Μέκειο Οικοτροφείο – Η συμβολή της Αδελφότητας «Η Ζωοδόχος Πηγή» στην ένταξη της γυναίκας στην κοινωνία και την εργασία μετά την Κατοχή

Με αφορμή τη σημερινή γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, ημέρα που τιμάται, εορτάζει και ανοίγει για τους κατοίκους των Ιωαννίνων το Μέκειο Οικοτροφείο, θα αναφερθούμε στη λειτουργία του Μέκειου Οικοτροφείου και της επαγγελματικής Σχολής από το 1946 μέχρι το 1950 την πρώτη, δηλαδή, τετραετία επαναλειτουργίας του Μέκειου, μετά την κατοχή έτσι όπως αποτυπώνεται στα πρώτα διασωθέντα πρακτικά συνεδριών του Διοικητικού Συμβουλίου.

Παράλληλα με μια μικρή αναδρομή στην ιστορία της Αδελφότητας «Ζωοδόχος Πηγή» θα αναδείξουμε τις προσπάθειες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου για την επαναλειτουργία με πληροφορίες για τα έτη 1946-1950.

Στις 19 λοιπόν Φεβρουαρίου του 1946, ημέρα Τρίτη και ώρα 5 μ.μ., πραγματοποιείται η πρώτη συνεδρία μετά από πέντε χρόνια ακούσιας απουσίας και απραξίας λόγω πολέμου με πρώτη πρόεδρο την Ελένη Μπότσιου και συμβούλους τις κ. Ελευθερία Λάππα, Αντιγόνη Τζαβέλλα, Φερενίκη Καλούδη και γραμματέα τη Μαρίκα Σεβαστού.

Δηλαδή κυρίες της αστικής κυρίως τάξης των Ιωαννίνων ή σύζυγοι γνωστών και επώνυμων Γιαννιωτών, οι οποίες θεωρούν ότι μπορούν να συνεισφέρουν στο κοινωνικό σύνολο και να ενεργούν σύμφωνα με το καταστατικό της Αδελφότητας Ελληνίδων κυριών «Η Ζωοδόχος Πηγή».

Εκείνο το απόγευμα ανοίγει ο νέος κύκλος του Σωματείου που επί πολλές δεκαετίες και με διακυμάνσεις προσέφερε σε κορίτσια της πόλης των Ιωαννίνων, αλλά και της ευρύτερης περιφέρειας, τη δυνατότητα στέγασης και εκμάθησης μιας τέχνης που θα βοηθούσε στην βελτίωση της μετέπειτα ζωής τους.

Συζητείται λοιπόν η ανασύσταση και αναδιοργάνωση του Οικοτροφείου και της Επαγγελματικής Σχολής όπως τονίζεται με «ζήλον… δραστηριότητα και υπομονή»

και εδώ θα σας μεταφέρω αυτολεξεί τα λόγια της Ελένης Μπότσιου έτσι όπως αποτυπώνονται στα πρακτικά:

«Καθόσον τα πάντα κατεστράφησαν κατά το διάστημα της κατοχής ως επιταχθέντος του οικήματος υπό των Ιταλών οίτινες δεν εφέσθησαν μήτε της βιβλιοθήκης και συνεπώς των αρχείων της Αδελφότητος ήτοι των Πρακτικών από της Ιδρύσεως… των Πρωτοκκόλων κλ. ΄Ενεκα τούτου απαιτείται όπως εν ολίγοις συνοψίσωμεν εις το παρόν πρακτικόν την όλην δράσιν του Σωματείου από της ιδρύσεως του.

Η Αδελφότης των Ελληνίδων Κυριών ιδρύθη επί τουρκοκρατίας το 1908 υπό του τότε Μητροπολίτου Γερασίμου και των κυριών Φερενίκης Τάκα Λαμπρινής Κριτσιμήτση Αριστέας Σακελλαρίου Ευανθίας Καπρίτσιου Χαριτίνης Τζαβέλλα Ευφροσύνης Λάππα και Αρετής Ζώτου αίτινες αποτέλεσαν το πρώτον συμβούλιον… Σκοπός της αδελφότητος φαινομενικώς μεν η περίθαλψις απόρων μαθητριών…. εν κρυπτώ δε η προστασία ανηλίκων ελληνίδων εκ του εξισλαμισμού ( δουλευαν σε σπίτια)

Μετά την απελευθέρωσιν ο σκοπός μετετράπη εις φιλανθρωπικόν και κοινωνικόν και τότε ίδρυσεν Οικοτροφείον θηλέων εις ον στεγάζονται μαθήτριαι και εργάτιδες εκ της τε πόλεως και την επαρχίας. Συνετήρει δε εξ ιδίων μέσων περί τας 10 ορφανάς και απόρους μαθητρίας.

