Πολιτισμός

Αρχαία νομίσματα: τέχνη υψηλή

Με αφορμή την έκθεσή της «Η μία όψη του νομίσματος», η σχεδιάστρια αρχαιολογικών ευρημάτων Έφη Σταύρου μιλάει στον Η.Α. και στη Γεωργία Σκοπούλη

Την κυρία Σταύρου την πρωτογνωρίσαμε καλλιτεχνικά στο αρχοντικό Μίσιου στα Γιάννενα, με τα “Αερικά” της. Ήταν κάτι πρωτότυπο και εντυπωσιακό μαζί. Και τώρα, στην Πυριτιδαποθήκη στο Ιτς Καλέ, μια άλλη έκθεσή της κλέβει πάλι την πρωτοτυπία.

Καλλιτεχνήματα της πένας, της μελάνης, της γνώσης και της ευαισθησίας, της υπομονής, και του άπειρου χρόνου, 50 ώρες για κάθε νόμισμα-πίνακα! 19 νομίσματα, αρχαία, τα οποία η κ. Σταύρου αποτύπωσε με τέτοιον τρόπο που και η ίδια δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει από τα πραγματικά.

Υψηλή τέχνη των αρχαίων χαρακτηρίζει αυτά τα νομίσματα. Έφτιαξε τις σχεδιογραφίες τους σε μεγέθυνση 1:10 στον «πολύτιμο ελεύθερο χρόνο» της.

Συζητήσαμε μαζί της για την έκθεση, για τα νομίσματα, για τον τρόπο κατασκευής, για τις γνώσεις που απαιτούνται…

«Η μία όψη του νομίσματος», είναι ο τίτλος της έκθεσής σας. Μα, το νόμισμα έχει δύο όψεις…

Κατέληξα στον τίτλο αυτόν, γιατί η επιλογή μου ήταν η μία όψη από κάθε νόμισμα, και γιατί, στη συνέχεια, σκέφτηκα ότι σε ένα νόμισμα βλέπουμε τη μία όψη, δεν μπορούμε να δούμε ταυτόχρονα τις δυο όψεις. Αλλά ακόμη, αν το πάμε πιο φιλοσοφικά, είναι αυτό που ο κάθε άνθρωπος θέλει να βλέπει στη ζωή του, την μια πλευρά μόνο. Είναι η αλήθεια του, η αλήθεια που θέλει να βλέπει, αυτή που τον ευχαριστεί…

 

Όχι δεν είναι φωτογραφίες! Είναι σχεδιογραφία.

Πήγασος. Αργυρό τρίδραχμο Κορίνθου (390 π.Χ.). Κάτω το Q (κόππα), αρχικό του Εθνικού Κορινθίων. Πραγματική διάσταση 20-21 χιλιοστά. Διάσταση σχεδιογραφίας Έφης Σταύρου 200 χιλιοστά.

Και δεν είναι… φωτογραφίες αυτό που αντικρίζουμε όταν μπαίνουμε στην έκθεση;

Όχι βέβαια! Είναι σίγουρο ότι δεν είναι, και νιώθω «κάπως», όταν μου το λένε αυτό. Είναι Σχεδιογραφία. Είναι πολλοί οι άνθρωπου που είπαν: «Α! Ωραίες φωτογραφίες». Και το γράψανε κιόλας. Γι’ αυτό προσπαθώ να είμαι στην έκθεση, για να εξηγώ. Πληγώνομαι, γιατί νιώθω να εξαπατώ τον θεατή, σαν να του δείχνω, απλά, μια μεγέθυνση του νομίσματος! Δεν μπορώ να πω ότι κάποιος είναι ανίδεος και το βλέπει απλά σαν φωτογραφία, γιατί είναι μια ιδιαίτερη τεχνική και δεν συναντάται εύκολα, έχει πάρα-πάρα πολλή λεπτομέρεια, και προσπαθώ τα μέγιστα για να αποτυπώσω τα πρωτότυπα.

Τι σημαίνει σχεδιογραφία;

Σημαίνει ότι είναι κυρίως σχέδιο αποτύπωσης της πραγματικής κατάστασης του αντικειμένου.

