίας, να μην είναι κουφός στο κάλεσμά της. Χρειάζεται λοιπόν κι εδώ η απαραίτητη παιδεία. Όσοι κατέχουν ανάγνωση και γραφή, δεν σημαίνει απαραίτητα πως μπορούν να μπουν στον κόσμο ενός βιβλίου. Όσο για τη μεσαία τάξη, δεν έχω τίποτα εναντίον της.
Όταν κάποιος λέει «δεν διαβάζω λογοτεχνία» για εμένα είναι σα να λέει «είμαι ψυχοπαθής». Εσείς τι ακούτε;
Κι εγώ αυτό ακούω, αλλά είναι γνωστό ότι είμαι βαρήκοη κι έτσι μπορεί η φωνή να λέει «είμαι ομοιοπαθής» ή «θέλεις να με παντρευτείς;».
Είστε γνωστή φιλόζωη. Υπάρχουν στοιχεία της φιλοζωίας που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να αγαπήσουμε τους βιβλιοκριτικούς;
Οι βιβλιοκριτικοί είναι καλό να παραμένουν στο φυσικό τους περιβάλλον, δεν είναι ζώα συντροφιάς. Όμως μπορεί κανείς να υιοθετήσει κάποιες από τις κριτικές τους, έχοντας κατά νου ότι αυτές που του γλείφουν το χέρι μπορεί αύριο να του κόψουν καμιά δαγκωνιά. Καλό είναι σε κάθε περίπτωση να τις περιφέρει με κοντό λουρί.
Στο βιβλίο έχει αναφορές στην επικαιρότητα της εποχής που γραφόταν. Γάζα, Χαμάς, Πλημμύρες Θεσσαλικού Κάμπου. Ποια η διαφορά στο ρόλο ενός δημοσιογράφου και ενός συγγραφέα;
Για τον συγγραφέα, η επικαιρότητα μπορεί να γίνει ένα από τα υλικά του. Δεν την υπηρετεί. Αυτή υπηρετεί εκείνον στον αγώνα του με την πλοκή.
Είναι η λογοτεχνία πολιτική πράξη;
Ξέρω ότι περιμένετε από μένα να πω πως είναι, όμως η λογοτεχνία μετά βίας είναι «πράξη». Πρόκειται για κατασκευή ενός παράλληλου σύμπαντος που επηρεάζει ποικιλοτρόπως το δικό μας, ενίοτε και σε πολιτικό επίπεδο.
Τι λογοτεχνικά στοιχεία έχουν τα Γιάννενα;
Πήγα στα Γιάννενα πρώτη φορά στα είκοσί μου χρόνια, ψάχνοντας το σπίτι ενός αγοριού που γνώρισα σε ένα πάρτυ και μου είπε: «Σπουδάζω στα Γιάννενα. Αυτή είναι η διεύθυνσή μου», κάτι που εξέλαβα ως κάλεσμα της μοίρας. Έτσι μια ωραία πρωία πήρα το ΚΤΕΛ και μετά από οκτώ ώρες χτυπούσα απρόσκλητη το κουδούνι ενός παλιού δίπατου σπιτιού. Μου άνοιξε ο συγκάτοικος του αγοριού και με πληροφόρησε πως το αγόρι βρισκόταν για διακοπές στην Πάργα. Με κάλεσε μέσα ωστόσο για ένα τσάι κι επειδή τουρτούριζα έσπασε μια ξύλινη καρέκλα και την έριξε στο τζάκι. Αν αυτό δεν είναι λογοτεχνία, τότε τι είναι;
