Α) Το «λεκανοπέδιο Ιωαννίνων» επί 6-7 εκατομμύρια χρόνια προσδιοριζόταν από την Παμβώτιδα και ήταν το λεκανοπέδιό της όσες χιλιάδες χρόνια υπάρχει το όνομα Παμβώτις. Κατοικείται αδιαλείπτως από την εποχή των Νεάντερνταλ, επί χιλιάδες χρόνια σε περιφερειακούς οικισμούς κάποιου υψομέτρου και επί περίπου 1400 χρόνια σε οικισμούς επί των παρυφών της λίμνης, αρχής γενομένης από την πρώτη κατασκευή του Κάστρου. Η νέα «πόλη» (στρατόπεδο αρχικά) ονομάστηκε Ιωάννινα, μάλλον προς τιμήν του Βελισάριου (Ιωαννίνα η κόρη του), ο οποίος είναι ο πιθανότερος διερχόμενος στρατηγός που διέκρινε τα πλεονεκτήματα της θέσης, στις προσπάθειες που έκανε με τον Ιουστινιανό για ανασύσταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Από τη στιγμή της ίδρυσης του Κάστρου, οι τριγύρω κάτοικοι βρήκαν τον μπελά τους. Ένα κάστρο σε στρατηγικό σημείο γίνεται αμέσως μήλο της έριδος για κάθε στρατό που «τον φέρνει ο δρόμος», και στο δικό μας έφερε πολλούς ο δρόμος. Μετά από 1000 χρόνια ησυχίας στο λεκανοπέδιο, από την εποχή του Πύρρου πρακτικά, άρχισαν 1200 χρόνια φασαρίες, που λίγο-πολύ τελείωσαν πριν 70 χρόνια. Τα ιστορικά όμως κύτταρα επιφυλακτικότητας και καχυποψίας των λοιπών κοινοτήτων του λεκανοπεδίου έναντι του… «ιμπεριαλιστή» της περιοχής, συνέχισαν να ζουν με τον τρόπο τους και όταν η πόλη από κάστρο μεταβλήθηκε σε διοικητικό κέντρο, αφού μάλιστα παρά τα δραματικά γεγονότα που έζησε ο τόπος τα τελευταία 200 χρόνια και εν μέσω όλων των συνταρακτικών αλλαγών, ο πληθυσμός της έχει τουλάχιστον δεκαπλασιασθεί: «Τα Γιάννινα θεωρούν το λεκανοπέδιο δικό τους κι εμάς υποτακτικούς!».
Αυτή ήταν η βαθιά ριζωμένη φοβία που οδήγησε με τον «Καποδίστρια» να έχουμε χ διαφορετικούς Δήμους γύρω από τη λίμνη, αυτή είναι η φοβία που με τον «Καλλικράτη» οδήγησε τα κρισιμότερα ίσως κομμάτια για την εξυγίανση της Παμβώτιδας να ανήκουν πάλι σε άλλους Δήμους, αυτή είναι η φοβία που τελικώς και δυστυχώς επιβάλλει την απορύθμιση και τον αχταρμά αναβάλλοντας και ακυρώνοντας κάθε συζήτηση για «το Ρυθμιστικό» (όπως άστοχα ονομάζουμε το Στρατηγικό Σχέδιο για την Επιβίωση και Προκοπή οποιασδήποτε οικισμένης περιοχής στον κόσμο, περί αυτού πρόκειται- επανέρχομαι στο Β) του Λεκανοπεδίου.
Κι όποιος έχει φοβίες δεν είναι σε θέση να επιδιώξει την αληθινή λύση, αφού δεν είναι σε θέση να την δει καν. Βλέπει τη λύση που κατασκευάζουν οι φοβίες του και αρχίζει τις κουτοπονηριές για να την προστατέψει, σκάβοντας συστηματικά τον ίδιο του το λάκκο.
Σου λέει π.χ. τώρα ο κάθε πρώην «οικισμός», «κοινότητα», «δήμος»: θα φτιάξω εγώ το «τοπικό» μου «πολεοδομικό» και θα το ακυρώσω το Ρυθμιστικό στην πράξη. Σιγά μη χαρίσω το λεκανοπέδιο στα Γιάννινα! (Ασχέτως αν ποτέ δεν το «χάρισαν» και αν το λεκανοπέδιο ονομάζεται ψευδεπίγραφα Ιωαννίνων αφού η έκτασή του ποτέ δεν ανήκε στον Δήμο Ιωαννιτών).