Βραδύτερον ίδρυσε και ιδικήν της (χωρίς να αναφέρεται χρονολογία ) επαγγελματικήν σχολήν… παρόλα τα πενιχρά της μέσα…εις την οποίαν εδιδάσκοντο αι τε οικότροφοι και εξωτερικαί μαθήτριαι ραπτικήν και υφαντικήν…

τα υπ αυτής δε υφάσματα εγχώρια μεταξωτά… και εβραβεύθησαν δις εις την έκθεσιν Θεσσαλονίκης».

Και κλείνει το πρακτικό:

«Όλη αυτή η προσπάθεια τόσον εκτιμάται από το κράτος ώστε το 1919 το Υπουργείο Περιθάλψεως ζητά από το Δ.Σ. να στεγαστούν 70 υπότροφοι του Υπουργείου από όλες τις περιοχές της Ηπείρου με κρατικήν επιχορήγησιν μέχρις ότου ιδρυθεί Εθνικόν Οικοτροφείον».

Πού είχε και έχει έδρα η Αδελφότητα;

Η πρώτη στέγαση γίνεται σε παραχωρηθέν κτίριο επί της οδού Παύλου Μελά, δυνάμει επίσημου χρησιδανείου (πιθανότατα από τη Μητρόπολη).

και η δεύτερη στο σημερινό δωρηθέν οίκημα.

Μόλις γίνεται γνωστή η δωρεά, ο Μητροπολίτης Σπυρίδων κάνει αγωγή έξωσης από την πρώτη έδρα της στην Π.Μελά, αν και εκεί στεγαζόταν ακόμη η επαγγελματική σχολή και το οικοτροφείο. Η Αδελφότητα αναγκάζεται να στεγάσει την επαγγελματική σχολή σε νοικιασμένη οικία κοντά στο σημερινό Μέκειο. 

Σε ποια δωρεά αναφερόμαστε;

Οι αδελφοί Σπυρίδων Μέκιος (που πέθανε πρώτος) και Δημήτριος δωρίζουν το οίκημα υπό τον όρον να ονομασθεί «Μέκειον Οικοτροφείον» και με ρητή και κατηγορηματική υπόσχεση από τον Δημήτριο και την σύζυγό του Αικατερίνη-Πυρσινέλλα – Μέκιου να προικοδοτήσουν γενναίως το Οικοτροφείο. Ο Δημήτριος ερχόμενος ο ίδιος από την Αθήνα μεταβιβάζει επίσημα την οικία αλλά όταν πεθαίνει αφήνει γενική κληρονόμο την σύζυγό του και η ίδια (που πέθανε το 1945) δεν αφήνει διαθήκη έτσι ώστε να δοθεί το υποσχεθέν ποσό στο Μέκειο.

Ποια είναι η επαγγελματική κατάρτιση που λαμβάνουν οι μαθήτριες;

Αποκτούν γνώσεις στην κοπτική, στη ραπτική, στο κέντημα, στην ύφανση, σε αργαλειό και στη χρήση καλτσομηχανών.

Βέβαια, παράλληλα με την κατάρτισή τους και την καθημερινότητα τους, οι οικότροφες και οι εξωτερικές μαθήτριες κοινωνικοποιούνται και αποκτούν δεσμούς φιλίας και συντροφικότητας.

