Από τον ευλογιασμό στον δαμαλισμό
Στο αφιέρωμα στην παγκόσμια ιστορία των επιδημιών, στην παγκόσμια ιστορία των εμβολιασμών και στα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 «Έλληνες οι πρωτοπόροι του εμβολιασμού 100 χρόνια πριν την επανάσταση του 1821» περιγράψαμε πώς από τον 16ο αιώνα στην Κίνα και τον 17ο στην Κωνσταντινούπολη ο ευλογιασμός (εμβολιασμός κατά της ευλογιάς με υλικό από φλύκταινες ελαφρά πασχόντων) έριξε τη θνητότητα της νόσου από 30% σε 2% που ήταν οι θάνατοι από το ίδιο το εμβόλιο (τεράστιο όφελος: 15 φορές μικρότερη πιθανότητα να πεθάνεις από το εμβόλιο παρά από τη νόσο την ίδια). Οι δημοσιεύσεις των Τιμόνη και Πυλαρινού πέρασαν τον ευλογιασμό, από τις «γριές της Πόλης κάθε Σεπτέμβριο», στη δικαιοδοσία της επίσημης Ιατρικής.
Το επόμενο μεγάλο βήμα έκανε ο Άγγλος επαρχιακός («αγροτικός») γιατρός Edward Jenner. Από την απλή παρατήρηση ότι οι αρμέχτρες των αγελάδων δεν αρρώσταιναν από ευλογιά των ανθρώπων, προχώρησε σε πειραματική απόδειξη μπολιάζοντας ένα παιδί με υλικό από φλύκταινες ευλογιάς αγελάδων: το παιδί έγινε άνοσο στην ευλογιά του ανθρώπου. Θρίαμβος! Ο ευλογιασμός αντικαταστάθηκε από τον δαμαλισμό, οι 2% θάνατοι του ευλογιασμού από 0% του δαμαλισμού. Το τέλειο εμβόλιο! Σε σύγκριση με τις παρενέργειες των σημερινών εμβολίων, ήταν το εμβόλιο με τις σοβαρότερες παρενέργειες, αλλά μηδενικές μπροστά στην ευλογιά την ίδια. Η εποποιία των εμβολιασμών είχε αρχίσει.
Το μεγαλύτερο κατόρθωμα όλων των εποχών σε 44΄. «Ένα ντοκιμαντέρ του 2013 για την άγνωστη στο ευρύ κοινό έκρηξη κρουσμάτων αιμορραγικής ευλογιάς στη Μόσχα του 1960 με ελληνικούς υπότιτλους. Πώς ξέσπασε, πώς αντιμετωπίστηκε και πώς εξαλείφθηκε από τον πλανήτη η δεύτερη πιο τρομακτική λοιμώδης νόσος, που προκαλείται από τον πάντοτε επικίνδυνο και απειλητικό ιό της ευλογιάς που επιβιώνει σήμερα μόνο στα εργαστήρια και σε (ακόμη;) ανώδυνη μορφή σε τρωκτικά και πιθήκους…»: https://www.youtube.com/watch?v=0oYfQw7J8hE.
Από φόβος και τρόμος, ξεριζωμένη μέσα σε μια γενιά
Το βιβλίο Μικροβιολογίας που εγώ διδάχτηκα το 1972, τριτοετής Ιατρικής Αθήνας, είχε για την ευλογιά 13 γεμάτες σελίδες. 1 «Σημειωτέον ότι η νόσος δεν είναι μόνον λίαν θανατηφόρος, αλλά και προκαλεί σοβαράς αναπηρίας (τύφλωσιν, κώφωσιν, δυσμόρφους ουλάς εις το πρόσωπον κ.ά.)», τόνιζε ο καθηγητής μου. Οι παλιότεροι από ‘μας θα έχουν ακούσει το «βλογιοκομμένος».
Το βιβλίο Υγιεινής που εγώ, μια γενιά αργότερα, μοίραζα στους φοιτητές μου στα τέλη του 20ού αιώνα είχε όλες κι όλες 8,5 σειρές. 2 «Η ευλογιά – το όνομά της έλαβε κατ’ ευφημισμόν – προκάλεσε πιθανότατα τους περισσότερους θανάτους από οποιαδήποτε άλλη νόσο στο παρελθόν, ίσως μάλιστα να ήταν η σπουδαιότερη από κάθε άλλη αιτία θανάτου, μη εξαιρουμένων των πολέμων, της πείνας και των θεομηνιών. Σήμερα η νόσος έχει εκριζωθεί και ανήκει πλέον στο ιστορικό παρελθόν. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας κήρυξε την ανθρωπότητα απαλλαγμένη από το νόσημα κατά το έτος 1980.» (Διαφωνεί με το ντοκιμαντέρ που τη θέλει δεύτερη αιτία θανάτου.)