Και πώς γίνεται αυτό; Τι εργαλεία χρησιμοποιείτε;

Είναι ένα αυστηρό σχέδιο με κανόνες, κλίμακα, λεπτομέρεια, έμφαση στην υφή του υλικού (του ασημιού στην προκείμενη περίπτωση) και στην τρισδιάστατη απεικόνισή του. Χρησιμοποιώ πενάκι, ραπιτογράφος λέγεται, στην πιο μικρή του διάσταση, πάνω σε διαφάνεια, και μελάνι. Και επίσης ένα πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο, για μένα, είναι το παλιό ξυραφάκι, που πρωτοκυκλοφόρησε στην αγορά. Με βοηθάει να διορθώνω και να επεμβαίνω, για να δίνω διάφορα στοιχεία όπως γυαλάδα ή σκιά.

Ο τρόπος σχεδίασης με το πενάκι αρχίζει να εκλείπει, καθώς οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές, που τα χρησιμοποιούσαν, έχουν τώρα πια τα ηλεκτρονικά μέσα για τον σχεδιασμό.

 

Κάθε έργο 50 ώρες!

Θέλει πολύ χρόνο; 

Είναι πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Απαιτεί υπομονή και επιμονή, για να αποτυπωθούν όλες οι λεπτομέρειες. Αλλά προπάντων αγάπη ―έρωτα να το πω;― με αυτό το συγκεκριμένο είδος τέχνης. Ένα έργο, δηλαδή ένα νόμισμα, για να ολοκληρωθεί θέλει γύρω στις 50 ώρες.

Ποιος μπορεί να το κάνει αυτό; Το έχει κάνει κανείς άλλος;

Από τη στιγμή που ένας άνθρωπος κάνει κάτι, μπορεί να το κάνει και κάποιος άλλος. Για την ώρα δεν έχω δει κανέναν.

Τα νομίσματα είναι κομμάτι της επαγγελματικής σας ενασχόλησης;

Κατ’ αρχήν όταν βρήκα τη δουλειά, που κάνω τώρα, σχεδιάστρια αρχαιολογικών ευρημάτων στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, είπα ότι ήταν ευλογία να κάνω αυτό που πάντα επιθυμούσα! Όταν βρίσκομαι στη δουλειά μου, αισθάνομαι ότι ο χρόνος μου εκεί είναι πολύτιμος! Όμως και ο χρόνος που ονομάζουμε «ελεύθερο» είναι εξίσου πολύτιμος. Τα νομίσματα τα έκανα στο σπίτι μου, στον ελεύθερο πολύτιμο χρόνο μου…

 

Έμαθα να παντρεύω την τεχνολογία με την τέχνη

Τι γνώσεις απαιτούνται;

Οπωσδήποτε για να αποτυπώσεις ένα αρχαιολογικό εύρημα, πρέπει να νιώθεις δέος και σεβασμό για το αντικείμενο, που μελετάς και σχεδιάζεις. Αν λείπει αυτό, δεν μπορείς να αποδώσεις τα στοιχεία εκείνα που πρέπει να προβληθούν.

Για την ακρίβεια, εγώ θεωρώ ότι δεν κάνω κάτι σπουδαίο από το να αντιγράφω και να αναπαραγάγω το έργο εκείνου του αρχαίου καλλιτέχνη. Όμως, για να το κάνω αυτό, πρέπει να αγγίξω εκείνον τον καλλιτέχνη, και να αναδείξω σε μεγαλύτερη κλίμακα, 200 χιλιοστά, αυτό που εκείνος με τόση υπομονή κατάφερε να λαξεύσει σε μια τόση μικρή επιφάνεια, μόλις 20 χιλιοστά!

Βέβαια, χρειάζεται μεγάλη εμπειρία ως προς τον τρόπο απόδοσης της σχεδιογραφίας. Δεν τη σπούδασα την τεχνική, όμως την καλλιέργησα μέσα από τη μακροχρόνια επαγγελματική μου ασχολία με το επάγγελμα του σχεδιαστή αρχαίων αντικειμένων. Πάντα, από μικρή, ήθελα να σχεδιάσω αντικείμενα και πράγματα, που έχουν επάνω τους σημάδια του χρόνου, σημάδια φθοράς.

Με γοήτευε ένα σπάσιμο, ένα κόψιμο, δηλαδή κάτι που θα μαρτυρούσε μια στιγμή  από το παρελθόν του αντικειμένου…

Οι σπουδές σας πόσο βοήθησαν στην όλη σας προσπάθεια;

Πολλά πράγματα συμβάλλουν στην ταυτότητά μας. Όπως οι εμπειρίες μας. Όπως οι σπουδές μου στον τομέα της μηχανολογίας: με βοήθησαν να αποδίδω σχεδιαστικές λεπτομέρειες και να μελετώ κατασκευές. Όπως, στη συνέχεια, οι σπουδές μου και στη σχολή Πλαστικών Τεχνών στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: έμαθα να παντρεύω την τεχνολογία με την τέχνη. Και έτσι βγαίνει αυτό το αποτέλεσμα.