Το δύσκολο έτος του 1946 οι κυρίες του ΔΣ. καταφεύγουν σε πολλούς φορείς και αναζητούν βοήθεια όπως:

– από την UNNRA (United Nation Relief and Rehabilitation Administration= δηλαδή Οργανισμός Περιθάλψεως και αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών κυρίως ΗΠΑ αλλά και άλλων 44 χωρών)

– από το κράτος

– τη Γενική Διοίκηση Ηπείρου

– τον Ερυθρό Σταυρό και τέλος

και από τον Μητροπολίτη Σπυρίδωνα, τον οποίο το 1950 ανακηρύσσουν μέγα ευεργέτη του Μέκειου για τις δωρεές του, για την βοήθειά του να απαλλαγούν από την επίταξη του κτιρίου και το γενικά μεγάλο ενδιαφέρον του (αφού και ως αρχιεπίσκοπος αποστέλνει άφθονα τρόφιμα, κουβέρτες, ρουχισμό από την Αθήνα κατά τακτά χρονικά διαστήματα, σχεδόν κάθε μήνα ή και λιγότερο). 

Και φτάνουμε στην επανέναρξη του Μέκειου το 1946 με τους ίδιους σκοπούς όπως πιστά τους υπηρέτησε τα περίπου 40 χρόνια από τη δημιουργία του πλην των τελευταίων πέντε. 

Ποιες είναι οι πρώτες ενέργειες του Διοικητικού Συμβουλίου;

Η πρόεδρος Ε. Μπότσιου θεωρεί υποχρέωσή της να ενημερώσει τα μέλη για τις ενέργειες.

1. Για την επίσκεψη στον Γ. Διοικητή Ηπείρου προκειμένου να ενισχύσει τις επισκευές του κτιρίου με 100.000δρχ..
2. Για την επίσκεψη στον Επιθεωρητή Δημ. Εκπαίδευσης να παραδώσει στο Μέκειο τις αίθουσες των δύο στεγασμένων δημοτικών σχολείων (αυτό δεν είχε κατορθωθεί μέχρι το 1950)
3. Για το αίτημα στις αρχές να μεταφερθεί από το χώρο του Μέκειου το Δημοτικό Νοσοκομείο που στεγάζεται εκεί από την εποχή της Κατοχής, ακόμη και μετά την αναχώρηση των Ιταλών.
4. Για την επίσκεψη στον περιφερειακό διευθυντή της UNNRA για να παραχωρήσει πρώτες ύλες και τρόφιμα για την επαγγελματική σχολή.
5. Για τις επαφές με το υπουργείο Πρόνοιας για συμμετοχή των μαθητριών στα μαθητικά συσσίτια με κουπόνια.
6. και για τις επαφές με τον Ερυθρό Σταυρό.

Όλες αυτές οι επαφές που αναφέρθηκαν, αλλά και πολλές άλλες επί μέρους, επαναλαμβάνονται και συνεχίζονται σχεδόν καθημερινά καθ’ όλη τη διάρκεια των μηνών και των ετών που ακολουθούν και οφείλονται στις συνεχείς και άοκνες προσπάθειες όλων των μελών του Δ.Σ. και στην πλήρη αφοσίωσή τους στους σκοπούς της Αδελφότητας για την επαναλειτουργία δηλαδή της Σχολής και του Οικοτροφείου.

Αγωνιώδεις είπαμε και καθημερινές οι ενέργειες τους και οι οποίες καταχωρούνται στα πρακτικά για:

1. Προμήθεια υλικών συντήρησης οικίας
2. Ιματισμό για τις ανάγκες του οικοτροφείου (κρεβάτια κλινοσκεπάσματα κ.λπ.)
3. Ένδυση οικοτρόφων μαθητριών

4.Υλικοτεχνική υποδομή για τη λειτουργία της Επαγγελματικής Σχολής (δηλαδή προμήθεια αργαλειών νήματα, υφάσματα, ψαλίδια φιγουρίνια και συνεργασίες με συλλόγους όπως αυτός της Λαϊκής Τέχνης (εδώ μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά ότι το 1947 ο ισραηλίτης Σολομών πρόσφερε για τρεις μήνες έναν αργαλειό)

Από την UNNRA και την Ιματιοθήκη κλινοσκεπάσματα, κρεβάτια, στρώματα φορέματα, εσώρουχα, μαγειρικά σκεύη, φαρμακείο, τέσσερις αργαλειούς, μηχανές γνεσίματος, ραπτομηχανές.

5. Αναζήτηση και απαίτηση δελτίων συσσιτίων για τη διατροφή οικοτρόφων.
6. Πρόσληψη έμπειρων δασκάλων κοπτικής ραπτικής κεντήματος και υφάντρες.