Η ονομασία λοιπόν προκαλεί μόνο σύγχυση, έριδες, αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων, αυθαιρεσίες, αυτοκαταστροφικούς ανταγωνισμούς και τελικώς παρακμή μέχρι εξαφανίσεως του υδροσυστήματος εξαιτίας του οποίου υπάρχουμε όλοι τριγύρω.
Θα ήταν συνεπώς ένα πρώτο μεγάλο συμβολικό βήμα, το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ιωαννιτών, σε μια κίνηση αναγνώρισης ότι «η πόλη των Ιωαννίνων υπάρχει χάριν της Παμβώτιδας και υπόκειται με πολλούς τρόπους σ’αυτήν, όπως και όλη η οικιστική δραστηριότητα του Λεκανοπεδίου τα τελευταία δεκάδες χιλιάδες χρόνια», να ζητήσει την μετονομασία του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων σε Λεκανοπέδιο Παμβώτιδας. Άλλωστε αν λέμε λεκανοπέδιο Ιωαννίνων, να λέμε και βουνό Ιωαννίνων 1 για το Μιτσικέλι, βουνό Ιωαννίνων 2 για τον Τόμαρο, βουνό Ιωαννίνων 1017 για τον «Φρόντζο» κ.ο.κ.
Το «λεκανοπέδιο Ιωαννίνων» χωρίζει, το «λεκανοπέδιο Παμβώτιδας» ενώνει και χτυπάει όλους τους κατοίκους (δήμων, πρώην δήμων, κουτσοδήμων, πρώην κουτσοδήμων, κεφαλοχωριών, κουτσοχωριών, αυθαίρετων, κουτσοαυθαίρετων, όλους!) στο φιλότιμο!
Μας θυμίζει το απολύτως βασικό και στοιχειώδες, βρισκόμαστε όλοι εκεί λόγω της Παμβώτιδας. Και της χρωστάμε. Κι αν δεν την ξεπληρώσουμε θα το πληρώσουμε. Με τον χειρότερο τρόπο.
Β) Οποιαδήποτε μορφή οίκησης οφείλεται στο ότι το σημείο προσφέρει κατ’ αρχάς νερό.
Οποιαδήποτε μορφή οίκησης οφείλει να διαχειρίζεται το υδροσύστημα επί του οποίου αναπτύσσεται με αειφορικό τρόπο, εάν πράξει αλλιώς, νομοτελειακά παρακμάζει μέχρι τέλους.
Οποιαδήποτε μορφή οίκησης στον πολιτισμένο κόσμο (ασχέτως σε ποιον πολιτισμό υπάγεται), έχει ως ευαγγέλιο το urban planning του, που αποδίδεται στα ελληνικά ως αστικός σχεδιασμός, πολεοδομικός σχεδιασμός, ρυθμιστικό σχέδιο και άλλα μάλλον ατυχή, αφού η λέξη urban περιέχει και την έννοια πληθυσμός, πρόκειται επί της ουσίας για πληθυσμιακό σχεδιασμό: Πώς θα αναπτυχθούν οι βασικές και άλλες υποδομές ώστε η επιδιωκόμενη ανάπτυξη του πληθυσμού (όλες οι κοινότητες στην Ιστορία είχαν ως πρώτο στόχο τους το δημογραφικό αυγάτισμα) να μην επιφέρει εξάντληση ή κατάρρευση των φυσικών πόρων.
Το αντίθετο ακριβώς συνέβη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 στην Ελλάδα, με το λεκανοπέδιο της Παμβώτιδας να διεκδικεί τη θλιβερή πρωτιά ακόμα και από το λεκανοπέδιο Αττικής (που ΔΕΝ ονομάζεται λεκανοπέδιο Αθήνας…), το οποίο μάζεψε τον μισό πληθυσμό της χώρας μέσα σε 3 δεκαετίες.
Και την διεκδικεί τη θλιβερή πρωτιά, διότι παρά το αθηναϊκό οικοδομικό χάος, δεν υπάρχει σημείο της Αττικής χωρίς πόσιμο νερό (αν μη τι άλλο), ούτε συζητάν για ανάγκη «γεωτρήσεων» (καλλωπιστική ονομασία για τα πηγάδια) οι «δήμοι» Κηφισιάς ή Καισαριανής, κι ας διαθέτει η Αττική ένα μικρό μόνο κλάσμα των δικών μας υδατικών πόρων και τον 20πλάσιο πληθυσμό.