Από 16 σελίδες 8,5 αράδες! Δεν υπάρχει λόγος οι γιατροί να μαθαίνουν ένα νόσημα που δεν θα συναντήσουν ποτέ στη ζωή τους.
Από ξεριζωμένη, ξεχασμένη σε λιγότερο από μια γενιά
«Ρώτησα μερικούς φίλους μου αν έκαναν βατσίνα. Ποια; αυτή, που έχω το σημάδι της στο μπράτσο; αναρωτήθηκαν. Ναι, αλλά κανείς, κι ούτε κι εγώ, θυμόμαστε για ποια ασθένεια κάναμε αυτό το εμβόλιο! Κάποιος ανέφερε και τη λέξη δαμαλισμός κι εκεί μπερδευτήκαμε περισσότερο, τι σχέση έχει η δαμάλα (νεαρή αγελάδα) με τον εμβολιασμό! – στα ιταλικά η αγελάδα λέγεται vacca και από κει προέκυψε η λέξη βατσίνα», γράφει ο Γιώργος Γούσιας, που ανακάλυψε το ντοκιμαντέρ και το ανάρτησε στη σελίδα του. 3
Τόσο γρήγορα λοιπόν ξεχνάμε; «Η υγεία είναι λήθη», είχε δίκιο ο Γκαντάμερ. 4 Οι φοιτητές μου δεν μαθαίνουν τίποτα για την ευλογιά. Κι εγώ που μαθαίνω, «μαθαίνω» από τα βιβλία… Μαθαίνεται η ευλογιά από τα βιβλία; Όσο μάθατε εσείς ποδήλατο ή κολύμπι από τα βιβλία. Όσο, από την καλύτερη αντιπολεμική ταινία του Χόλιγουντ, μαθαίνουν οι κινηματογραφόφιλοι τι είναι να φας μια σφαίρα στο κεφάλι ή έστω να σφυρίζουν οι σφαίρες ξυστά στο κεφάλι σου… 5
Ωστόσο το ντοκιμαντέρ δίνει μια καλή ιδέα του τι σήμαινε η ευλογιά για όσους τη ζούσαν στο πετσί τους και για τους υποψήφιους να τη ζήσουν. Και συγκρίνετε με την κορωνοϊκή πανδημία.
Από ξεριζωτής, ξεχασμένος σε μια γενιά μέσα
Το 1995-96 απέκτησα Μάστερ Δημόσιας Υγείας (Master of Public Health) στο Πανεπιστήμιο του Νότινχαμ στην Αγγλία. Διευθυντής της Σχολής ο Richard Madeley. Τον περιέβαλε φωτοστέφανο θρύλου. «He is an eradicator!» μου ψιθύρισε σχεδόν συνωμοτικά η μέντοράς μου Heather Roberts. «Είναι ένας ξεριζωτής!»
Απεσταλμένος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (κάπου στο Πακιστάν, αν δεν με απατά η μνήμη μου) επέβλεπε το πρόγραμμα εμβολιασμού κατά της ευλογιάς. Είχε βάλει κι αυτός το χεράκι του στο πρωτοφανές στην ιστορία της ανθρωπότητας γιγα-πείραμα να ξεριζωθεί τελείως από τον πλανήτη Γη το πιο λαοφθόρο νόσημα.
Τον αναζήτησα στην ιστοσελίδα της Σχολής που διηύθυνε. Στο βιογραφικό του θα έλεγε αν ήταν όντως στο Πακιστάν. Με κάθε κλικ, η μια έκπληξη μετά την άλλη. Σχεδόν δεν βρήκα ούτε το όνομά του…
Έτοιμοι για τα ίδια λάθη σε μια γενιά
Ενθουσιασμός από το μεγαλύτερο κατόρθωμα όλων των εποχών, και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) έβαλε πλώρη: 6 «Μέχρι το 2000 ή νωρίτερα η μετάδοση της πολιομυελίτιδας στην Ευρώπη πρέπει να σταματήσει, και μέχρι το 2003 ή νωρίτερα αυτό πρέπει να πιστοποιηθεί σε κάθε χώρα της [Είχε ήδη μπει στο στόχαστρο από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας για ξερίζωμα από όλον τον κόσμο το 2000.] Μέχρι το 2005 ή νωρίτερα ο νεογνικός τέτανος πρέπει να εξαλειφθεί από την Ευρώπη. Μέχρι το 2007 ή νωρίτερα η αυτόχθονη ιλαρά πρέπει να εξαλειφθεί από την Ευρώπη, και μέχρι το 2010 η εξάλειψη πρέπει να πιστοποιηθεί σε κάθε χώρα.»