Αναφέρεται επίσης στα πρακτικά ότι τον Ιούνιο του 46 πρώτη φορά προμηθεύεται κουκουλάρικο νήμα. Τονίζεται ότι έχει μόνιμους προμηθευτές και ότι τον Μάιο η κ. Μέρτζιου επιστρέφει έπιπλα τα οποία είχε διαφυλάξει από τη λεηλασία

Οι επαφές τους και η προώθηση των χειροτεχνημάτων και υφαντών που παράγουν δεν γίνονται μόνο στα πλαίσια των καθημερινών αναγκών και αναζητήσεων εντός των Ιωαννίνων, αλλά επαναπροσδιορίζουν την παρουσία τους και τη γνωστοποιούν σε όλη την Ελλάδα.

Γι αυτό παίρνουν μέρος σε πανελλήνιες εκθέσεις όπως αυτή του Ζαππείου το 1950 όπου και λαμβάνουν βραβείο για τα έργα τους.

Επίσης έχουν τριετή συνεργασία με την Αγγελική Χατζημιχάλη και η πρόεδρος Ελένη Μπότσιου επισκέπτεται την Λίνα Τσαλδάρη στην Αθήνα και τον Σπυρίδωνα, αρχιεπίσκοπο πλέον των Αθηνών, για τους σκοπούς του Μέκειου.

Το 1946 η Αδελφότης γίνεται μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ελληνίδων όπου κατόπιν αποφάσεως του Δ.Σ θα παρευρεθεί ως μέλος η Ελευθερία Λάππα.

—————————-

Για να λειτουργήσει το οικοτροφείο και η Σχολή σε μια λεηλατημένη οικία καταλαβαίνουμε πόσο καθημερινές είναι οι προσπάθειες των κυριών για να προσεγγίσουν φορείς και άτομα, αλλά παρατηρούμε ότι όλα τα μέλη δε φείδονται ενέργειας και θέλησης. Σ’ αυτό βοηθά και η κοινωνική τους θέση, οι προσωπικές σχέσεις των κυριών με τις αρχές της πόλης λόγω της θέσης τους ή της θέσης των συζύγων. Έτσι ο λόγος τους είναι σεβαστός και ανελλιπώς προσέρχονται στα γραφεία των υπευθύνων για να προμηθευτούν τα απαραίτητα. Τιτάνιος ο αγώνας τους αλλά και έκδηλη η αγωνία τους έτσι όπως αποτυπώνεται στα πρακτικά των ετών.

Πώς συντηρείται οικονομικά και ποιοί είναι οι οικονομικοί πόροι μετά το 1946;

Στον απολογισμό των ταμείων των ετών 1946-1950 καταγράφεται

1. Επιχορήγηση δημοσίου ή νομικών προσώπων
2. Δωρεαί και κληροδοτήματα όπως η δωρεά του Αλέξανδρου Ζώτου Προέδρου της Πανηπειρωτικης Αδελφότητος της Αλεξανδρείας ο οποίος έκανε δωρεά 5 εκατομμυρίων δραχμών (καταχωρείται σε πρακτικό στις 22/ 8 του 1946 και από τη διαθήκη του Γεωργίου Σταμάτη εξ Αφρικής)

3.΄Ερανος, λαχεία, λαχειοφόρος αγορά, ετήσια εκδήλωση που ονομαζόταν «Χριστουγεννιάτικο δένδρο» όπου υπήρχε εισιτήριο, αγορά, λαχειοφόρος, μπουφές και παιδικοί αποκριάτικοι χοροί.

4.΄Εσοδα εκ Χοροεσπερίδος και λειτουργίας Η λειτουργία γίνεται κάθε χρόνο την Κυριακή των Μυροφόρων αναλαμβάνουν τα έξοδα της λειτουργίας διανέμονται προσκλήσεις στις αρχές της πόλης χοροστατεί ο Μητροπολίτης και ακολουθεί δεξίωση στο οίκημα.

5. Τροφεία και δίδακτρα μαθητριών
6. ΄Εσοδα εξ εισπράξεως συνδρομών μελών
7. ΄Εσοδα εξ ανταλλαγής τροφίμων
8. Τόκοι ταμιευτηρίου
9. ΄Εσοδα εκ πωλήσεως προϊόντων Επαγγελματικής Σχολής

—————————-

Οι γιορτές τους είναι πηγή εσόδων αφού γίνονται και διανέμονται προσκλήσεις σε όλη την πόλη και προσκαλούνται οι αρχές της.