Στο λεκανοπέδιο της Παμβώτιδας όμως, στην καρδιά της «μάνας όλων των νερών», της Πίνδου, αυξάνεται η ουρά των περιοχών που περιμένουν την υδροφόρα του Δήμου και περιμένουν καινούργια πηγάδια εν έτει 2020. Κι ας τρέχουν πίσω από το Μιτσικέλι τα γάργαρα νερά στο δρόμο, κι ας έχουν προταθεί, μελετηθεί και ξαναμελετηθεί λύσεις που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, ούτε κάν συζητήθηκαν διεξοδικά, καθιστώντας έτσι τον καθένα μας «ειδικό» να αποφανθεί, αν είναι καλύτερα ναρθεί νερό απ’ τον Σεντινίκο, τον Αμάραντο, τον Αώο ή τον Δούναβη.
Εν τω μεταξύ, και ολόκληρο το λεκανοπέδιο (κι η λίμνη μαζί) να γέμιζε πολυκατοικίες, η συνολική αστική ενότητα των τριών Δήμων (συν οι πολυκατοικίες της… λίμνης) θα αποτελούσε απλώς μια μεσαία με διεθνή δεδομένα πόλη, ενώ ταυτοχρόνως η Ήπειρος διαθέτει περίπου το 40% των υδάτινων πόρων της Ελλάδας.
Δηλαδή, στο μέρος όλων των νερών, δεν είμαστε ικανοί να έχουμε πόσιμο νερό ούτε για μια ΜΙΚΡΟμεσαία με διεθνή δεδομένα πόλη (όσο βγάζει με το ζόρι το άθροισμα των κατοίκων των Δήμων Ιωαννιτών, Ζίτσας και Δωδώνης), τόσο καλά τα… «σχεδιάσαμε» και τα «διαχειριστήκαμε».
Η κατάσταση, ως έχει και ως σιωπηλά μεθοδεύεται από διάφορους φορείς, (του κορονοϊού της λίμνης τελικώς…), στην καλύτερη περίπτωση ακυρώνει στην πράξη όλα τα σχέδια και στη χειρότερη περίπτωση τα κάνει να φαίνονται σαν λίγη ακόμα στάχτη στα μάτια των πολιτών. Ανακοινώθηκε πχ το επιχειρησιακό πρόγραμμα του Δήμου Ιωαννιτών και πίσω από τις λέξεις κρύβεται ο… Αλέξης : Πώς αλήθεια θα κάνει «ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων» ο Δήμος όταν οι μισοί υδάτινοι πόροι «ανήκουν» στους άλλους Δήμους του λεκανοπεδίου; Πως θα κάνει «ολοκληρωμένο σχέδιο – πρόταση για τη βιώσιμη αστική κινητικότητα (ΣΒΑΚ) και τις αναπλάσεις αστικών και περιαστικών περιοχών» όταν οι περιαστικές περιοχές γειτονεύουν περισσότερο με άλλους Δήμους, εφόσον τα δικά τους «ολοκληρωμένα σχέδια» προβλέπουν άλλα; Πώς θα κάνει ανάπλαση του παραλιακού μετώπου χωρίς τον εκσυγχρονισμό (λειτουργικό και αισθητικό) του αποστραγγιστικού της λίμνης, που κι αυτό είναι σε άλλο Δήμο κατά το μεγαλύτερο μέρος του;
Μήπως οι τρεις δήμοι λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο; Μήπως καταλαβαίνει το υδροσύστημα του λεκανοπεδίου από διοικητικά όρια; Μήπως έτσι που πάμε σύντομα θα περάσουμε από το «ο θάνατός σου η ζωή μου» που σιγοψιθυρίζουμε τώρα, στο «νερό νεράκι»;
Γ) «Εμβληματικές παρεμβάσεις πράσινης μετάβασης» ονόμασε ο πρωθυπουργός έναν από τους βασικούς άξονες του «πακέτου covid», και είναι αρκετά διαβασμένος για να γνωρίζει, τόσο ότι σε τέτοιες δράσεις παίζεται το αναπτυξιακό στοίχημα παρόντος και μέλλοντος, όσο και τη βαρύτητα της λέξης «εμβληματικές».
Βαριές κουβέντες λοιπόν, αλλά βρήκε το θάρρος και τις είπε! Μένει τώρα οι τοπικοί άρχοντες ανά τη χώρα να βρουν το ίδιο θάρρος, ώστε να υπάρξουν οι παρεμβάσεις που να αξίζουν τη λέξη.