Στις 25 Αυγούστου 2020 η ΠΟΥ επιβεβαίωσε ότι ο ιός της πολιομυελίτιδας εξαλείφθηκε από την αφρικανική ήπειρο, τέσσερα χρόνια μετά την εμφάνιση των τελευταίων κρουσμάτων στη βορειοανατολική Νιγηρία, αλλά παραμένει ενδημική σε δύο χώρες: το Αφγανιστάν με 29 κρούσματα φέτος και το Πακιστάν με 58. 7 Δεν τα καταφέραμε στα χρονοδιαγράμματα, όμως σίγουρα προχωρήσαμε πολύ προς το στόχο μας.
Ωστόσο, ένα χρόνο νωρίτερα (29 Αυγούστου 2019) είχε ανακοινώσει Έξαρση της ιλαράς στην Ευρώπη – Επανεμφάνιση και στην Ελλάδα: 889.994 κρούσματα ιλαράς σε 48 ευρωπαϊκές χώρες το πρώτο εξάμηνο του 2019, υπερδιπλάσια από τα 44.175 την αντίστοιχη προηγούμενη περίοδο και ήδη περισσότερα από τα 84.462 ολόκληρο το 2018. Η ΠΟΥ παύει να θεωρεί το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, την Τσεχία και την Αλβανία χώρες όπου η ασθένεια έχει «εξαλειφθεί». Ο συναγερμός οδήγησε σε κάποια ανακοπή το 2020, αλλά η εν τω μεταξύ κορωνοϊκή πανδημία έκανε τα πράγματα περίπλοκα.
Αιτία; «Παγκόσμια έρευνα που δημοσιοποιήθηκε τον Ιούνιο κατέδειξε ότι η εμπιστοσύνη στα εμβόλια είναι υψηλότερη στις φτωχότερες χώρες, αλλά μειώνεται στις πλουσιότερες, όπου διαδίδεται ο σκεπτικισμός.» 8 Λέγε με «αντιεμβολιαστικό κίνημα»!… (Σε επόμενο άρθρο.)
Τις ξεχάσαμε. Δε μας ξέχασαν
Επί δυόμιση χιλιετίες, από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 1900 μ.Χ., τα χρόνια που τη στιγμή της γέννησής τους περίμεναν να ζήσουν οι άνθρωποι (μέσος όρος ζωής) ήταν τα μισά από τα σημερινά, μόλις 30-40 χρόνια. Μέσα σε μόλις 100 χρόνια τα υπερδιπλασιάσαμε: 74 το 1980, 81 το 2017. 9 Δεν το πιστεύομε! Νομίζομε ότι έτσι ήταν πάντα. Και τα 80 δεν μας φτάνουν. Θέλομε τα 160 (προς το παρόν…) Και χτίζομε Ωνάσεια και ΜΕΘ και πάλι ΜΕΘ. Οι αφελείς…
Τα 35 τα κάναμε 80 με τρία απλά (τα απλά είναι τα δύσκολα) πράγματα: Πρώτο (και κυριότερο), όλοι στον πρώτο κόσμο έχομε καθαρό νερό στη βρύση μας. Δεύτερον, κανένας στον πρώτο κόσμο δεν πεθαίνει από πείνα. (Μπορεί να πεθαίνει από το πολύ φαΐ ή το κακό φαΐ, όχι όμως από το καθόλου φαΐ. Ρωτήστε γιατρό χωρίς σύνορα που γύρισε από λιμό και θα καταλάβετε). Και τρίτον, εξαιτίας των εμβολίων, κανένας πια στον πρώτο κόσμο δεν ξέρει τι είναι ευλογιά, διφθερίτις, κοκίτης, τέτανος, …
Τα εμβόλια έπεσαν θύμα της τρομαχτικής επιτυχίας τους. Και θύμα του πρώτου νόμου τού Γκαντάμερ: Τα αποξεχάσαμε. Και τα αποδομήσαμε (αντιεμβολιαστικό «κίνημα»). Και αφήσαμε τις νέες γενιές ανεμβολίαστες. Ανοχύρωτες. Καλώς ήρθες Ιλαρά!
Τις ξεχάσαμε. Δε μας ξέχασαν. Είμαστε στο 2021 και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας δεν κήρυξε ξεριζωμένη την πολιομυελίτιδα. Η δε ιλαρά έγινε μόνιμος συγκάτοικός μας. Συνδημότης μας. Ενδημεί στο δήμο μας. Όπου να ‘ναι στο σπίτι μας. Ό,τι ακούς στη γειτονιά σου καρτέρ’το στη γωνιά σου! Αλίμονό σου αν αποξεχάστηκες ανοχύρωτος. Ανεμβολίαστος. Και δυο φορές αν δεν είσαι πια παιδί. Θ’ αναγκαστείς μια παιδική αρρώστια να την περάσεις μεγάλος. Μπορεί να μην είναι το ίδιο…
Παραπομπές
1. Ιωάννου Θ. Παπαβασιλείου. Ιατρική Μικροβιολογία: Τεύχος Γ. Μυκοπλάσματα – Ρικέτσιαι – Στοιχεία Ιολογίας. Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς χρονολογία (μεταξύ 1965 και 1972): σελίδες 86-99.