Χριστουγεννιάτικες γιορτές με την ονομασία Χριστουγεννιάτικο Δένδρο γίνονται κάθε έτος, από δε το 1916 έως 1925 στη Ζωσιμαία Σχολή.

Δεν έγιναν το 1946 και 1949. Το 1946 γιατί σεβάστηκαν το πένθος του Μητροπολίτη (λόγω του μνημοσύνου για τον επίσκοπο Αθανάσιο που ήταν ανιψιός του Μητροπολίτη και σκοτώθηκε σε τροχαίο). Και το 1949 επειδή το οίκημα είχε καταληφθεί από ανθρώπους των περιχώρων τους ονομαζόμενους «ανταρτόπληκτους».

Το 1946, στην προσπάθειά τους να βρουν χρήματα, διανέμουν λαχεία προς 1000 δρχ, έκαστο. Το λαχείο κερδίζει η Ανθούλα Κατσίλα και αντιστοιχεί σε ένα μεταξωτό φόρεμα από τα διασωθέντα.

Τον Μάιο του ίδιου έτους στη λειτουργία της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου η Φερενίκη Καλούδη περιφέρει δίσκο και συγκεντρώνει 123.150 δρχ.

Τις άλλες χρονιές η προετοιμασία αρχίζει από τον Οκτώβριο με αναζήτηση δώρων από την αγορά των Ιωαννίνων για την λαχειοφόρο (οι κυρίες μοιράζουν τις περιοχές της αγοράς) και δίνουν προσωπικές προσκλήσεις. (Μια χρονιά (1950)ζήτησαν από τον Διοικητή της Μεραρχίας τη συμμετοχή της στρατιωτικής μπάντας).

Με διαλυμένο τον αστικό και αγροτικό ιστό μετά την κατοχή, τα μέλη του Σωματείου «Ζωοδόχος Πηγή» θεωρούν ότι πρέπει να βοηθήσουν έτσι ώστε οι μαθητευόμενες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα επιβίωσης έχοντας ένα σταθερό κατάλυμα, αλλά και την επιλογή να αντιμετωπίσουν με αισιοδοξία το μέλλον τους είτε μέσω της τέχνης, είτε μέσω της μόρφωσης.

Η εθελοντική και διαχρονική συμμετοχή τόσων κυριών, που θεωρούν υποχρέωσή τους να συνεχίσουν το έργο του Σωματείου, ήταν αυτή που με τη λειτουργία της Σχολής και του οικοτροφείου έδωσε τότε τη δυνατότητα:

– στις γυναίκες να αποκτήσουν προσόντα έτσι ώστε να αντεπεξέλθουν και να συνεισφέρουν στον οικονομικό προϋπολογισμό της κάθε οικογένειας κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών μετά την κατοχή

– και στις άπορες οικογένειες από την Ήπειρο αλλά και από τη Βόρειο Ήπειρο (1950) να αντέξουν στις δυσκολίες της εποχής.

Και γυρνώντας πίσω τη ματιά μας θεωρώ ότι τα κατάφεραν!

Γι αυτό το έργο του Μέκειου ήταν και είναι για εμάς αξιέπαινο και άξιο σεβασμού και εκτίμησης.

Φτάνοντας λοιπόν στο σήμερα, το Μέκειο, που έχει ζωή, δράση και έργο πάνω από 100 έτη, λειτουργεί και θα λειτουργεί, παρά τις όποιες δυσκολίες.

Γιατί:

Προσαρμόζει τις δραστηριότητές του στην εποχή μας

Χρησιμοποιεί νέες τεχνολογίες

Ανοίγει το οίκημα σε εκδηλώσεις που έχουν σχέση με όλες τις μορφές της τέχνης

και

Καλεί γυναίκες -μαθήτριες να συμμετέχουν στα μαθήματά της και να ασχοληθούν με ωφέλιμες τέχνες που πλέον εντάσσονται στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά.

και φυσικά θα συνεχίσει στο μέλλον με το άξιο διοικητικό συμβούλιο

που προσπαθεί να κάνει γνωστό το έργο του τόσο στην πόλη των Ιωαννίνων αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα.

 ———————————————————————–