Θα βρουν π.χ. οι περί την Παμβώτιδα (που όπως είπαμε διεκδικεί την εθνική θλιβερή πρωτιά) φορείς το θάρρος να ζητήσουν διεθνή διαγωνισμό με επικαιροποίηση των μελετών του Ρυθμιστικού, αυστηρά προσανατολισμένη στην υγεία του συνολικού υδροσυστήματος, συνεπώς αναγκαστικά με εμπλουτισμό του λεκανοπεδίου με παραμέτρους «sponge city»-η απάντηση της αρχιτεκτονικής στην κλιματική αλλαγή και τη σχέση μας με το νερό-, και παράλληλη θεραπεία της καρδιάς του συστήματος με πρόταση «μελέτης-κατασκευής» της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου, του αποστραγγιστικού και του υδροαρδευτικού;
Μια τέτοια προκήρυξη, λόγω του ύψους του προϋπολογισμού και εφόσον επιδειχθεί η στοιχειώδης σχετική μέριμνα είναι ικανή να προσελκύσει τα κορυφαία γραφεία του κόσμου, όποιος κι αν έλθει η παρέμβαση θα είναι εμβληματική όχι μόνο για τη χώρα, αλλά διεθνώς!
Θα βρουν έστω το θάρρος να ακολουθήσουν τα πρότυπα του «rethink Athens», το οποίο επίσης κατάφερε να συγκεντρώσει κάποια διάσημα γραφεία, με ένα αντίστοιχο «rethink Pamvotis»; Θα πάρει βέβαια 10 χρόνια να δώσει αποτελέσματα και όταν δώσει πιθανόν δεν θα υπάρχουν τα λεφτά, αλλά θα είναι έστω μια αρχή που θα προοιωνίζει λύση…
Υπάρχει όμως κι άλλη λύση, άμεση αν υπάρχει η βούληση, ακόμα πιο εμβληματική και υλοποιήσιμη σε χρόνο ρεκόρ. Να συστήσουν οι Δήμοι της Παμβώτιδας Ανώνυμη Εταιρεία, με μετόχους όλους τους φορείς που σχετίζονται με τη λίμνη (κυρίως τα υπουργεία, ώστε να υπάρχει χρηματοδοτική γραμμή και ευελιξία), καθώς και όσους ιδιώτες επιθυμούν να συμμετάσχουν, (πέρα από ντόπιους ιδιώτες χωράν ως μέλη, μέχρι και Ιδρύματα όπως Ωνάση, Νιάρχου, Λάτση κλπ, τα οποία έχουν αποδείξει την ευαισθησία τους σε τέτοια θέματα), και η Α.Ε. να αναθέσει το σύνολο έργο απευθείας σε κάποιον αδιαμφισβήτητα κορυφαίο. Ποιος π.χ. θα έβρισκε να πει κουβέντα αν το ανέθεταν (κι αυτός δεχόταν να το αναλάβει) στον «Μπάρναρντ» των υδροσυστημάτων και της αρμονικής συνύπαρξής τους με τις πόλεις, τον θρυλικό καθηγητή Kongjian Yu, που έχει σαρώσει τα σχετικά παγκόσμια βραβεία, που καμιά 300ριά πόλεις του χρωστάν τη φιλική πλέον σχέση τους με το νερό είτε την αξιοθαύμαστη μεταμόρφωση των υδάτινων μετώπων τους, και τις μεθόδους του οποίου έχουν υιοθετήσει όλα τα κορυφαία ανά τον κόσμο γραφεία Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Περιβάλλοντος;
Το μοντέλο της Α.Ε., καλώς ή κακώς, είναι και αυτό με το οποίο έχουν γίνει στη χώρα μας όλα σχεδόν τα έργα (δυστυχώς λίγα) που μπορούν να χαρακτηρισθούν εμβληματικά (π.χ. Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων, Ολυμπιακά του Καλατράβα, Γέφυρα, Μετρό κ.λπ.), όποιες δε γραφειοκρατικές δυσκολίες για απευθείας ανάθεση ή για εύρεση γραμμής χρηματοδότησης ξεπερνιούνται όταν υπάρχει το επείγον και η πρωθυπουργική βούληση, θυμίζω π.χ. ότι τα έργα Καλατράβα (που ασχέτως αν «αρέσουν» ή όχι, έγιναν σε χρόνο ρεκόρ, με πρωτοφανή συνέπεια, και με ποιότητα που αντέχει μια χαρά στα 16 χρόνια εγκατάλειψης) για να βρεθεί τρόπος να χρηματοδοτηθούν από το Υπ. Πολιτισμού, είχαν χαρακτηρισθεί ως «πρωτότυπα έργα αμιγώς καλλιτεχνικού περιεχομένου», δηλαδή το κρέας δεν βαφτίστηκε απλώς ψάρι, αλλά λουλουδάκι του μπαχτσέ… Όταν ο πρωθυπουργός θέλει, οι υπουργοί απλώς βρίσκουν τον τρόπο!