2. Βασίλειος Χρ. Κατσουγιαννόπουλος. Υγιεινή και Κοινωνική Ιατρική: τόμος Β, Κοινωνική Ιατρική. Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1999: σελίδα 314. Δεν περιλαμβάνονται οι τρεις πρώτες σειρές. Τα πλάγια είναι του συγγραφέα.
3. https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2617831708538924&id=100009363608915
4. Γιάνης Δημολιάτης. «Η υγεία είναι λήθη. Η επιβολή υγείας είναι αδύνατη. O πρώτος κι ο δεύτερος νόμος του Γκαντάμερ.» Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τιμητικός Τόμος Καθηγητού Γιάννη Χρ. Μελέτη. Αθήνα 2018: 36-41.
5. Ουδέν εν τη νοήσει ο μη πρότερον εν τη αισθήσει, έλεγαν οι σοφοί «μας». Τίποτα δεν μπορείς να μάθεις που δεν ξεμαθαίνεται ποτέ (και χωρίς να κάνεις καμία προσπάθεια), αν δεν έχει περάσει από το πετσί σου. Τίποτα δεν μαθαίνεται που δεν θα το ξεμάθεις (όσες προσπάθειες και να κάνεις), αν είναι να περάσεις εξετάσεις. Τίποτα δεν έσπρωξε περισσότερο τη χώρα στην αυτοκτονία (μνημόνια) όσο η παπαγαλία των πανελλήνιων (στην οποία ετοιμαζόμαστε να ξανα-αυτοκτονήσομε σε λίγους μήνες). Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, τι να κάνομε;
6. Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας: Γραφείο Περιοχής Ευρώπης. «YΓEIA21: υγεία για όλους τον 21ο αιώνα». Τυπωθήτω, Αθήνα 2002: 121.
Στο «Ερμηνευτήριο όρων (Glossary of terms)», σημείωση 18, σελίδα 367, διευκρινίζεται: Μείωση (reduction): όταν μειώνεται ο αριθμός των νέων περιστατικών από έτος σε έτος. Έλεγχος (control): όταν ο αριθμός αυτός είναι κάτω από ένα όριο-στόχο· πχ, κάτω από 1 νέο περιστατικό διφθερίτιδας ανά 1000000 κατοίκους στην Ευρώπη μέχρι το 2010. Ξερίζωμα (eradication): όταν η παγκόσμια συχνότητα είναι μηδέν λόγω εξάλειψης του αναγκαίου αιτίου του νοσήματος, οπότε και δε χρειάζονται πια μέτρα ελέγχου· μέχρι τώρα μόνο η ευλογιά έχει ξεριζωθεί [Νά γιατί τα παιδιά μας δεν έχουν τη βατσίνα] κι ελπίζεται ότι θ’ ακολουθήσει η πολιομυελίτιδα μέχρι το 2005. Εξάλειψη (elimination): ένα γεωγραφικά περιορισμένο ξερίζωμα· η διατήρηση των μέτρων είναι αναγκαία για ν’ αποφευχθούν εισαγωγές από άλλες γεωγραφικές περιοχές όπου το νόσημα επιμένει· αυτή είναι η περίπτωση της ιλαράς στην Aμερική, όπου το πιο πιθανό είναι ότι η εξάλειψη θα συμβεί σύντομα.
7. ΠΟΥ: «Εξαλείφθηκε» η πολιομυελίτιδα από την Αφρική. https://www.capital.gr/diethni/3476370/pou-exaleifthike-i-poliomuelitida-apo-tin-afriki 25-8-2020. Πρόσβαση 21-3-2021.
8. ΠΟΥ: Έξαρση της ιλαράς στην Ευρώπη – Επανεμφάνιση και στην Ελλάδα. Η Καθημερινή 29.08.2019. Πρόσβαση 21-3-2021: https://www.kathimerini.gr/world/1040169/poy-exarsi-tis-ilaras-stin-eyropi-epanemfanisi-kai-stin-ellada/
9. Δημολιάτης Γ. Βιοστατιστική Διερεύνηση της Θνησιμότητας στην Ελλάδα, 1956-82. Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 1988: 106-107/190 DOI 10.12681/eadd/0688. || Ελληνική Στατιστική Αρχή. Προσδοκώμενη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση: https://www.statistics.gr/statistics/-/publication/DKT75/-