Μέρος του πανό στην είσοδο της έκθεσης, που οργανώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και την Εταιρεία Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, υπό την αιγίδα του δήμου Ιωαννιτών. Εγκαίνια 22-5-2019. Συνεχίζεται. Πάνω αριστερά: Δήμητρα, πάνω-δεξιά: Δίας, κάτω αριστερά: Ήρα, Κάτω δεξιά: Απόλλων.

Τα νομίσματα απεικονίζουν, ήρωες, θεότητες, ζωικά και φυτικά μοτίβα

Πόσοι είναι οι πίνακες, πώς έγινε η επιλογή των νομισμάτων, τι απεικονίζουν;

Οι πίνακες είναι 19, όσα και τα αρχαία νομίσματα που επέλεξα. Η επιλογή έγινε με καθαρά προσωπικά αισθητικά κριτήρια. Δηλαδή ό,τι θεώρησα εγώ ότι θα έτερπε το μάτι του θεατή. Μέσα από την τέχνη μου, είτε αυτή αφορά τα γλυπτά είτε τη ζωγραφική, θέλω ο θεατής να αποκομίζει ευχαρίστηση. Δεν θέλω να προβληματίσω τον θεατή κάνοντας ασαφή πράγματα. Τα νομίσματα φέρουν ήρωες, θεότητες, ζωικά και φυτικά μοτίβα.

Το νόμισμα: έργο τέχνης ή μέσο συναλλαγής;

Μέσα από αυτή την ενασχόλησή μου και επηρεασμένη από τη σχολή μου, που διδάχτηκα τη θεωρία γύρω από την τέχνη, διαπίστωσα ότι, πέρα από το αντικείμενο-νόμισμα, υπάρχει μια ολόκληρη θεωρία γι’ αυτό και την εξέλιξή του. Το νόμισμα θέλησα να το αναδείξω σαν έργο τέχνης και όχι σαν μέσο συναλλαγής. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι ήταν και είναι μέσο συναλλαγής. Στην αρχαιότητα εξυπηρετούσε και έναν άλλο σκοπό, την προπαγάνδα και τη διάδοση μηνυμάτων από την εκάστοτε εξουσία.

Πώς σας ήρθε η ιδέα; 

Πάντα ήθελα να παρουσιάσω μια δουλειά με αυτό που αισθάνομαι ότι γνωρίζω πάρα πολύ καλά. Πίστευα ότι τα νομίσματα, σαν θέμα, θα είχαν ευρεία αποδοχή, όχι μόνο από εκείνους, που ξέρουν και ασχολούνται με την αρχαιολογία, αλλά και από όσους δεν γνωρίζουν, να μάθουν το νόμισμα. Γι’ αυτό επέλεξα κάποια από τα νομίσματα να έχουν ιδιαίτερα στοιχεία ώστε ο επισκέπτης να αποκομίσει κάτι από την έκθεση.

Πόσον καιρό ασχοληθήκατε;

Από τον Οκτώβριο του 2018 ως τον Μάιο του 2019. Δούλευα ασταμάτητα, για να μπορέσω να είμαι έτοιμη για την έκθεση, της οποίας τα εγκαίνια έγιναν τον Μάιο.

Συνέβαλαν στην παρουσίασή της ο προϊστάμενός μου, κ. Σουέρεφ, και η εξειδικευμένη στο νόμισμα κ. Κατερίνη Λιάμπη, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Μέχρι πότε διαρκεί η έκθεση; 

Ήταν μέχρι 31 Αυγούστου, επειδή όμως έχει μεγάλη επισκεψιμότητα και έχουν προγραμματιστεί εκπαιδευτικές δράσεις για το επόμενο σχολικό διάστημα, πήρε παράταση.

Θα «ταξιδέψουν» τα έργα σας;

Ελπίζω, και θάθελα να τα δω να εκτίθενται και αλλού, για να συνεχίσει ο θεατής να τα βλέπει και να γνωρίζει τα νομίσματα και τη μικροτεχνία 2500 χρόνια πριν. Για μένα ήταν τέχνη υψηλή αυτό που έκαναν οι αρχαίοι.

 

Σχετικά άρθρα

Στόχος η ανασύσταση του Κάστρου στην αυθεντική μορφή του

Από τα Γιάννενα στην Καστοριά για 50 αρχαία νομίσματα

Νέα καλντερίμια, διαδρομές ΑμεΑ και ένα αναβατόριο