Η πρωθυπουργική βούληση για υψηλή αρχιτεκτονική και εμβληματικές δράσεις πράσινης μετάβασης ανά την επικράτεια, έχει εκφρασθεί σε όλους τους τόνους.
Θα αντιληφθούν οι Δήμοι μας το επείγον της Παμβώτιδας, ή θα συνεχίσουν τον στρουθοκαμηλισμό, καμαρώνοντας για τα «like» που παίρνουν οι φωτογραφίες της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και ξεχνώντας ότι αν ο φωτογράφος άλλαζε ελαφρώς την οπτική γωνία, ώστε να μην αποκρύπτεται δια των αντανακλάσεων του φωτός ότι πρόκειται περί βούρκου, τα likes θα γινότανε κατάρες;
Θα αντιληφθεί έστω ο Δήμος Ιωαννιτών, ότι ακόμα και εάν τα παραπάνω μοιάζουν πολύ ωραία για να γίνουν αληθινά και η πληθώρα φορέων που εμπλέκονται κάνει την παροιμία «κυρά κι εσύ κυρά κι εγώ, ποια θα πάει για νερό;» να αποκτά τραγελαφικές διαστάσεις, ο ίδιος διαθέτει το πλήρες παραλιακό μέτωπο τσιμέντου το οποίο πρέπει επειγόντως να ξηλωθεί, ώστε να αρχίσει ο αυτοκαθαρισμός;
Εάν μας απασχολούσαν μόνο λειτουργικής φύσεως θέματα και καθόλου η αισθητική, ακόμα και στην υποθετική περίπτωση απλώς να πηγαίνανε οι δημοτικές μπουλντόζες και να έσπαγαν την «προκυμαία» αφήνοντας τα μπάζα εκεί, η Παμβώτις πάλι ευχαριστώ θα μας έλεγε. Καλύτερα θα καθάριζε στα άτακτα μπάζα παρά στον τοίχο που βρίσκει τα τελευταία 50 χρόνια… Θα προκηρύξει λοιπόν έστω το ξήλωμα του τσιμέντου που έχει μετατρέψει τη λίμνη σε μπανιέρα και την λειτουργική αισθητική αποκατάσταση της παραλίας; Κι αν δεν προκηρύξει, θα στείλει τουλάχιστον καμιά μπουλντόζα; Ή δεν είμαστε ούτε κάν για τα μπάζα;…
ΥΓ. Εφόσον πάντως το Ρυθμιστικό του λεκανοπεδίου δεν συζητείται, δεν επικαιροποιείται, δεν εγκρίνεται, ενώ διά των «τοπικών πολεοδομικών σχεδίων» προωθείται η ματαίωσή του στην πράξη και η γενίκευση του αχταρμά, με συνέπειες ανυπολόγιστες για το υδροσύστημα στο οποίο μαθηματικώς θα επέλθει το τελειωτικό χτύπημα και ουδείς εισαγγελεύς ασχολείται παρόλο που πλήττεται ευθέως το δημόσιο συμφέρον και απειλείται η δημόσια υγεία, αυτό σημαίνει ότι απλώς οι εισαγγελείς μας, είτε κάνουν τα στραβά μάτια, είτε είναι ανεπαρκώς διαβασμένοι στα αρρήκτως συνδεδεμένα θέματα αστικού σχεδιασμού, περιβάλλοντος, αειφορίας και ποιότητας ζωής των πολιτών, δεν υπάρχει τρίτη εκδοχή! Καλόπιστα δέχομαι ότι δεν κάνουν τα στραβά μάτια, αναρωτιέμαι όμως: Επιτρέπεται από το νόμο να είναι αδιάβαστοι σε τέτοια θέματα; Αν δεν επιτρέπεται, γιατί δεν τους καλεί ένας διαβασμένος εισαγγελέας να διαβάσουν; Κι αν πάλι επιτρέπεται, γιατί δεν παρεμβαίνει ο διαβασμένος εισαγγελέας ώστε να απαγορεύεται;
